ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μπούρα Ο Δημήτρης Γέρος αποκαλύπτει στιγμιότυπα από το δικό του φωτογραφικό ταξίδι προς την καβαφική «Ιθάκη» με αφορμή την κυκλοφορία του υπέροχου λευκώματος Dimitris Yeros, Shades of Love – Photographs inspired by the poems of C. P. Cavafy. Πρώτα διαλέξατε τα ποιήματα και μετά τους «ήρωες» που θα τα ενσαρκώσουν ή μήπως κινηθήκατε αντίστροφα; Από τα μοντέλα δηλαδή προς τα ποιήματα; Πρώτα έβλεπα ποια ποιήματα μου έδιναν εικόνες που να μπορούν να γίνουν φωτογραφίες, αυτόνομες και ανεξάρτητες, ακόμα και για εκείνον που δε γνωρίζει τα συγκεκριμένα ποιήματα του Καβάφη, που να μη χρειάζονται δηλαδή την υποστήριξη των στίχων για να είναι κατανοητές και να υπάρξουν. Μετά αναζητούσα τα κατάλληλα μοντέλα. Πρέπει εδώ να σας πω –το λέω άλλωστε και στον επίλογο του βιβλίου μου– ότι φρόντιζα να επιλέγω «μοντέλα» που να έχουν κάποια σχέση είτε με τον ποιητή είτε με την ποίησή του. Δηλαδή επέλεξα ένα γνωστό γκέι ποιητή, τον Richard Howard, για να μπει στη θέση του Καβάφη, έναν πραγματικό γλύπτη, τον Arman, για να υποδυθεί τον Τυανέα, το γλύπτη του ποιήματος, τον Gabriel Garcia Marquez με την περιπετειώδη ζωή για την «Ιθάκη», τον Jeff Koons με τα χαζοχαρούμενα ποπ έργα για το «Σπίτι με κήπο» και ούτω καθεξής. Ακόμα και για το ποίημα «Στου καφενείου την είσοδο» επέλεξα να κάνω τη φωτογράφιση στο γνωστότερο γκέι καφέ της Νέας Υόρκης, το Factory, όπου νομίζω θα σύχναζε και ο Καβάφης, αν ζούσε σήμερα εκεί. Δεν ξέρω αν πρωτοτύπησα και πόσο επέτυχα, πάντως ήταν πολύ δύσκολη και κουραστική η όλη προσπάθεια. Επειδή ακριβώς δεν έβρισκα τα κατάλληλα μοντέλα, γι’ αυτό περιορίστηκα στα 67 ποιήματα που, ούτως ή άλλως, είναι πολλά για ένα φωτογραφικό βιβλίο. Τώρα, δώδεκα χρόνια μετά, κρατώντας στα χέρια σας αυτό το λεύκωμα νιώθετε σαν να φτάσατε στη δική σας φωτογραφική «Ιθάκη»; Δεν υπάρχει πραγματική «Ιθάκη». Υπάρχουν φανταστικές «Ιθάκες» και είναι οι στόχοι που βάζουμε ελπίζοντας πως αν τους επιτύχουμε, θα ικανοποιηθούμε. Σχετικά με το βιβλίο μου, ναι, καλώς ή κακώς πάντως έφτασα, και όπως για τον Καβάφη, έτσι και για μένα αυτό που αποδείχθηκε ενδιαφέρον δεν ήταν η άφιξη στην «Ιθάκη» αλλά το περιπετειώδες και καταπληκτικό ταξίδι. Θα ριχνόσασταν ξανά στην ίδια ή σε ανάλογη περιπέτεια; Ξαναρίχτηκα και ήδη έχει δρομολογηθεί να εκδοθεί ακόμα ένα φωτογραφικό βιβλίο μου, πάλι στην Αμερική. Πρόκειται για ένα ποιητικό κείμενο που είχε γράψει πριν από χρόνια ο Edward Albee για μια φωτογραφία μου και το οποίο εν συνεχεία με ενέπνευσε για να κάνω κι άλλες φωτογραφίες. Διαβάζετε σύγχρονη ποίηση; Φυσικά και διαβάζω ποίηση. Πολλοί από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές και αρκετοί ξένοι είναι φίλοι μου. Πιστεύω ότι έχουμε εξαιρετικούς ποιητές, καλύτερους από πολλούς ξένους. Δυστυχώς όμως, απ’ τη μια η συνήθως ελληνοκεντρική θεματογραφία τους κι απ’ την άλλη η πολύ ωραία και πλούσια γλώσσα που έχουμε δε βοηθάνε για να μεταφραστούν ώστε να τους μάθουν και εκτός Ελλάδος. Αλλά νομίζω πως και οι ίδιοι οι ποιητές δεν προσπαθούν να ξεπεράσουν τα σύνορα. Κάποιοι από αυτούς έχουν βάλει στόχο τα πενιχρά και κατασκευασμένα κρατικά βραβεία και, επαναπαυόμενοι, προτιμούν τις συναθροίσεις σε μαγειρεία των Εξαρχείων αντί του διεθνούς στίβου. Απ’ την άλλη η ποίηση, διεθνώς, δεν πουλάει όπως συμβαίνει με την πεζογραφία και δεν έχει εμπορικό ενδιαφέρον για τους εκδότες. Φαντάζομαι να γνωρίζετε κι εσείς από πρώτο χέρι ότι οι εκδότες είναι σκέτοι έμποροι, άπαντες. Κανείς δεν εκδίδει ένα βιβλίο επειδή είναι καλό αλλά επειδή θα οικονομήσει. Όμως τα γράμματα και οι τέχνες εξαρτώνται κυρίως από τους εμπόρους. Αν ο έμπορος-εκδότης εισπράττει από τα βιβλία σου, τότε σε διαφημίζει, σε προωθεί, σε οδηγεί στα βραβεία. Κάποτε έλεγα στον Λευτέρη Πούλιο ότι δεν έχω πια καμιά ελπίδα να γίνω Πικάσο, εννοώντας τη φήμη του Πικάσο. Και μου απάντησε: «Μα αυτό δεν εξαρτάται από εσένα!» Πόσο τολμηρή θεωρείται σήμερα η φωτογράφιση του αντρικού γυμνού σε τρυφερές ομοφυλοφιλικές ερωτικές στάσεις; Είναι κάτι ξεπερασμένο ή μήπως έχει πολλά ακόμα να μας δώσει; Μου είπαν μερικοί ότι το βιβλίο μου είναι τολμηρό. Εγώ πιστεύω ότι τα ποιήματα είναι τολμηρότερα των φωτογραφιών. Για την εποχή δε και τη χώρα στην οποία γράφτηκαν θα πρέπει να ήταν και προκλητικότατα. Έλληνες λογοτέχνες, φίλοι μου, συνομήλικοί μου, που γράφουν και κριτικές σε μεγάλες εφημερίδες, αλλά και δημοσιογράφοι, μου είπαν ότι το ελληνικό κοινό δεν είναι έτοιμο ακόμη για τέτοια βιβλία και όχι μόνο δε δημοσίευσαν λέξη γι’ αυτό αλλά ούτε ένα μπιλιέτο δε μου έστειλαν. Και ξέρω ότι οι ίδιοι στέλνουν γράμματα σε δεύτερους και τρίτους ομοτέχνους τους για να τους ευχαριστήσουν ή να υμνήσουν τα λογοτεχνικά τους κατορθώματα αλλά σ’ εμένα τίποτα. Μα τόσο ανόητοι είναι; Νομίζουν ότι άμα γράψουν για το βιβλίο μου, θα χαρακτηριστούν; Μόνον η Ελισάβετ Κοτζιά έγραψε δυο λόγια στην Καθημερινή, αλλά αυτή, βλέπεις, είναι γυναίκα και δε φοβάται μήπως την πούνε «πούστη»! Α, έγραψε κι ο θαρραλέος Ντίνος Χριστιανόπουλος. Υπάρχουν όμως και οι άλλοι, κυρίως ξένοι, και ήταν πολλοί αυτοί, που δεν τους άρεσε γιατί δεν το βρήκαν καθόλου τολμηρό και περίμεναν να δουν όργανα εν στύσει και εν χρήσει. Με άλλα λόγια, να δουν απροκάλυπτα ό,τι περίπου λένε οι στίχοι. Αλλά, δυστυχώς, δεν μπορώ να δημιουργώ σύμφωνα με τα πρότυπα των διάφορων άσχετων με τη φωτογραφία λογοτεχνών εξ επαρχίας που ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ για να δείχνουν τάχα μου προοδευτικοί, ενώ στην πραγματικότητα είναι οι πατριάρχες της συντήρησης, αλλά ούτε και σύμφωνα με τις διαστροφές των ανικανοποίητων και κατά συρροήν απορριφθέντων γκέι. Σε έναν πολιτισμό που μας κατακλύζει καθημερινά με πολυάριθμες εικόνες, ποια είναι η συνεισφορά και ο ρόλος του φωτογράφου; Είναι θέση εξουσίας και δύναμης; Ή μήπως ο καλλιτέχνης ασφυκτιά μέσα σε τόση φωτορύπανση (επιτρέψτε μου το νεολογισμό); Νομίζω πως υπάρχουν δύο ειδών φωτογράφοι: αυτοί που καταγράφουν τα γεγονότα και την καθημερινότητα και αυτοί που κάνουν τέχνη. Υπάρχουν καλοί φωτογράφοι που συχνά καταγράφουν τα γεγονότα με καλλιτεχνικό τρόπο και ωραία αισθητικά αποτελέσματα και αρκετοί, πιστεύω οι περισσότεροι, κακοί καλλιτέχνες που δημιουργούν απαίσιες φωτογραφίες. Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί που κάνουν γάμους και βαφτίσια, αλλά δεν υπολογίζονται. Πάντως με τόση και τόσο προσιτή τεχνολογία είναι γεγονός πως κατακλυζόμαστε από φωτογραφικά σκουπίδια. Ο καθένας πια μπορεί να τραβάει φωτογραφίες. Υπάρχουν καλλιτέχνες που είναι απαράδεκτοι και τεχνοκριτικοί ακόμα χειρότεροι που τους υποστηρίζουν. Ένα κακοφωτογραφημένο αποτσίγαρο του δρόμου μπορεί να γίνει, για τον πρωτοπόρο της βλακείας τεχνοκριτικό, θέμα διατριβής! Υπάρχουν πλήθος τέτοιοι ατάλαντοι, ανίκανοι και τεμπέληδες που δημιουργούν παρέες και κυκλώματα, υποστηρίζουν με σθένος ο ένας τον άλλον, τρέχουν παρακαλώντας να συμμετάσχουν στις διάφορες, και εντελώς αδιάφορες πια, μπιενάλε και επειδή οι γκαλερί δε θέλουν τη δουλειά τους, γιατί κανέναν δεν ενδιαφέρει και κανείς δεν την αγοράζει, αυτοί νομίζουν ότι είναι εκτός κυκλώματος και πολεμούν περιχαρακωμένοι στον σαθρό δικό τους κόσμο με ξύλινα σπαθάκια εναντίον του κυκλώματος που τελικώς υπάρχει μόνο στη φαντασία τους. Αλλά το ξαναείπα, όλα είναι εμπόριο και χρήμα. Αυτό είναι και το μόνο κύκλωμα: άμα πουλάς, τότε εκθέτεις. Όταν ο έμπορος-γκαλερίστας κερδίζει, τότε αυτός θα πείσει και τον τεχνοκριτικό και τον μισθοσυντήρητο επιμελητή και διευθυντή μουσείου να σε προσέξει, να σε προωθήσει και να σε βραβεύσει. Γιατί, εκτός από τις φωτογραφίες για τα ποιήματα του Καβάφη, δεν εκθέτετε και τις άλλες φωτογραφίες σας στην Ελλάδα; Γιατί δεν έχω χρόνο για να κάνω πολλές εκθέσεις και προτιμώ να τον διαθέτω για να κάνω έργα. Αλλά πού να εκθέσω εδώ τις φωτογραφίες μου και με ποιους όρους; Η φωτογραφία δεν έχει γίνει ακόμη στην Ελλάδα αποδεκτή ως εικαστικό έργο και επομένως δεν έχει κέρδη για τους γκαλερίστες. Πρέπει λοιπόν να γίνω ένας από τους αυλικούς των διευθυντών κάποιων οργανισμών και «μουσείων», και να πληρώσω κι από πάνω τα παραφουσκωμένα έξοδα της έκθεσης. Αυτά δεν ήταν ποτέ του τύπου μου. Το να είσαι ποιητής στους σύγχρονους, κρίσιμους καιρούς μας είναι δονκιχωτικό. Το να είσαι φωτογράφος πώς είναι; Το ίδιο και χειρότερο, γιατί για τους ποιητές τουλάχιστον όλοι ξέρουν ότι είναι εγγράμματοι και υποθέτουν πως μοχθούν κάπως για να γράψουν ένα ποίημα. Αντιθέτως, για τους φωτογράφους, κυρίως στην Ελλάδα, νομίζουν ότι είναι ένα είδος αστοιχείωτων τεχνιτών που όλα τα κάνουν μ’ ένα απλό κλικ. Δε φαντάζονται πόσο μόχθο θέλει για να γίνει μια καλή φωτογραφία και πόσο χρονοβόρα ασχολία είναι. Ευτυχώς στο εξωτερικό τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα και η θέση της φωτογραφίας συνεχώς εδραιώνεται. Ποια είναι για εσάς τα διακριτά όρια ανάμεσα στην ερωτική τέχνη και την πορνογραφία; Ή μήπως δεν υπάρχουν; Έχω δει σε ταινία τον Jeff Koons και την πορνοστάρ Τσιτσιολίνα να κάνουν τα πάντα στο σεξ και να τα δείχνουν όλα πεντακάθαρα. Ο Koons υποστηρίζει ότι αυτό που έκανε ήταν έργο τέχνης, εγώ λέω πως ήταν απλώς πορνό, γιατί όσο και να ήθελε εκείνος η εκδιδόμενη Τσιτσιολίνα τον ανέτρεπε όχι λόγω των πράξεων αλλά λόγω του ταμπεραμέντου και του χαρακτήρα της, αφού ως εκδιδόμενη δεν μπορεί παρά να επιδείξει αυτό που μόνον έχει: το φτηνό και χυδαίο. Ε, αυτό το συγκεκριμένο πορνογράφημα το έχουμε δει σε διάφορα μουσεία ως τέχνη. Αλλά τουλάχιστον αυτό ήταν υπερπαραγωγή με τα όλα της και οι πρωταγωνιστές ήταν ωραιότατοι και όχι σαν εκείνο τον Έλληνα φουκαράκο-καλλιτέχνη της επαρχίας, που τον χώνει σε… καρπούζι. Αντιμετωπίζετε συχνά τη στενομυαλιά των «τα φαιά φορούντων» (για να θυμηθούμε τον Καβάφη); Σας έχει βάλει σε περιπέτειες (δικαστικές ή άλλες) η εμμονή σας με το αληθινό; Πιστεύετε ότι ζούμε σε μια υποκριτική και σεμνότυφη εποχή; Ξαναγυρίζουμε στο Μεσαίωνα ή μήπως λάμπει στο εγγύς μέλλον μια νέα Αναγέννηση; Με έχει βάλει κατά κάποιον τρόπο σε μπελάδες, αλλά όχι σοβαρούς. Για παράδειγμα όταν πριν από δεκατρία χρόνια έβγαλα το βιβλίο μου Θεωρία Γυμνού έχασα τους μισούς φίλους, και δυο τρεις «αδελφές» δημοσιογράφοι το χλευάσανε από φθόνο. Αλλά οι υποκριτές και οι σεμνότυφοι θα είναι πάντοτε μέρος της ζωής και της κοινωνίας. Όσο πιο καταπιεσμένος είναι κανείς, όσο περισσότερα προβλήματα έχει με τον ανδρισμό του, τόσο πιο άσχημα και βίαια θα αντιδρά. Όλοι αυτοί που κράζουν τους ομοφυλόφιλους είναι κάτι φασιστοειδή υποκείμενα που άμα τους εγγυηθείς πώς ό,τι κάνουν θα μείνει επτασφράγιστο μυστικό, θα ξεπεράσουν σε αίσχη ακόμα και την ίδια την Τσιτσιολίνα. Αυτά όμως όλοι τα ξέρουμε· οι μόνοι που αρνούνται να τα παραδεχτούν και που θα τους βοηθούσε πολύ αν το έκαναν είναι οι κακόμοιροι υποκριτές. Ο Μεσαίωνας λοιπόν και η Αναγέννηση θα υπάρχουν. Από μας εξαρτάται πώς θέλουμε να ζήσουμε. Ο Μεσαίωνας δυστυχώς είναι ακόμη πανίσχυρος, γι’ αυτό και οι γκέι κάνουν παρελάσεις και επιδεικνύονται. Είναι ένα είδος αντίδρασης, να δείξουν πως υπάρχουν, πως είναι ένα μεγάλο και ενεργό μέρος της κοινωνίας. Και μην ξεχνάτε πως στην προοδευτική, υποτίθεται, Νέα Υόρκη οι γκέι ζούνε ακόμη απομονωμένοι! Ποια είναι η εικαστική σας αντίληψη για τον Ερμαφρόδιτο ως σύμβολο συνένωσης των αντιθέτων; Στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλά αγάλματα δίφυλων όντων και ο Σεφέρης μιλά για «τον κοίλο Ερμή και την κυρτή Αφροδίτη». Τι φταίει και πέρασε αυτή η ύψιστη συμβολοποίηση της αθάνατης Ψυχής στην πλήρη εικαστική ανυποληψία; Οι εικαστικοί καλλιτέχνες, και μάλιστα οι περισσότερο ταλαντούχοι, παλαιότερα ήταν στην υπηρεσία κάποιου ηγεμόνα. Σήμερα είναι κυρίως στην υπηρεσία των εμπόρων. Έργα με τέτοια θεματογραφία δε νομίζω ότι θα είχαν εμπορικό ενδιαφέρον κι επομένως δε γίνονται. Αλλά πόσοι σύγχρονοι καλλιτέχνες σήμερα νομίζετε ότι γνωρίζουν ποιος είναι ο Ερμής και ποια η Αφροδίτη; Οι περισσότεροι δε γνωρίζουν καν την ανάμειξη των χρωμάτων και περιμένετε να ασχοληθούν με τέτοια θέματα; Είστε ικανοποιημένος από τη μέχρι τώρα πορεία σας; Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον; Δουλεύετε με προοπτική; Είστε του προγράμματος; Όχι, δε θα έλεγα πως είμαι ικανοποιημένος από την πορεία μου. Καμιά φορά ίσως και να είμαι, αλλά είναι τόσο μικρή η ικανοποίηση, που δεν την πολυκαταλαβαίνω. Αν όμως άρχιζα τώρα, μάλλον θα ξεκίναγα με άλλο τρόπο. Δεν εννοώ ότι θα έκανα βίντεο και τέτοιες ευκολίες, γιατί κι αυτά τα έκανα γύρω στο 1975-1980, στην ώρα τους δηλαδή. Γενικώς δουλεύω με πρόγραμμα και προοπτική γιατί έχω πολλές υποχρεώσεις με τις γκαλερί και δεν μπορώ να είμαι «χύμα». Αλλά, ενδιαμέσως, όταν αισθανθώ ότι η ασφυξία πλησιάζει, τα παρατάω όλα και κάνω αυτό που με ευχαριστεί και με ανανεώνει. Έχω εφεύρει μια καλή δικαιολογία: λέω ότι ξαφνικά έπαθα ένα ατύχημα, ότι αρρώστησα, και μπήκα στο νοσοκομείο για μερικές ημέρες. Επομένως δεν μπορώ να ανταποκριθώ σε καμιά υποχρέωση κι έτσι βγαίνω από την ασφυξία. Πού πάει η ζωγραφική σήμερα; Ξεφύγαμε ανεπιστρεπτί από την παραστατικότητα του ανθρώπινου γυμνού; Υπάρχουν μεγάλοι σύγχρονοι ζωγράφοι που λατρεύουν με το χρωστήρα και τη ματιά τους το ανδρικό σώμα; Φοβάμαι πως οι λίγοι ζωγράφοι που έχω δει να ασχολούνται στις μέρες μας με το ανδρικό γυμνό είναι μάλλον ασήμαντοι. Συνήθως ασχολούνται μ’ αυτό σε μεγάλη ηλικία, γιατί τότε νιώθουν πιο ασφαλείς, και καθώς είναι στερημένοι και πια δεν τους ποθούν, παρασύρονται από το πάθος τους για το σώμα και χάνουν τον έλεγχο της ζωγραφικής. Πρέπει να διευκρινίσω ότι αναφέρομαι σε ξένους ζωγράφους και όχι σε Έλληνες που μάλλον δε γνωρίζω καλά. Αν αρχίζατε σήμερα ως εικαστικός καλλιτέχνης και πηγαίνατε σε μια Σχολή Καλών Τεχνών, ποιον θα διαλέγατε για δάσκαλό σας; Τον Ντα Βίντσι, τον Μποτιτσέλι και τον Νταλί. Η καλλιτεχνική φωτογραφία διδάσκεται; Ή μήπως αρκεί η γνώση της τεχνικής, που μπορεί να μεταδοθεί από ένα μάστορα του είδους; Η γνώση της τεχνικής είναι οπωσδήποτε απαραίτητη αλλά δεν αρκεί για να κάνει μια φωτογραφία καλλιτεχνική. Όπως σε όλα τα είδη της τέχνης, το «καλλιτεχνικό» είναι η ανεπανάληπτη συνεισφορά του καλλιτέχνη και είναι «προϊόν» της έμπνευσης, που δε διδάσκεται. Αντίθετα με τη λογοτεχνία, όπου κάτι τέτοιο είναι εύκολα αναγνωρίσιμο και σαφές, στη φωτογραφία σήμερα επικρατεί μεγάλη σύγχυση, κυρίως λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, όπου τα προγράμματα και οι αυτοματισμοί στις σύγχρονες ψηφιακές μηχανές κάνουν προϊόντα αδαών να φαίνονται στους αδαείς «καλλιτεχνικά». Σας ευχαριστώ πολύ για την εποικοδομητική συνομιλία μας. Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ. (Το βιβλίο διανέμεται στην Ελλάδα από τον Χριστάκη, Ιπποκράτους 10, Αθήνα, τηλ.: 210 3607876) Shades of Love photographs inspired by the poems of C. P. CAVAFY Dimitris Yeros translated from the Greek by David Connolly, foreword by Edward Albee, introduction by John Wood, Insight Editions, San Rafael, California, hardcover, 170 pages, 9,25*12,75 inches.