Ναρκισσισμός: Ο εαυτός μου…και εγώ! θηνάς Παπαγεωργάκη, ψυχολόγου

Αίσθημα μεγαλομανείας και ανωτερότητας, αλλαζονεία, αυτοθαυμασμός που αγγίζει τα όρια του αυτοέρωτα, μεγαλειώδες αίσθημα σημαντικότητας του εαυτού, έλλειψη ενσυναίσθησης, στοιχεία που έρχονται και αποκρυσταλλώνονται στην προσωπικότητα του νάρκισσου. 

Η σύγχρονη αυτή ψυχολογική διαταραχή προσωπικότητας οφείλει τη γένεσή της στην περίφημη φυσιογνωμία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας· φέρεται λοιπόν ότι ο όμορφος νεαρός Νάρκισσος, ιός της νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού, αντίκρισε το είδωλό του στα νερά ενός ποταμού και πίστεψε ότι βλέπει μία νύμφη. Εκστασιασμένος από την σαγηνευτική αυτή εικόνα, ερωτεύτηκε την μορφή του και στην προσπάθειά του να τη φιλήσει, έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε. Ο μύθος αυτός συμβολίζει την ουσία του ναρκισσισμού, η οποία συνίσταται στη νοητική παράλυση που επισύρει η φιλαυτία, στην αδυναμία αντίληψης της διαφοράς μεταξύ εαυτού και εξωτερικής πραγματικότητας, στη νάρκωση και πλάνη της σκέψης και στην πρόταξη του «εγώ» με ταυτόχρονη αδιαφορία για το εξωτερικό περιβάλλον.

Πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες αποπειράθηκαν να προσεγγίσουν την έννοια του ναρκισσισμού. Ο Freud, τo 1914, στο έργο του «Για το ναρκισσισμό: Μία εισαγωγή» παραθέτει την πρώτη μελέτη του φαινομένου καταφεύγοντας σε μία ψυχαναλυτική κατανόησή του. Αναφέρεται στον πρωτογενή ναρκισσισμό χρησιμοποιώντας την έκφραση «η Αυτού Μεγαλειότης – το Μωρό», καθώς ένα βρέφος νιώθει ότι είναι το επίκεντρο του κόσμου και στρέφεται στους γονείς για την πλήρωση βιολογικών και ψυχοσυναισθηματικών αναγκών. Πρόκειται θα λέγαμε, για ένα φυσιολογικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του παιδιού, το οποίο διέπεται από μία ισορροπημένη συνύπαρξη με τον εαυτό του. Ο δευτερογενής ναρκισσισμός, από την άλλη μεριά, προκύπτει όταν η λίμπιντο, που προηγουμένως έχει επενδυθεί σε εξωτερικά αντικείμενα αγάπης, κατευθύνεται και πάλι στον εαυτό, γεγονός που εμποδίζει το άτομο να αντιληφθεί κατ’ ουσίαν την πραγματικότητα. Παρατηρείται παθολογική εμμονή με τον εαυτό, αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων και ταυτόχρονα χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Τι κρύβεται ωστόσο πίσω από αυτό;  Η Alice Miller γράφει στο «Δράμα του Χαρισματικού Παιδιού» ότι τα τραύματα της παιδικής ηλικίας ευθύνονται για την επερχόμενη εκδήλωση τέτοιας συμπεριφοράς κατά την ενήλικη ζωή. Η αποστέρηση της μητρικής φροντίδας, η ανικανοποίητη σχέση με τον «Σημαντικό Άλλο», το έλλειμμα αποδοχής, αγάπης και ενδιαφέροντος, μετουσιώνονται σε ανάγκη να γίνει κάποιος σημαντικός, «ξεχωριστός».  Γι’ αυτό άλλωστε και τονίζεται ότι παρά το γεγονός ότι όλοι συγκεντρώνουμε ναρκισσιστικά στοιχεία από τη στιγμή που γεννιόμαστε, η εκδήλωση ανάλογης συμπεριφοράς εξαρτάται από το οικογενειακό περιβάλλον και ιδιαίτερα τη σχέση προσκόλλησης-αποχωρισμού από τους γονείς.

Συνοψίζοντας, γίνεται κατανοητό ότι ο ναρκισσισμός, στην υγιή του έκφανση, μπορεί να φανεί αποτελεσματικός, καθώς κινητοποιεί το άτομο να διεκδικεί αυτά που θέλει, να θέτει στόχους και να μάχεται για την επίτευξή τους. Στην παθολογική μορφή του όμως, απομονώνει το άτομο από την πραγματικότητα και το εγκλωβίζει σε μία διαστρεβλωμένη αντίληψη για την ταυτότητά του, καθώς παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται άτρωτο και δυναμικό, στην πραγματικότητα η δυναμική αυτή είναι φαινομενική και υποκρύπτει αδυναμία.

La Metamorphose de Narcisse / Dali