ΣΟΥΜΠΕΡΤ??????

Σούμπερτ: η Ημιτελής μεγαλοφυϊα

     Ο Φραντς Σούμπερτ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους μουσουργούς όλων των εποχών και ίσως ο καλύτερος εκφραστής του ρομαντισμού στην μουσική. Η ποιότητα των έργων του σε όλους τους τομείς,όπως συμφωνίες,μουσική γιά πιάνο,μουσική δωματίου και πάνω απ'όλα στην μορφή του ληντ εγγίζει την τελειότητα και είναι ακόμα πιό αξιοθαύμαστη αν αναλογισθεί κανείς ότι πέθανε σε ηλικία 31 μόλις ετών. Η βιογραφία του Σούμπερτ είναι πολύ λιγότερο γνωστή από ότι άλλων μου­σουργών,όπως του Μπετόβεν ή του Βάγκνερ γιά παράδειγμα.Δεν περιέχει θυελ­λώδεις συγκρούσεις,αλλά η δραματικότητα που κρύβει,η ψυχική ευγένεια και η καλοκάγαθη ευθυμία του νεαρού Βιεννέζου αξίζουν,όπως και η μουσική του, την μεγαλύτερη δυνατή αναγνώριση.Είναι χαρακτηριστικό ότι έζησε στην Βι­έννη την ίδια εποχή με τον Μπετόβεν και η συνύπαρξη αυτή στέρησε από τον Σούμπερτ την ευκαιρία μιάς μεγαλύτερης αναγνώρισης και φήμης.Ο Σούμπερτ όμως ποτέ δεν αισθάνθηκε πίκρα και δεν έπαυε να εκφράζει τον θαυμασμό, την αγάπη του και τον σεβασμό προς τον Μπετόβεν,ακόμα και πέρα από τον θάνατο.

Ο Φραντς Πέτερ Σούμπερτ γεννήθηκε στο Λίχτενταλ,ένα προάστιο της Βιέννης στις 31 Ιανουαρίου του 1797,δωδέκατο κατά σειρά από 14 παιδιά ενός δάσκαλου και σε ηλικία 11 ετών ήδη ανήκε στην παιδική χορωδία του αυτο­κρατορικού παρεκκλησίου που σήμαινε ταυτόχρονα και εισαγωγή γιά μουσικές σπουδές στο Kaiser-konigliches Stadtkonvikt (Αυτοκρατορικό κολλέγιο).A­νάμεσα στους δασκάλους του περιλαμβανόταν ο Αντόνιο Σαλιέρι.Πριν το 1811 ο Σούμπερτ είχε κάνει τις πρώτες του μικρές συνθέσεις και σε ηλικία 16 ε­τών συνέθεσε την πρώτη του συμφωνία.Σε ηλικία 17 ετών μπήκε σε παιδαγωγική σχολή και δίδασκε στο σχολείο του πατέρα του.Μερικοί βιογράφοι υποστηρίζουν ότι διάλεξε τον δρόμο αυ­τό γιά να αποφύγει τις στρατιωτικές υποχρεώσεις,αυτό όμως μάλλον δεν ευ­σταθεί καθώς είχε νόμιμα απαλλαγεί επειδή το ύψος του ήταν κάτω από το ελάχιστο όριο των 1,53 m και είχε μυωπία (φορούσε ήδη τα γυαλιά που απει­κονίζονται σε όλα τα πορτραίτα του)

     Πάνω απ'όλα όμως γιά τον Σούμπερτ υπήρχε η μουσική.Μέσα σε ελάχιστα χρόνια συγκεντρώνει ένα τεράστιο μουσικό έργο στη σύνθεση,ενώ ταυτόχρο­να δημιουργεί φιλία με άλλους καλλιτέχνες όπως ποιητές,ζωγράφους και αποτελεί την ψυχή σε μουσικές βραδιές με τους φίλους του που έμειναν γνωστές σαν "Σουμπερτιάδες".

     Το 1820 επισκέπτεται τον Μπετόβεν γιά να του δώσει ένα λήντ που του έχει αφιερώσει,ο Μπετόβεν όμως έχει βγεί και ο νεαρός Σούμπερτ παρα­δίδει το χειρόγραφό του σε μία υπηρέτρια.

Η αρρώστια χτυπά την πόρτα του στα τέλη του 1822.Ο Σούμπερτ,όπως και πολλοί καλλιτέχνες της εποχής του,προσβάλλεται από συφιλίδα.Στις αρχές του 1823 είναι πολύ άρρωστος και τον Μάϊο εισάγεται στο Γενικό Νοσοκο­μείο της Βιέννης.Πιθανολογείται ότι η άσχημη ψυχολογική του κατάσταση τον εμπόδισε να ολοκληρώσει την 8η συμφωνία του,που έμεινε γιά πάντα γνωστή με το όνομα Ημιτελής.Η υγεία του παρουσιάζει εναλλαγές βελτιώ­σεως και επιδεινώσεων τον Σεπτέμβριο και τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς και γιά αρκετό καιρό η ψυχική του κατάσταση θα είναι άλλοτε καλή και άλλοτε θα εναλλάσσεται μεταξύ ευερεθιστότητας και μελαγχολίας.Η δημι­ουργικότητά του όμως θα παραμείνει ανεπηρέαστη.Η υγεία του εμφανίζεται καλύτερη τα δύο επόμενα χρόνια και ο ίδιος το αποδίδει στην ευεργετική επίδραση της διαμονής σε εξοχικά μέρη όπως το Rossau ή το Zseliz της Ουγγαρίας.Από την πέννα του ξεπηδούν σειρά μουσικών αριστουργημάτων ό­πως Kουαρτέττα,κουϊντέτα,συμφωνίες μα πάνω απ'όλα τα λήντερ του,τραγού­δια πάνω σε στίχους μεγάλους ποιητών,όπως γιά παράδειγμα του Γκαίτε. Και μόνο αυτά θα αρκούσαν να του εξασφαλίσουν την μουσική αθανασία. Στις αρχές του 1827 ο Σούμπερτ συγκλονίζεται ψυχικά από την βαρειά κατάσταση της υγείας του Μπετόβεν.Προσπαθεί να τον επισκεφθεί,αλλά δεν θα καταφέρει να μιλήσει μαζί του.Ο Μπετόβεν πάντως θα διαβάσει τις τε­λευταίες μέρες της ζωής του παρτιτούρες τραγουδιών του Σούμπερτ και η κρίση του θα αποτελέσει την υπέρτατη αναγνώριση "Στον Σούμπερτ υπάρχει πραγματικά η Θεία σπίθα".Ο Σούμπερτ θα πετύχει να επισκεφθεί τον Μπετό­βεν μαζί με άλλους φίλους του όπως τα αδέλφια Huttenbrenner στις 19 Μαρ­τίου.Γιά πρώτη φορά βλέπει από κοντά τον μουσικό θρύλο ύστερα από τόσα χρόνια που ζούσαν στην ίδια πόλη.Eίναι όμως πολύ αργά.Ο Δάσκαλος βρί­σκεται ήδη σε κώμα και θα πεθάνει επτά μέρες αργότερα.Στην κηδεία του Μπετόβεν,στις 29 Μαρτίου ο Σούμπερτ είναι ένας από τους 36 λαμπαδηφόρους. Μετά την κηδεία όλη η συντροφιά των καλλιτεχνών πήγε σε κάποιο παν­δοχείο κοντά στο Wahring όπου έγινε η ταφή.Ο Σούμπερτ έκανε την πρώτη πρόποση,καθώς περιγράφει ο N.Lebrecht,που ήταν η συνηθισμένη σε τέτοιες περιπτώσεις "Σε αυτόν που μόλις αποχαιρετήσαμε".Η δεύτερη πρόποση όμως, που έκανε πάλι ο Σούμπερτ, ξάφνιασε "Σε αυτόν που πρόκειται να ακολου­θήσει".Μελαγχολική διάθεση της στιγμής ή κάποιο σκοτεινό προαίσθημα;Το γεγονός είναι ότι ο επόμενος που ακολούθησε ήταν ο ίδιος ο Σούμπερτ. Η νόσος που οδήγησε τον Σούμπερτ στον θάνατο ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου 1828.Ενώ έτρωγε ψάρι στο Πανδοχείο Κόκκινος Σταυρός του Χίμμελ­πφορτγκρουντ αισθάνθηκε έντονη ναυτία και έκανε εμετό,υποστηρίζοντας ότι τον δηλητήριασαν.Από την ημέρα εκείνη δεν σηκώθηκε από το κρεβ­βάτι του και δεν έτρωγε τίποτε.Οι εκδοχές γιά την φύση της νόσου δι­χάζονται.Οι περισσότεροι βιογράφοι μιλούν γιά τυφοειδή πυρετό ή ανα­φέρουν "κοιλιακό τύφο" (typhus abdominalis),συνήθη έκφραση της εποχής γιά τον τυφοειδή σε αντιδιαστολή από τον,συχνό τότε στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης,εξανθηματικό τύφο.Την εκδοχή του τυφοειδούς, που βασίζεται στην διάγνωση και την περιγραφή που έκανε ο θεράπων ιατρός του Rinna,υιοθετούν οι Fenelon,Schonberg,Osborne και Kennedy. Αντίθετα ο Sams τείνει υπέρ της εκδοχής της συφιλίδος.Φαίνεται όμως από τις περιγραφές των τελευταίων ημερών ότι έως λίγο πριν το τέλος ο Σούμπερτ διατηρούσε αρκετή διαύγεια πνεύματος.Ηταν πολύ αδύναμος, δεν μπορούσε να σηκωθεί,αλλά διάβαζε τον "Τελευταίο των Μοικανών" του Κούπερ και ολοκλήρωνε τον κύκλο τραγουδιών "Χειμωνιάτικο Ταξί­δι" που έμελλε να είναι το κύκνειο άσμα του.Σε επιστολή προς τον φίλο του Franz Schober (ποιητής,1796-1882) με ημερομηνία 12-11-1828 ο Σούμπερτ αναφέρει "Δεν έχω βάλει τίποτα στο στόμα μου 11 μέρες.Παραπατώντας σέρνομαι από την καρέκλα στο κρεββάτι μου.Ο  Ρίν­να με κουράρει.Αν φάω ο,τιδήποτε αμέσως κάνω εμετό".Στις 16 Νοεμ­βρίου ο αδελφός του Φερδινάνδος καλεί ιατρικό συμβούλιο από το οποίο ο Ρίννα απουσιάζει καθώς ήταν κι'ο ίδιος άρρωστος.Παίρνουν μέρος οι ιατροί Johann Wisgrill και Josef von Vering χωρίς όμως να βοηθήσουν θεραπευτικά και φαίνεται ότι θεώρησαν την κατάσταση απελπιστική.Πραγματικά ο Σούμπερτ πέφτει σε παραλήρημα με κάποια ελάχιστα φωτεινά διαλείμματα.Την Τρίτη 18 Νοεμβρίου παραληρεί και ο αδελφός του Φερδινάνδος προσπαθεί να τον καθησυχάσει λέγοντας του ότι βρίσκεται στο σπίτι του."Οχι,δεν είναι αλήθεια"απαντά ο άτυχος Σούμπερτ"δεν είμαι στο σπίτι μου.Ο Μπετόβεν δεν αναπαύεται εδώ κοντά".Την επόμενη μέρα,19 Νοεμβρίου στις 3 το μεσημέρι πεθαί­νει.Τα τελευταία του λόγια είναι "ιδού,ιδού το τέλος μου".Είναι μόλις 31 ετών.Ο αδελφός του συναισθάνεται την τελευταία επιθυμία και προβαίνει στην μεγάλη,γιά το πενιχρό βαλάντιό του,θυσία να γί­νει η ταφή του Φραντς Σούμπερτ στο νεκροταφείο του Wahring.Στις 21 Νοεμβρίου ενταφιάζεται κοντά στον Μπετόβεν.Μόνο τρείς τάφοι χωρί­ζουν τους δύο μουσικούς και όταν τα οστά του Μπετόβεν μεταφέρονται τον Ιούνιο του 1882 στο Κεντρικό Νεκροταφείο της Βιέννης (Zentral Friedhof) η πόλη της Βιέννης εκπληρώνει απόλυτα την τελευταία επι­θυμία του Σούμπερτ και μεταφέρει 3 μήνες αργότερα τα οστά του ακρι­βώς δίπλα στον τάφο του Μπετόβεν.Από τότε οι δύο μουσουργοί που δεν συναντήθηκαν στην ζωή βρίσκονται δίπλα δίπλα στον αιώνιο ύπνο και στην αθανασία.Και το επίγραμμα πάνω στο μνημείο του Σούμπερτ,από τον φίλο του μεγάλο ποιητή και συγγραφέα Franz Grillparzer συνοψί­ζει απόλυτα την σύντομη σταδιοδρομία του "Die Tonkunst begrub hier einen reichen Besitz,aber noch viel schonere Hoffnungen" (Η Τέχνη της Μουσικής ενταφίασε εδώ ένα πλούσιο απόκτημα,αλλά ακόμη ωραιό­τερες προσδοκίες)

BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Brown MJE.The New Grove.Schubert.Papermac,London,1982

2.Fenelon R.Σούμπερτ,ο μέγας μελωδός εις Μεγάλοι Μουσουργοί (επιμέλεια M.Καλομοίρη) Εκδ.Πάνθεον,Αθήνα,1953

3.Landormy P.Σούμπερτ.Εκδ.Ωμέγα,Αθήνα,1965

4.Lebrecht N.Book of musical anecdotes.Sphere Book Limited,London,1985 p.109-113

5.Osborne C.The dictionary of composers.MacMillan,London,1981.p.298-303

6.Sams E.Schubert's illness re-examined.The Musical Times 1980;cxxi:15

7.Πέππας Θ.,Βουτσινάς Δ.Τα λοιμώδη νοσήματα σαν αιτία θανάτου μεγάλων

μουσουργών.18ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο,Αθήνα,12-16 Μαϊου 1992 (Αρ.Περιλ.154)

8.Schonberg HC.The lives of the great composers.Macdonald Futura Publi­cations,London,1980

9.Βυλλερμόζ Ε.Ιστορία της Μουσικής.Εκδόσεις Υποδομή,Αθήνα,1979.Τόμος Ι, σελ.224-230.

10.Θεοδωροπούλου Αύρα.Ιστορία της Μουσικής.Εκδόσεις Ελληνικού Ωδείου, Αθήνα,1924.Τόμος ΙΙ

11.Kennedy M.The concise Oxford Dictionary of Music (third edition) Oxford University Press,London,1980.p573-6