Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2012

αγιο φως. 10ον

Το άγιον Φώς και η μητέρα των Εκκλησιών
Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου













Το Μ. Σάββατο από τους δέκτες της τηλεοράσεως είδαμε τον τρόπο της εμφανίσεως του αγίου φωτός στον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, αλλά και την υποδοχή του στην Αθήνα. Σπάνια έχουμε την δυνατότητα να βλέπουμε από τα Μ.Μ.Ε. εκδηλώσεις βαθειάς πίστεως του λαού που αποτελούν την άλλη πλευρά των γεγονότων του “αστυνομικού δελτίου”, τα οποία απαρτίζουν την καθημερινή δημοσιογραφική ειδησεογραφία.
Όμως με την υποδοχή του αγίου φωτός στην Αθήνα δημιουργήθηκαν και μερικές παρανοήσεις, τις οποίες θα υπογραμμίσω σύντομα στο κείμενο αυτό.
1. Το άγιον φως και το άκτιστον Φώς
Υφίσταται τεράστια διαφορά μεταξύ του αγίου φωτός που εμφανίζεται στον Πανάγιο Τάφο την ημέρα του Μ. Σαββάτου και του ακτίστου Φωτός που είδαν οι Μαθητές επάνω στο όρος Θαβώρ και αξιώνονται μερικοί άγιοι να δούν κατά την διάρκεια της θεοπτίας.
Άκτιστον Φώς λέγεται η θεία Χάρη και ενέργεια, που μερικές φορές από τους κεκαθαρμένους θεάται ως φώς. Λέγεται άκτιστον –αδημιούργητον– γιατί δεν έχει αρχή, δεν έχει τροπή και δεν έχει τέλος. Διαφέρει δε σαφώς από το κτιστό φως του ηλίου, που έχει αρχή, τροπή και τέλος, και βέβαια από το κτιστό φως της δημιουργίας.
Το άγιον φως που εμφανίζεται στα Ιεροσόλυμα την ημέρα του Μ. Σαββάτου είναι αναμφιβόλως ένα θαυμαστό γεγονός, ένα θαύμα, αλλά όμως δεν είναι άκτιστο Φώς. Είναι θαύμα και αυτό φαίνεται από πολλά σημεία, ήτοι από τον τρόπο που εμφανίζεται στον Πανάγιο Τάφο, από το ότι στην αρχή η φλόγα του δεν προκαλεί καύση, και είναι γεγονός ότι παρά την φωτοπλημμύρα σε ολόκληρο τον Ναό δεν γίνονται πυρκαγιές, και ακόμη από τις συγκλονιστικές ψυχικές αλλαγές των ανθρώπων. Δεν είναι όμως άκτιστο με την έννοια που γράψαμε πιο πάνω. Γιατί κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά το άκτιστο Φώς, όπως το είδαν οι Μαθητές στο όρος Θαβώρ, είναι απρόσιτο
στίς αισθήσεις που δεν έχουν μετασκευασθή από το Άγιον Πνεύμα. Η λάμψη του ακτίστου Φωτός υπερβαίνει την λάμψη του ηλίου, γι’ αυτό “καί τοις πλησιοχώροις ουκ επεφάνη καίτοι λάμψαν υπέρ τον ήλιον”. Ενώ είναι απρόσιτο στις αμεταμόρφωτες αισθήσεις, εν τούτοις είναι αληθινόν, υποστατικόν. Το άκτιστον Φώς είναι και νοητόν και υπέρ νούν, από την άποψη ότι εγγίνεται στον νού του ανθρώπου με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος “κατά απόπαυσιν πάσης νοεράς ενεργείας”, όχι βέβαια απόπαυση της λογικής ενεργείας.
Στην ορθόδοξη θεολογία λέμε ότι άλλο είναι το άκτιστο Φώς και άλλο τα αποτελέσματα του ακτίστου Φωτός, καθώς επίσης η άκτιστη ενέργεια του Θεού μεταδίδεται δια κτιστών στοιχείων. Για παράδειγμα η άκτιστη Χάρη του Θεού αγιάζει το νερό της κολυμβήθρας, και δι’ αυτού δεχόμαστε τον αγιασμό, αλλά όμως το νερό παραμένει κτιστό. Το ίδιο συμβαίνει και με το λάδι του Ευχελαίου καί, βεβαίως, με το φως του Παναγίου Τάφου. Επομένως, το άγιο φως που εμφανίζεται στον Πανάγιο Τάφο το Μ. Σάββατο είναι ένα θαυματουργικό γεγονός, είναι ενέργημα της ακτίστου Χάριτος του Θεού, αλλά δεν είναι το άκτιστο - θείο Φώς του Θαβώρ και της Αναστάσεως.
2. Υποδοχή αρχηγού Κράτους
Συνηθίζεται να υποδεχόμαστε τους αρχηγούς Κρατών με ιδιαίτερες τιμές, ανάλογες με το αξίωμα που κατέχουν και την διακονία που έχουν μέσα στην κοινωνία. Και ακόμη μερικούς ανθρώπους που έχουν μια υπεύθυνη θέση, όπως τον Οικουμενικό Πατριάρχη –πού ασκεί υπεύθυνη εκκλησιαστική διακονία– τους υποδεχόμαστε με τιμές αρχηγού Κράτους. Αυτό είναι επιβεβλημένο, γιατί δεν πρέπει να υπονομεύουμε τους θεσμούς, αφού κάθε υπονόμευση των θεσμών οδηγεί στην αναρχία και την ανταρσία. Θεωρούμε δε κάθε εξουσία ως μεταπτωτικό φαινόμενο, που χρειάζεται για την πεπτωκυία κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, την θεωρούμε σαν ένα αναγκαίο κακό, όπως και τον θάνατο.
Όμως δεν μπορούμε να θέσουμε το άγιον φως στην ίδια θέση με τον αρχηγό Κράτους, διότι δεν αποτελεί μια εξουσία τεταγμένη για να εξυπηρετή μεταπτωτικές καταστάσεις. Μάλιστα οι δημοσιογράφοι που “εκάλυπταν ζωντανά” το γεγονός της υποδοχής του αγίου φωτός άλλοτε έλεγαν ότι υποδεχόμαστε το φως με τιμές αρχηγού Κράτους, και άλλοτε ότι το άγιο φως είναι ο πρώτος αρχηγός Κράτους στο νέο Αεροδρόμιο “Ελευθέριος Βενιζέλος”!!
Η εικόνα της υποδοχής που είδα στην τηλεόραση μου δημιούργησε έντονο προβληματισμό. Η παρουσία της μουσικής μπάντας που παιάνιζε, το άγημα που απέδιδε τιμές, οι μοτοσυκλετιστές που συνόδευαν τον “αρχηγό Κράτους” και ο Επίσκοπος που κρατούσε τις λαμπάδες αναμμένες και με αυτές ευλογούσε τους πιστούς, και μάλιστα πολλές φορές οι λαμπάδες έσβηναν και χρειαζόταν να τις ανάψη εκ νέου, με προκάλεσαν.
Θα ήταν δυνατόν να αποδοθούν συμβολικές τιμές για το μεγάλο γεγονός με σεμνότητα και σοβαρότητα που επιβάλλει το θαυματουργικό αυτό σημείο, αλλά δεν είναι ορθό να θεωρήται αρχηγός Κράτους το άγιο φώς, γιατί τότε παραθεωρείται η αποφατικότητα του γεγονότος και το μυστηριακό στοιχείο του.
3. Η μητέρα των Εκκλησιών
Οι ανταποκριτές κατά την μετάδοση του γεγονότος αυτού έκαναν το σχόλιο ότι το άγιον Φώς έρχεται ως ευλογία της μητέρας των Εκκλησιών, δηλαδή της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, στην Εκκλησία μας. Και αυτό το γεγονός δημιουργεί έναν εκκλησιολογικό προβληματισμό.
Υπάρχουν λειτουργικά και πατερικά κείμενα στα οποία γίνεται λόγος ότι τα Ιεροσόλυμα είναι η Νέα Σιών, η μητέρα των Εκκλησιών. Χαρακτηριστικό είναι το αναστάσιμο τροπάριο: “Χαίρε Σιών αγία, μήτηρ των Εκκλησιών, Θεού κατοικητήριον, συ γαρ εδέξω πρώτη άφεσιν αμαρτιών δια της Αναστάσεως”. Σιών ήταν το υψηλότερο μέρος των Ιεροσολύμων, δηλαδή η ακρόπολη, και συνεκδοχικώς θεωρήθηκαν τα Ιεροσόλυμα. Και είναι βέβαιο ότι στα Ιεροσόλυμα ιδρύθηκε η πρώτη Εκκλησία. Γι’ αυτό ο ιερός Χρυσόστομος γράφει: “εντεύθεν το αγαλλίαμα πανταχού της οικουμένης γέγονεν· εντεύθεν η ευφροσύνη και χαρά· εντεύθεν αι πηγαί της φιλοσοφίας, όπου ο Χριστός εσταυρώθη· όθεν οι Απόστολοι εξώρμησαν”. Όμως υπάρχει και πατερική ερμηνεία κατά την οποία ο ιερός υμνογράφος σε πολλά κείμενα με την λέξη Σιών εννοεί την καθόλου Εκκλησία, που είναι το Σώμα του Χριστού, και η οποία είναι εξαπλωμένη πανταχού της οικουμένης και υπεράνω του χρόνου και του τόπου.
Όμως, πέρα από την ιστορική ερμηνεία υπάρχει και η εκκλησιολογική, σύμφωνα με την οποία όταν η Εκκλησία του Χριστού έγινε παγκόσμια, οικουμενική, δηλαδή όταν υπερέβη τον τοπικό, εθνικό, ιουδαϊκό χαρακτήρα, και σε αυτό συνετέλεσαν όλοι οι Απόστολοι, ιδιαιτέρως ο Απόστολος Παύλος, για μας τους Ορθοδόξους μητέρα των Εκκλησιών δεν είναι το Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων, αλλά το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Η νέα Σιών, η μητέρα των Εκκλησιών είναι η Πρωτόθρονη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, όπως φαίνεται στους Κανόνας της Εκκλησίας. Ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως προεδρεύει στις συνάξεις όλων των τοπικών Εκκλησιών, έχει υψηλές ευθύνες και δεν είναι απλώς ο Επίσκοπος που προεδρεύει, αλλά εκείνος που αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και έχει ηυξημένες αρμοδιότητες για την σύγκληση των Οικουμενικών και Πανορθοδόξων Συνόδων, για την λύση διαφόρων προβλημάτων που αναφύονται στις κατά τόπους Εκκλησίες. Ακόμη η δικαστική απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχου δεν υπόκειται σε έκκλητο, διότι “πάσης ανακρίσεως έσται επέκεινα”. Εκκλησιαστικά λοιπόν και διοικητικά πρωτόθρονη και μητέρα των Εκκλησιών είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Πριν μερικά χρόνια βλέπαμε την προσπάθεια των πανσλαυιστών να υποσκελίσουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε η Μόσχα να θεωρηθή Πρωτόθρονος Εκκλησία, ως η τρίτη Ρώμη. Και αργότερα, όταν και με την δυναμική παρέμβαση της Εκκλησίας της Ελλάδος, αποφεύχθηκε αυτό, τότε οι πανσλαυιστές επεχείρησαν να επιτύχουν τον σκοπό τους με την ώθηση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην θέση της μητέρας των Εκκλησιών. Τότε αντέδρασε δυναμικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αυτό το κάνει όταν βλέπει να γίνονται προσπάθειες διάσπασης της ενότητας της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Και είναι γεγονός ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την εμπειρία που διαθέτει βλέπει τα εκκλησιαστικά προβλήματα σε μια βαθειά προοπτική και δεν περιορίζεται σε απλές εξωτερικές αφορμές.
Τελικά νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε όλα τα προβλήματα με σύνεση και προπαντός να αποφεύγουμε εκκλησιολογικά ατοπήματα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου