Π. ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ.

Π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, ἕνας κορυφαῖος δογματικός θεολόγος τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ἹεροθέΟΥ

 Κυκλοφόρησε, όπως είχαμε προαναγγείλει, το πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό νέο βιβλίο του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου με τίτλο «π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας». Στο τεύχος 186 (σελ. 7) είχε γίνει μιά πρώτη παρουσίαση τού βιβλίου αυτού και είχαν δημοσιευθή τα περιεχόμενά του. Στο παρόν τεύχος δημοσιεύεται ο πρόλογος και η εισαγωγή του Σεβασμιωτάτου.

Τιμάται 24 ευρώ. Όποιος επιθυμεί μπορεί να το προμηθευθή ή να το παραγγείλη από την Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου – Πελαγίας (τηλ.: 2261035135 καί 6944504297 πρωϊνές ώρες, τηλ/πο-φάξ: 2261039201, ηλ. ταχ.: pelagia@pelagia.org.gr) και από τα θρησκευτικά βιβλιοπωλεία ή από τα Γραφεία τής Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου.

Πρόλογος

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1927 και κοιμήθηκε στήν Αθήνα το 2001. Στο ενδιάμεσο διάστημα έζησε και μεγάλωσε στο Μανχάτταν της Ν. Υόρκης, σπούδασε στα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά κέντρα, γνώρισε από κοντά τον σχολαστικισμό, τον ηθικισμό, τον ιδεαλισμό και τον εθνικισμό, δίδαξε σε Θεολογικές Σχολές, ταξίδευσε σε όλο σχεδόν τον κόσμο για διαλέξεις και ομιλίες, συμμετείχε σε διαχριστιανικούς και διαθρησκειακούς διαλόγους. Πάντοτε ομιλούσε για την θεολογία των Προφητών, Αποστόλων καί Πατέρων και ανέπτυσσε την αξία της Ρωμηοσύνης από θεολογικής, πολιτιστικής και ιστορικής πλευράς. Τα βιογραφικά στοιχεία του π. Ιωάννου Ρωμανίδη μπορεί ο αναγνώστης να τα βρη στο βιβλίο του π. Γεωργίου Μεταλληνού, Πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Ρωμανίδης, ο “προφήτης της Ρωμηοσύνης” και στην εισαγωγή του βιβλίου μου Εμπειρική Δογματική.

Ως άνθρωπος διακρινόταν από έκτακτα διανοητικά προσόντα, ήτοι χωρητικότητα διανοίας, σπάνια ευφυΐα και οξυδέρκεια, έντονη διερευνητικότητα, αγωνιστικότητα και απαράμιλλο θάρρος. Ενδεικτικό της ευφυΐας και του ριψοκίνδυνου του χαρακτήρα του ήταν ότι οδηγούσε πολλούς τύπους αεροπλάνων και σκαφών. Επίσης, δεν υποχωρούσε προ ουδενός, όταν αυτό ήταν αντίθετο με τις αρχές του.

Πέρα από τα φυσικά του προσόντα διέθετε μεγάλο πνευματικό χάρισμα. Μεγάλο μέρος της ευφυΐας του, της ερευνητικότητάς του και του ριψοκίνδυνου του χαρακτήρα του το έστρεψε στα κείμενα και την διδασκαλία των Αποστολικών Πατέρων της Εκκλησίας και των μετέπειτα μεγάλων Πατέρων. Διείδε την αξία τους και την σπουδαιότητά τους. Και στην συνέχεια ασχολήθηκε με την νηπτική ησυχαστική διδασκαλία της Εκκλησίας για να μελετήση τα σχετικά με την νοερά προσευχή και την εμπειρία της θεώσεως. Έτσι, δεν ανέβαινε μόνον στους αιθέρες του ουρανού με τα αεροπλάνα, αλλά κατέβαινε και στο βάθος της καρδιάς και μελετούσε τις μετέπειτα πνευματικές αναβάσεις. Σύγχρονος εμπειρικός Ιερομόναχος μου είπε ότι η Εμπειρική Δογματική, όπως την δίδασκε ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, «είναι μικροσκοπική ανάλυση του ορθοδόξου βιώματος». Αυτό δεν έγινε μόνον με την ευφυΐα του, αλλά και με το πνευματικό χάρισμα που διέθετε, διότι ήταν πράγματι χαρισματικός.

Υπήρξε, λοιπόν, ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Αυτό το επισημαίνουν πολλοί στις επιστολές που μου απέστειλαν μετά την έκδοση της Εμπειρικής Δογματικής. Θα αναφέρω ελάχιστες από αυτές εδώ, στον πρόλογο, οι σημαντικότερες θα δημοσιευθούν ολόκληρες και από τις υπόλοιπες αποσπάσματα στο τρίτο μέρος του βιβλίου.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, μεταξύ των άλλων, έγραψε:

«Η δογματική διδασκαλία του αειμνήστου π. Ιωάννου Ρωμανίδου… έταμε νέας, καί εν ταυτώ παραδοσιακάς πατερικάς, οδούς εις την σύγχρονον Ορθόδοξον Θεολογίαν… Επετύχετε να αποδώσητε άριστα την σκέψιν και τον λόγον του αειμνήστου Θεολόγου του κ’ αιώνος, ο οποίος, τέκνον υπάρχων του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ήντλει πνευματικούς χυμούς από τας υγιείς ρίζας της σεβασμίας και αγιοτόκου Καππαδοκίας εξ ης κατήγετο και ηδυνήθη να διακρίνη και να διακηρύξη την αλήθειαν ότι η αληθής Θεολογία δεν είναι ούτε ηθικισμός ούτε σχολαστικισμός ακαδημαϊκός, αλλ’ εμπειρία καθάρσεως, φωτισμού καί θεώσεως».

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Ιερώνυμος, μεταξύ των άλλων, έγραψε ότι ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης «συνέβαλε αποφασιστικά από τη δική του πλευρά στην ανάδειξη της αιχμαλωσίας της Ορθόδοξης Θεολογίας, στή διάσωση καί ανάδειξη βασικών θεολογικών αληθειών, το έργο του οποίου γίνεται αναπνοή της Εκκλησίας».

Οι κρίσεις και εντυπώσεις για τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη, που θα διαβάση ο αναγνώστης στο τέλος του βιβλίου, είναι αξιοπρόσεκτες. Μερικές από αυτές είναι: «Ο π. Ιωάννης είναι ένας εκ των ελαχίστων θεολόγων, ο οποίος κατενόησε σε βάθος και ουσία τη Δύση» (Μητροπολίτης Γερμανίας Αυγουστίνος). «Άξιος συνεχιστής καί θιασώτης του αειμνήστου Γεωργίου Φλωρόφσκι, στήριξε την στροφή στους Πατέρες της Εκκλησίας, ως εκκλησιαστική γνησιότητα» (Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων και Μ. Βρετανίας Γρηγόριος). «Ο αείμνηστος πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους θεολόγους του 20ού αιώνος, όπως κατ’ επανάληψιν έχει λεχθεί» (Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος). «Η θεοφώτιστη διδασκαλία του μακαριστού υποφήτου της Ορθοδόξου Θεολογίας π. Ιωάννου Ρωμανίδου» (Μητροπολίτης Προικοννήσου Ιωσήφ).

«Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους θεολόγους του 20ού αιώνα, ο οποίος σφράγισε την επιστήμη της Θεολογίας με την προσωπικότητα και το θεολογικό του έργο» (Μητροπολίτης Κωνσταντίας Αμμοχώστου Βασίλειος). «Ο αείμνηστος καί σεβαστός πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ως προς την αγάπη του προς την Πατρίδα ήταν ένας αγνός, αμόλευτος από γραικυλισμούς Ρωμιός. Ως προς την αγάπη του προς την Ορθοδοξία ήταν ένας νέος Μωϋσής της Θεολογίας, που ανέβηκε στο Σινά και μας κατέβασε τις θεόγραφες πλάκες της Ορθόδοξης, Πατερικής, Φιλοκαλικής παραδόσεως. Κι αν δεν ήταν ο ίδιος θεόπτης, υπήρξε όμως διδάσκαλος της θεοπτίας απλανής» (Αρχιμ. Ιωαννίκιος Κοτσώνης). «Σε μια συζήτηση με τον Διευθυντή του Ιδρύματος (Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών) αείμνηστο Παναγιώτη Χρήστου μου είχε πει πως θεωρούσε τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη ως τον καλύτερο δογματολόγο και τον πλέον κατάλληλο να γράψει μια ορθόδοξη δογματική. Τον εκτιμούσε πολύ και ήθελε να γράψει μια “συστηματική” δογματική» (Αθανάσιος Μάργαρης, Φιλόλογος).

Από την αρχή της ζωής του φάνηκαν τα χαρίσματά του, όταν άρχισε να προβληματίζεται για τον Χριστιανισμό που συνάντησε στην Δύση. Όμως, από το μέσον του 20ού αιώνος μέχρι το τέλος του (μισόν αιώνα) αγωνίσθηκε με ανθρώπους και ιδέες, με συστήματα και νοοτροπίες, με στρεβλώσεις και ψευδομορφώσεις, για να ελευθερώση την ορθόδοξη θεολογία από την αιχμαλωσία της στις δυτικές προϋποθέσεις. Και το έκανε αυτό με ζήλο, δύναμη, αποφασιστικότητα, και με μια έκφραση της κατά Χριστόν σαλότητας, θα μπορούσε να πη κανείς. Εβάστασε το όνομα του Χριστού και την θεολογία των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων σε Δύση και Ανατολή, σε Βορρά και Νότο, σε όλο τον κόσμο.

Ο αγιογράφος Ιωάννης Χαρίλαος Βράνος στό βιβλίο του “Τά ακριβή πρότυπα τών εικόνων, εικονογραφική θεολογία”, αναλύει τις Θεοφάνειες στην Παλαιά Διαθήκη και ειδικότερα, βάσει της διδασκαλίας του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, τα σχετικά με την θεωρία του Μεγάλης Βουλής Αγγέλου, διά του οποίου γνωρίζουμε τον Τριαδικό Θεό. Στον πρόλογο του βιβλίου γράφει μεταξύ των άλλων:

«Η ανάκαμψη της θεολογίας ήρθε με την εμφάνιση του δόκιμου θεολόγου π. Ιωάννου Ρωμανίδη, διδασκάλου της Δογματικής. Με το σύγγραμμά του ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ επεξεργάζεται μεθοδικά απολύτως πειστικά την υπόθεση των Θεοφανειών. Παραθέτει τα κείμενα των μεγάλων αρχαίων Πατέρων καί ανασυγκροτεί την θεολογία επαναφέροντας τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης στον θρόνο Του, ανάμεσα στον λαό Του να τον υπερασπίζει ο ίδιος, να τον τρέφει με το μάνα, να τον διδάσκει την σωτηρία του! Δίκαια ο π. Γεώργιος Μεταλληνός θεωρεί τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη ορόσημο της θεολογίας ότι μιλάμε για την πριν Ρωμανίδη εποχή και την μετά απ’ αυτόν».

Αυτό γράφεται γιατί ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, στηριζόμενος σε πατερικά χωρία, και στην υμνογραφία της Εκκλησίας υποστήριζε ότι οι αποκαλύψεις του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη ήταν αποκαλύψεις του ασάρκου Λόγου, του Μεγάλης Βουλής Αγγέλου, της Σοφίας του Θεού. Και αφού ο αγιογράφος Ιωάννης Χαρίλαος Βράνος αναφέρεται στο ότι μετά την ανάκαμψη της θεολογίας από τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη ακολούθησε και η ανάκαμψη της αγιογραφίας, γράφει:

«Η προσφορά του π. Ιωάννου Ρωμανίδη στην Αγιογραφία είναι ανυπολόγιστη. Και όχι μόνον στην Αγιογραφία, αλλά και στην στάση μας απέναντι στην Δύση. Ύστερα από δυό χιλιάδες χρόνια άνοιξε η Ωραία Πύλη του ιερού για να εισέλθει ο Κύριος της Δόξης, ο Άγγελος της Μεγάλης Βουλής, στο θρόνο Του. Η πλάνη και η αίρεση εξοβελίσθηκαν. “Άρατε πύλας οι άρχοντες ημών και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της Δόξης. Τις εστιν ούτος ο Βασιλεύς της Δόξης;”. Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ο Άγγελος της Μεγάλης Βουλής, “Αυτός εστιν ο Βασιλεύς της Δόξης”.

Αιωνία η μνήμη του π. Ιωάννου Ρωμανίδη».

Στήν αρχή δε του βιβλίου του απεικονίζεται ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης να κάθεται μπροστά σε ένα τραπέζι, όπως κάθονται οι Ευαγγελιστές που γράφουν το ιερό Ευαγγέλιο, ενδεδυμένος την ιερατική του αμφίεση, να γράφη την Δογματική του για τον Μεγάλης Βουλής Άγγελο, βλέποντας, συγχρόνως, την εικόνα Του. Αυτός είναι ο Ων και εν αυτώ βλέπουμε τόν Πατέρα, και η όραση γίνεται εν Αγίω Πνεύματι. Πέριξ του σχεδίου αυτού γράφεται κυκλικά, μέσα σε ειλητάριο: «Ιωάννης Ρωμανίδης, Ιερεύς 1927-2001, ο της θεολογίας διδάσκαλος». Πάνω από το σχέδιο γράφεται: «Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ο δόκιμος θεολόγος της εποχής μας, επανέφερε την διδασκαλία των Πατέρων για τον Θεό και Κύριο της Παλαιάς Διαθήκης. Ήταν ο Υιός Θεός Λόγος και όχι ο Πατήρ. Άσαρκος στην Παλαιά Διαθήκη, ως Άγγελος της Μεγάλης Βουλής, και ένσαρκος Χριστός στην Καινή Διαθήκη. 

Φωτίσθηκε πλέον η Αγιογραφία, και στην κορυφή της κλίμακος του Ιακώβ, στην πάλη με τον Άγγελο, μέσα στην φλεγόμενη βάτο, στον Μωϋσή που παίρνει τις λίθινες πλάκες και σε όλες τις θεοφάνειες της Παλαιάς Διαθήκης ζωγραφίζουμε τον Θεό Λόγο, τον άκτιστο Άγγελο της Μεγάλης Βουλής και όχι κτίσματα». Κάτω δε από την παράσταση γράφεται η φράση που προφανώς ανήκει στον π. Ιωάννη Ρωμανίδη: «Η μη Χριστολογική ερμηνεία (λανθασμένα αναγράφεται «ερμηνεία») της Παλαιάς Διαθήκης δεν είναι μόνον πλάνη, αλλά και αίρεσις». Αυτό δείχνει την μεγάλη σημασία της δογματικής διδασκαλίας του π. Ιωάννου Ρωμανίδη και πως αυτή εκφράζεται στην ορθόδοξη αγιογραφία.

Στο παρόν βιβλίο με τίτλο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, παρουσιάζονται μερικά κεντρικά σημεία της ορθοδόξου διδασκαλίας του π. Ιωάννου Ρωμανίδη.

Στην πρώτη ενότητα δημοσιεύεται η αλληλογραφία του με τον μεγάλο επίσης θεολόγο τού 20ού αιώνος και της Εκκλησίας π. Γεώργιο Φλωρόφσκι, με τον οποίον είχαν διαρκή επικοινωνία, ήταν διδάσκαλός του και ο ίδιος ήταν άριστος μαθητής του και οι δύο αγωνίσθηκαν για την αποκάθαρση της συγχρόνου ορθοδόξου θεολογίας από ξένες προσμίξεις.

Στή δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η πορεία και η εξέλιξη της θεολογικής σκέψεώς του μέχρι την διδακτορική του διατριβή, καθώς επίσης ο δημιουργικός διάλογός του που έγινε κατά την συζήτηση για την έγκρισή της. Γίνονται περιλήψεις των μεταδιδακτορικών ερευνών καί μελετών του και συγκρίνεται η Δογματική του με άλλες Δογματικές, που υπήρχαν μέχρι τότε, και αποδεικνύεται η πληρότητά της. Δίνεται μια περίληψη του έργου του Andrew Sopko, το οποίο παρουσιάζει το πανόραμα όλης της διδασκαλίας του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, που τον αποδεικνύει κορυφαίο διδάσκαλο της εποχής μας. Καταγράφεται το ενοποιητικό έργο του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, ότι δηλαδή με όλους τους αγώνες του απέβλεπε στην ενότητα, μέσα, όμως, από την θεολογία των Προφητών, των Πατέρων και των Αποστόλων της Εκκλησίας και όχι με την διπλωματική οδό.

Στην τρίτη ενότητα δημοσιεύονται οι εισηγήσεις που έγιναν κατά την δημόσια παρουσίαση του δίτομου έργου Εμπειρική Δογματική, καθώς επίσης οι επιστολές και αποσπάσματα των επιστολών που μου εστάλησαν, κυρίως για να φανή η λαμπρή και φωτεινή προσωπικότητα του π. Ιωάννου Ρωμανίδη.

Όπως είναι φυσικό, επειδή τα κεφάλαια του βιβλίου εγράφησαν σε διάφορα χρονικά διαστήματα, γι’ αυτό παρατηρούνται μερικές αναγκαστικές επικαλύψεις, αλλά κάθε φορά τονίζεται κάτι διαφορετικό.

Από όλα αυτά, τα οποία παρατίθενται στο παρόν βιβλίο, θα φανή καθαρά ότι ο π. Ιωάννης, ως Καππαδόκης Ρωμηός, κινήθηκε σε όλη του την ζωή μέσα σε ένα πυκνό δάσος –ζούγκλα- μέσα στο οποίο είχε να αντιμετωπίση πολλούς εχθρούς πειρασμικούς, ήτοι τον παπικό σχολαστικισμό, τον προτεσταντικό ηθικισμό, τον γερμανικό ιδεαλισμό, την εκκοσμίκευση της Ορθοδοξίας, την εκκλησιαστική γραφειοκρατία, τον φθόνο μερικών συναδέλφων του, τους ψιθυρισμούς των θιγομένων από την διδασκαλία του και πολλά άλλα. Και αυτός παρέμεινε σχεδόν μόνος, με την δύναμη του Θεού και τις ευχές των αγίων Πατέρων. 

Στον ποικιλώνυμο αυτόν αγώνα που έκανε πληγώθηκε πολλές φορές, έμεινε σχεδόν μόνος και αποθαρρυμένος, όπως ο Προφήτης Ηλίας που είπε: «εγώ υπολέλειμμαι προφήτης του Κυρίου μονώτατος, και οι προφήται του Βάαλ τετρακόσιοι καί πεντήκοντα άνδρες, και οι προφήται του άλσους τετρακόσιοι» (Γ’ Βασ. ιη’, 22) και «Ζηλών εζήλωκα τω Κυρίω παντοκράτορι, ότι εγκατέλιπόν σε οι υιοί Ισραήλ τα θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν και τους προφήτας σου απέκτειναν εν ρομφαία, και υπολέλειμμαι εγώ μονώτατος, και ζητούσι την ψυχήν μου λαβείν αυτήν» (Γ’Βασ.ιθ’,10).

Κοιμήθηκε δε στην Αθήνα την 1η Νοεμβρίου 2001.

Πρέπει να καταγραφή ένα σημαντικό γεγονός. Οι ευσεβείς γονείς του, που ήταν άνθρωποι προσευχής, μετά την γέννησή του στον Πειραιά (το 1927), τον βάπτισαν στον Ιερό Ναό του οσίου Ιωάννου του Ρώσσου στο Ν. Προκόπιο Ευβοίας –όπου είναι και το λείψανό του– και ο οποίος άγιος ήταν αγαπητός στους Καππαδόκες, και του έδωσαν το όνομά του. Με την ενίσχυση του μεγάλου αυτού θαυματουργού αγίου πορεύθηκε στον Νέο Κόσμο για να πολεμήση τους «πλαστογράφους της ορθοδόξου παραδόσεως», όπου τους εύρισκε, με δύναμη, θεολογική επάρκεια και γενναιότητα. Όπως ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσσος κράτησε την ορθόδοξη πίστη ζώντας μεταξύ «αλλοδόξων» και «αλλοπίστων» και έδωσε την καλή μαρτυρία της πίστεως, έτσι και ο προστατευόμενός του π. Ιωάννης Ρωμανίδης αναδείχθηκε ομολογητής της ορθοδόξου πίστεως εν μέσω ποικιλωνύμων ετεροδόξων καί ομοδόξων.

Το μανουάλι που δώρισε η ευσεβής μητέρα του Ευλαμπία Ρωμανίδη, ως προσφορά, μπροστά στο σκήνωμα του αγίου Ιωάννου Ρώσσου, που υπάρχει και μέχρι σήμερα –όπως με ενημέρωσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος– όπου καίνε τα κεριά της πίστεως, της αγάπης και της ελπίδας των Χριστιανών, ήταν μια διαρκής υπόμνηση στον άγιο Ιωάννη τον Ρώσσο, να διαφυλάττη και να προστατεύη τον υιό της από κάθε κακό και να τον αναδεικνύη ομολογητή της ορθοδόξου πίστεως. Έτσι, η θεολογία της Εκκλησίας, όπως διατυπώθηκε από τον χαρισματικό και ατρόμητο π. Ιωάννη Ρωμανίδη είναι μια λαμπάδα πυρός που καίει μπροστά στον «καθήμενον επί του θρόνου» (Αποκ. α’, 12-16, δ’, 5).