Ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας
Γράφει η Χρύσα Καλαϊτζή
Η Α. ήρθε στο ιατρείο μου εμφανώς
καταπονημένη. Τα μάτια της ήταν κόκκινα, είχε να κοιμηθεί μέρες. Ήταν
πολύ ερωτευμένη με τον Κ. και προσφάτως της είχε προτείνει να
παντρευτούν. Η αλήθεια είναι πως η πρόταση αυτή απείχε από αυτή που
ονειρεύεται μια κοπέλα. Ήταν περισσότερο κάτι σαν νωχελική παραχώρηση
από έναν βαριεστημένο δανδή: "αφού το θες τόσο πολύ, ας παντρευτούμε".
Το μισοκατάπιε ως ερωτευμένη χαζοπουλάδα, δικαιολογώντας τον για άλλη
μια φορά - "οι χαρισματικοί άντρες είναι ιδιόρυθμοι". Μέχρι που δύο
μέρες πριν, ο διάβολος την έβαλε να ψάξει στο γραφείο του για κάτι
χαρτιά για τον λογιστή. Κι εκεί βρήκε ένα σημειωματάριο, μια αρσενική
εκδοχή του ημερολογίου που κρατούσαμε ως παιδιά. Δεν είχε χρόνο να το
ξεφυλίσει όπως θα ήθελε, την προσοχή της όμως τράβηξε η τελευταία σελίδα
του μικρού μαύρου βιβλίου. Στο λευκό χαρτόνι πίσω από το οπισθόφυλο, με
γράμματα ψυχαναγκαστικά μικρά υπήρχε μια λίστα με χρονολογίες και από
κάτω ονόματα γυναικών. Στη λίστα του 2009 υπήρχε και το δικό της όνομα,
υπήρχαν βέβαια καμιά δεκαριά ονόματα, όπως ονόματα υπήρχαν και κάτω από
το 2010 και το 2011. Γύρισε στο σπίτι που συζούσαν και μάζεψε τα
πράγματά της να φύγει. Γυρίζοντας στο σπίτι ο Κ. την βρήκε να ετοιμάζει
βαλίτσες. Του έδειξε τη λίστα, χωρίς να πει κουβέντα. Εκείνος έμοιαζε
σαστισμένος, δάκρυσε και της έκανε την ερώτηση του ενός εκατομυρίου
ευρώ: "Γιατί φεύγεις;"
Ο Κ. ήταν ο γιός ενός αυτοδημιούργητου πατέρα από εκείνους που θεωρούν πως κατέχουν όλες τις αλήθειες της ανθρωπότητας. Αυτοδημιούργητος κι εκείνος, καθώς επέλεξε μια διαφορετική καριέρα, τα είχε καταφέρει πολύ καλύτερα από τον πατέρα του, στα 40 του είχε ήδη βγάλει το πρώτο του εκατομμύριο, οπότε κατείχε πια κι αυτός όλες τις αλήθειες του κόσμου. Αυτό που δεν μπορούσε να καταλάβει όμως ήταν γιατί τα πήγαινε τόσο χάλια στα συναισθηματικά του.
Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας προικίζει τον πάσχοντα με ένα αίσθημα πως είναι ανώτερος από τους άλλους, απεριόριστη ανάγκη για θαυμασμό και απουσία ενσυναίσθησης των συναισθημάτων των άλλων. Για τα άτομα αυτά, ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους, ενώ οι άλλοι άνθρωποι τους αφρούν μόνο στο επίπεδο που μπορούν να θρέψουν τον ναρκισσισμό τους. Βέβαια, πίσω από αυτό συχνά κρύβεται μια ναρκισσιστική άμυνα απέναντι σε μια απειλή που νιώθουν για την αυτοεκτίμησή τους και μια υπερευαισθησία απέναντι στην κριτική των άλλων. Μπορεί να φαίνεται ότι αντιδρούν με περιφρόνηση απέναντι στην αρνητική γνώμη των άλλων, στην πραγματικότητα όμως τους ζηλεύουν και επιθυμούν την απόλυτη αποδοχή τους. Όπως είναι αναμενόμενο, με τέτοια στάση ζωής η δυσκολία τους στις ανθρώπινες σχέσεις είναι μεγάλη και συχνά είναι η αιτία που τους φέρνει στον ψυχίατρο.
Συμπτώματα
Η διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής γίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Ο ασθενής θα πρέπει να έχει μια υπερβολική ιδέα για την αξία του, να έχει συχνές φαντασιώσεις περί επιτυχίας, δύναμης ή ομορφιάς, να πιστεύει πως είναι σπουδαίος και πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με εξίσου σπουδαία πρόσωπα, να αναζητά διαρκώς τον θαυμασμό των άλλων, ενίοτε και την εκμετάλευσή τους, να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις ανάγκες και τα αισθήματα των άλλων, να ζηλεύει τους άλλους και να πιστεύει πως και οι άλλοι τον ζηλεύουν, να δυσκολεύεται να διατηρήσει υγιείς κοντινές σχέσεις, να συμπεριφέρεται με αλλαζονικό τρόπο και ταυτόχρονα να πληγώνεται εύκολα και να νιώθει εύκολα απόρριψη. Όποιος είδε την ταινία "the social network", που περιγράφει την ιστορία του δημιουργού του Facebook, έχει μια άριστη εικόνα της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας.
Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας ξεπερνά τα όρια της υγιούς αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Ουσιαστικά πρόκειται για μια διαδικασία θεοποίησης του εαυτού. Ειδωμένο μέσα από μια ψυχαναλυτική θεώρηση, το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας επενδύει στον εαυτό του όσα συναισθήματα θα αναμένονταν να έχει επενδύσει σε ένα ερωτικό αντικείμενο, ακριβώς όπως ο Νάρκισσος στην μυθολογία μας ερωτεύτηκε το είδωλό του στο νερό.
Οι νάρκισσοι, δεδομένης της εξαιρετικά μεγάλης ιδέας που έχουν για τον εαυτό τους, συχνά αποδιοργανώνονται όταν οι άλλοι δεν τους εκτιμούν ή όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται για αυτούς τόσο καλά όσο περίμεναν. Σε τέτοιες περιστάσεις, η κατάρρευσή τους είναι τόσο έντονη που ξεκινά από θυμό και απογοήτευση, συχνά όμως φτάνει και στο επίπεδο της κατάθλιψης
Αίτια
Όπως ισχύει και για όλες τις διαταραχές της προσωπικότητας, η ναρκισσιστική διαταραχή είναι αποτέλεσμα μιας ατυχούς σύμπτωσης ιδιαίτερων γονιδίων και παθογενούς ανατροφής.Φαίνεται πως το υπερβολικό κανάκεμα, οι υψηλές προσδοκίες από πλευράς των γονέων, η κακοποίηση και η παραμέληση μπορεί να προδιαθέτουν σε εκδήλωση της διαταραχής. Φαίνεται μάλιστα πως ο συνδυασμός υπερβολικού κανακέματος από τον ένα γονέα, συνήθως τη μητέρα, και μιας αδιόρατης απόρριψης ή παραμέλησης από τον άλλο γονέα ή το περιβάλλον μπορεί συχνά να οδηγήσει το παιδί στην ανάπτυξη ναρκισσιστικής διαταραχής: η πληγή από την απόρριψη ανακουφίζεται με το κανάκεμα και τελικά το παιδί μαθαίνει να λειτουργεί προς τον εαυτό του με την, ερωτική σχεδόν, υπερβολική φροντίδα που το περιβάλλει η μητέρα του.
Στο ίδιο αποτέλεσμα μπορούμε να φτάσουμε και από διαφορετικό δρόμο. Ένα παιδί που παραμελείται ή κακοποιείται μαθαίνει να συγκαλύπτει τις συναισθηματικές του ανάγκες ως ενήλικας πια με μια εγωιστική και αλλαζονική συμπεριφορά, που το κάνει να νιώθει περισσότερο ασφαλές απ' ότι πραγματικά είναι. Πολλοί ψυχαναλυτές βλέπουν στο βάθος της ναρκισσιστικής διαταραχής ένα μεγάλο, ανυπόφορο σχεδόν, αίσθημα ντροπής και προσωπικής ανεπάρκειας που "ξορκίζεται" με αυτή την υπερφίαλη συμπεριφορά.
Η διαταραχή αυτή αφορά περισσότερο στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Ναρκισσιστικά στοιχεία μπορεί να δει κανείς σε παιδιά και εφήβους, όμως συνήθως δεν πρόκειται παρά για ένα παροδικό στάδιο στην ψυχολογική τους εξέλιξη που υποδηλώνει κάποια ανωριμότητα αλλά εγκαταλείπεται γρήγορα
Θεραπεία
Δεδομένου ότι οι διαταραχές της προσωπικότητας αφορούν στο σύνολο της ύπαρξης ενός ανθρώπου, είναι δύσκολο να αλλάξουν. Αυτό σημαίνει πως η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει ακόμα και αρκετά χρόνια. Ο τελικός στόχος είναι ο ασθενής να αποκτήσει μια ρεαλιστικότερη εικόνα για τον εαυτό του, τουλάχιστον σε βαθμό που να του επιτρέπει να σχετίζεται στενότερα και βαθύτερα με τους ανθρώπους γύρω του και να μην υποφέρει. Η ψυχαναλυτική προσέγγιση έχει δώσει μια βαθιά κατανόηση της ναρκισσιστικής διαταραχής και έχει προτείνει ειδικούς τρόπους διαχείρησής της, με κατά γενική ομολογία, ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Ο Κ. ήταν ο γιός ενός αυτοδημιούργητου πατέρα από εκείνους που θεωρούν πως κατέχουν όλες τις αλήθειες της ανθρωπότητας. Αυτοδημιούργητος κι εκείνος, καθώς επέλεξε μια διαφορετική καριέρα, τα είχε καταφέρει πολύ καλύτερα από τον πατέρα του, στα 40 του είχε ήδη βγάλει το πρώτο του εκατομμύριο, οπότε κατείχε πια κι αυτός όλες τις αλήθειες του κόσμου. Αυτό που δεν μπορούσε να καταλάβει όμως ήταν γιατί τα πήγαινε τόσο χάλια στα συναισθηματικά του.
Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας προικίζει τον πάσχοντα με ένα αίσθημα πως είναι ανώτερος από τους άλλους, απεριόριστη ανάγκη για θαυμασμό και απουσία ενσυναίσθησης των συναισθημάτων των άλλων. Για τα άτομα αυτά, ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους, ενώ οι άλλοι άνθρωποι τους αφρούν μόνο στο επίπεδο που μπορούν να θρέψουν τον ναρκισσισμό τους. Βέβαια, πίσω από αυτό συχνά κρύβεται μια ναρκισσιστική άμυνα απέναντι σε μια απειλή που νιώθουν για την αυτοεκτίμησή τους και μια υπερευαισθησία απέναντι στην κριτική των άλλων. Μπορεί να φαίνεται ότι αντιδρούν με περιφρόνηση απέναντι στην αρνητική γνώμη των άλλων, στην πραγματικότητα όμως τους ζηλεύουν και επιθυμούν την απόλυτη αποδοχή τους. Όπως είναι αναμενόμενο, με τέτοια στάση ζωής η δυσκολία τους στις ανθρώπινες σχέσεις είναι μεγάλη και συχνά είναι η αιτία που τους φέρνει στον ψυχίατρο.
Συμπτώματα
Η διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής γίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Ο ασθενής θα πρέπει να έχει μια υπερβολική ιδέα για την αξία του, να έχει συχνές φαντασιώσεις περί επιτυχίας, δύναμης ή ομορφιάς, να πιστεύει πως είναι σπουδαίος και πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με εξίσου σπουδαία πρόσωπα, να αναζητά διαρκώς τον θαυμασμό των άλλων, ενίοτε και την εκμετάλευσή τους, να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις ανάγκες και τα αισθήματα των άλλων, να ζηλεύει τους άλλους και να πιστεύει πως και οι άλλοι τον ζηλεύουν, να δυσκολεύεται να διατηρήσει υγιείς κοντινές σχέσεις, να συμπεριφέρεται με αλλαζονικό τρόπο και ταυτόχρονα να πληγώνεται εύκολα και να νιώθει εύκολα απόρριψη. Όποιος είδε την ταινία "the social network", που περιγράφει την ιστορία του δημιουργού του Facebook, έχει μια άριστη εικόνα της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας.
Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας ξεπερνά τα όρια της υγιούς αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Ουσιαστικά πρόκειται για μια διαδικασία θεοποίησης του εαυτού. Ειδωμένο μέσα από μια ψυχαναλυτική θεώρηση, το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας επενδύει στον εαυτό του όσα συναισθήματα θα αναμένονταν να έχει επενδύσει σε ένα ερωτικό αντικείμενο, ακριβώς όπως ο Νάρκισσος στην μυθολογία μας ερωτεύτηκε το είδωλό του στο νερό.
Οι νάρκισσοι, δεδομένης της εξαιρετικά μεγάλης ιδέας που έχουν για τον εαυτό τους, συχνά αποδιοργανώνονται όταν οι άλλοι δεν τους εκτιμούν ή όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται για αυτούς τόσο καλά όσο περίμεναν. Σε τέτοιες περιστάσεις, η κατάρρευσή τους είναι τόσο έντονη που ξεκινά από θυμό και απογοήτευση, συχνά όμως φτάνει και στο επίπεδο της κατάθλιψης
Αίτια
Όπως ισχύει και για όλες τις διαταραχές της προσωπικότητας, η ναρκισσιστική διαταραχή είναι αποτέλεσμα μιας ατυχούς σύμπτωσης ιδιαίτερων γονιδίων και παθογενούς ανατροφής.Φαίνεται πως το υπερβολικό κανάκεμα, οι υψηλές προσδοκίες από πλευράς των γονέων, η κακοποίηση και η παραμέληση μπορεί να προδιαθέτουν σε εκδήλωση της διαταραχής. Φαίνεται μάλιστα πως ο συνδυασμός υπερβολικού κανακέματος από τον ένα γονέα, συνήθως τη μητέρα, και μιας αδιόρατης απόρριψης ή παραμέλησης από τον άλλο γονέα ή το περιβάλλον μπορεί συχνά να οδηγήσει το παιδί στην ανάπτυξη ναρκισσιστικής διαταραχής: η πληγή από την απόρριψη ανακουφίζεται με το κανάκεμα και τελικά το παιδί μαθαίνει να λειτουργεί προς τον εαυτό του με την, ερωτική σχεδόν, υπερβολική φροντίδα που το περιβάλλει η μητέρα του.
Στο ίδιο αποτέλεσμα μπορούμε να φτάσουμε και από διαφορετικό δρόμο. Ένα παιδί που παραμελείται ή κακοποιείται μαθαίνει να συγκαλύπτει τις συναισθηματικές του ανάγκες ως ενήλικας πια με μια εγωιστική και αλλαζονική συμπεριφορά, που το κάνει να νιώθει περισσότερο ασφαλές απ' ότι πραγματικά είναι. Πολλοί ψυχαναλυτές βλέπουν στο βάθος της ναρκισσιστικής διαταραχής ένα μεγάλο, ανυπόφορο σχεδόν, αίσθημα ντροπής και προσωπικής ανεπάρκειας που "ξορκίζεται" με αυτή την υπερφίαλη συμπεριφορά.
Η διαταραχή αυτή αφορά περισσότερο στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Ναρκισσιστικά στοιχεία μπορεί να δει κανείς σε παιδιά και εφήβους, όμως συνήθως δεν πρόκειται παρά για ένα παροδικό στάδιο στην ψυχολογική τους εξέλιξη που υποδηλώνει κάποια ανωριμότητα αλλά εγκαταλείπεται γρήγορα
Θεραπεία
Δεδομένου ότι οι διαταραχές της προσωπικότητας αφορούν στο σύνολο της ύπαρξης ενός ανθρώπου, είναι δύσκολο να αλλάξουν. Αυτό σημαίνει πως η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει ακόμα και αρκετά χρόνια. Ο τελικός στόχος είναι ο ασθενής να αποκτήσει μια ρεαλιστικότερη εικόνα για τον εαυτό του, τουλάχιστον σε βαθμό που να του επιτρέπει να σχετίζεται στενότερα και βαθύτερα με τους ανθρώπους γύρω του και να μην υποφέρει. Η ψυχαναλυτική προσέγγιση έχει δώσει μια βαθιά κατανόηση της ναρκισσιστικής διαταραχής και έχει προτείνει ειδικούς τρόπους διαχείρησής της, με κατά γενική ομολογία, ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου