Ψυχώσεις. Προσεγγίζοντας με κατανόηση και αγάπη την εμπειρία της ψύχωσης.

www.psyche.gr/psychosis.htm

του Νικήτα Καυκιού

"Στην εμπειρία της ψύχωσης
το όνειρο και η φαντασία
συνυφαίνονται τραυματικά
με την πραγματικότητα".

Ο ψυχιατρικός όρος "ψύχωση" αναφέρεται σε ένα σύνολο συμπτωμάτων όπως απώλεια επαφής από την πραγματικότητα, παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις και παράλογες πεποιθήσεις. Συνήθως τα άτομα τα οποία βιώνουν ψυχωσικό επεισόδιο δεν παραδέχονται και δεν συνειδητοποιούν ότι οι ίδιοι πάσχουν από πρόβλημα ψυχικής υγείας. Πιστεύουν ότι είναι καλά και κάποιος άλλος ή κάποιοι άλλοι επιδιώκουν με διάφορους τρόπους να τους κάνουν κακό. Πρόκειται για μία σοβαρή αλλά θεραπεύσιμη παθολογική διαταραχή. Η ψυχιατρική επιστήμη αναφέρεται στην ψύχωση με όρους όπως: σχιζοφρένεια, σχιζοσυναισθηματική ή διπολική ή παραληρητική διαταραχή κλπ. 

Πώς να βοηθήσεις ένα μέλος της οικογένειάς σου.

Η ψύχωση έχει τη δική της λογική:
Η ψυχωσική εμπειρία φαίνεται παράλογη μόνο στα μάτια αυτού που σκέπτεται με βάση την κοινή λογική. Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε εκ των έσω την ψυχωσική εμπειρία παρακολουθώντας προσεκτικά τα ψυχολογικά δεδομένα, τις εξωτερικές συνθήκες αλλά και την πλοκή των παραληρητικών ιδεών και των ακατανόητων συμπεριφορών θα διαπιστώσουμε ότι διέπονται από μία ιδιαίτερη λογική. Η λογική της ψύχωσης δεν είναι αντικειμενική, ορθολογική. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ποιητική, ονειρική, μυθιστοριογραφική ή σεναριογραφική λογική. Η εσωτερική ζωή του «ψυχωσικού» δεν υπακούσει σε κανόνες και δεν κλείνεται σε πλαίσια.  Έχει τους δικούς της νοηματικούς άξονες, συμβολισμούς, μυθολογικά στοιχεία και έναν ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας. Το άτομο που πάσχει για μεγάλο χρονικό διάστημα ζει σε ένα κόσμο στον οποίο έχουν συμβεί και εξακολουθούν να συμβαίνουν τρομακτικές αλλαγές και μετασχηματισμοί. Αισθάνεται πληγωμένο, εγκαταλειμμένο, τραυματισμένο και χαμένο στους λαβυρίνθους της σκέψης, της φαντασίας, των αισθημάτων και των παρορμήσεων. Το δικό μας έργο είναι να το βοηθήσουμεμε κατανόηση, σεβασμό και αγάπη να ακολουθήσει προσεκτικά το μονοπάτι που θα τον οδηγήσει και πάλι σε μια σωστή σχέση με την αντικειμενική πραγματικότητα.

Συμπτώματα:Στην ψυχωσική διαταραχή παρουσιάζονται συνήθως τα παρακάτω συμπτώματα τα οποία ποικίλουν ως προς τον αριθμό και την ένταση από άτομο σε άτομο. Σε μερικές περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι μικρής έντασης γι αυτό περνούν απαρατήρητα και σταδιακά αυξάνονται ενώ άλλοτε κάνουν αιφνίδια την εμφάνισή τους και διαταράσσουν τη ζωή του ατόμου που πάσχει και την οικογένειά του. Συνήθως ο ασθενής βιώνει, πιστεύει ή αντιλαμβάνεται τα παρακάτω:

• Αντιλαμβάνεται ακουστικές, οπτικές ή άλλες ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις. Ακούει φωνές ή βλέπει εικόνες ή μυρίζει ή αγγίζεται από κάτι που δεν υπάρχει.
• Παραληρητικές ιδέες:
  Ίσως πιστεύει ότι κάποιος (ή τα ΜΜΕ ) τον καταδιώκει ή του μεταδίδει σκέψεις ή λέει αρνητικά σχόλια γι αυτόν. Για παράδειγμα: "η τηλεόραση αναφέρεται σε μένα, οι γείτονες με παρακολουθούν ή μου περνάνε μηνύματα, το φαγητό είναι δηλητηριασμένο, με απειλούν και θέλουν να με σκοτώσουν, μου δίνουν εντολή να αυτοκτονήσω". Λιγότερο συχνά πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερες δυνάμεις, ότι είναι πολύ σπουδαίος ή ότι έχει αναλάβει έναν ιδιαίτερο θρησκευτικό, κοινωνικό ή πολιτικό ρόλο. Για παράδειγμα: "είμαι ο Μεσσίας, απεσταλμένος εξωγήινων, πρωθυπουργός".
• Έντονες απότομες και αδικαιολόγητες αλλαγές της διάθεσης. Για παράδειγμα γελάει ή θυμώνει χωρίς εμφανή λόγο.
• Πιστεύει τόσο πολύ τις παραληρητικές του ιδέες και τις ψευδαισθήσεις του ώστε κανένα λογικό επιχείρημα δεν μπορεί να τον μεταπείσει.
• Αδυναμία να βιώσει οποιοδήποτε συναίσθημα ή επιθυμία. Βιώνει τα συναισθήματα με επίπεδο, κενό και αδιάφορο τρόπο χωρίς διακυμάνσεις.
• Ο τρόπος που σκέπτεται δεν θεμελιώνεται στη λογική και είναι πιο αργός ή πιο γρήγορος από ότι συνήθως.
• Απουσία επαφής με τα ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Αδυναμία ουσιαστικής συμμετοχής σε αυτό που συμβαίνει γύρω του. Ξένος η αποκλεισμένος από την πραγματικότητα. Ο κόσμος γύρω του φαίνεται μακρινός ή αφηρημένος ή ξένος.
•  Παρουσιάζει παράξενες αντιδράσεις που δεν έχουν σχέση με την  περίσταση. Επίσης περιέργο τρόπο κίνησης, στάση σώματος και παράξενη, εξωτερική εμφάνιση.
• Περίεργες συμπεριφορές όπως μιλάει μόνος του, μαζεύει σκουπίδια, πετάει τα προσωπικά του αντικείμενα στο δρόμο, ρουθουνίζει, πλατάγισμα γλώσσας, υπερβολική κατανάλωση νερού
• Αλλάζει συνεχώς θέματα στο διάλογο χωρίς σαφή λόγο και χωρίς να βγαίνει νόημα.     

 Συμπτώματα κοινά και με άλλες διαταραχές. Στην κατάθλιψη, τις φοβίες και την διαταραχή πανικού παρατηρούμε συχνά τα παρακάτω συμπτώματα τα οποία συναντώνται και στην ψύχωση. Στις περιπτώσεις αυτές όμως το άτομο που παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα δεν πάσχει από ψύχωση ούτε κινδυνεύει να υποστεί ψυχωσικό επεισόδιο.

• Κοινωνική απομόνωση.
• Δυσκολία συγκέντρωσης.
• Εσωστρέφεια, διάθεση απόκρυψης των ανησυχητικών αισθημάτων.
• Αβουλία.
• Αισθήματα τρόμου, πανικού, φόβου, άγχους, κατάθλιψης.

Να υπογραμμίσουμε ότι το άτομο το οποίο φοβάται ότι θα πάθει ψυχωσική διαταραχή δεν πρόκειται να νοσήσει. Διότι βασανίζεται από τον φόβο της ψύχωσης και όχι από ψύχωση.

Η εσωτερική διάσταση της ψύχωσης.
Το άτομο το οποίο πάσχει από ψυχωσική διαταραχή δεν είναι σωστά συντονισμένο με την πραγματικότητα. Ο εσωτερικός του κόσμος δεν βρίσκεται σε αρμονία με τα εξωτερικά γεγονότα. Η ανασφάλεια, ο φόβος και το άγχος παραμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει τον εαυτό του και τους άλλους. Αυτή η παραμόρφωση-αλλοίωση συμβαίνει βέβαια στον τρόπο αντίληψης κάθε ανθρώπου αλλά στην ψύχωση παρατηρείται σε υπερθετικό βαθμό.
Το άτομο που πάσχει από ψύχωση δεν ζει πλήρως στο παρόν και δεν ελπίζει στο μέλλον ενώ παραμένει αιχμάλωτος των γεγονότων που συνέβησαν στο κοντινό ή το μακρινό του παρελθόν. Η σκέψη του στρέφεται συνεχώς γύρω από τα γεγονότα και τις εμπειρίες του παρελθόντος. Κάποια ασήμαντα ή σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν κάποτε παίρνουν υπερμεγέθεις, ανεξέλεγκτες διαστάσεις και ασκούν υπερβολική επίδραση επάνω στο παρόν. Η έντασή τους είναι τόσο μεγάλη ώστε να τον ενοχλούν «τώρα» περισσότερο από ότι τον ενόχλησαν «τότε». Η μαγνητική έλξη των τραυματικών εμπειριών του παρελθόντος δεν του επιτρέπει να συμμετάσχει στη φυσική ροή των γεγονότων που εκτυλίσσονται «εδώ και τώρα». Γι αυτό μοιάζει να είναι απών, κλεισμένος στον δικό του ανασφαλή, παρελθοντολογικό χωρόχρονο.

Οι τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος αιχμαλωτίζουν και αλλοιώνουν την προοπτική του μέλλοντος.

Το ίδιο βέβαια μπορεί να συμβαίνει και με την αιχμαλωσία του ατόμου στη σφαίρα του φαντασιακού. Στην περίπτωση αυτή μια εξωπραγματική, παραληρητική ιδέα γίνεται τόσο έντονη και επίμονη ώστε να βιώνεται ως απόλυτα αληθινή. Το παραλήρημα επηρεάζει και προσδιορίζει τη συμπεριφορά περισσότερο από ότι η αντικειμενική πραγματικότητα. Το φαντασιακό κυριαρχεί και επιβάλλεται στο πραγματικό. Η εμπειρία που προκύπτει είναι εσωτερικός αποπροσανατολισμός, αποδιοργάνωση, οδύνη και κοινωνική απομόνωση. 

 Η υποκειμενική ιδιαιτερότητα της ψυχωσικής εμπειρίας.Η ψύχωση είναι υποκειμενική, βιωματική εμπειρία και όχι απλά εξωτερική συμπεριφορά. Χαρακτηρίζεται κυρίως από την αίσθηση αποκοπής από την αντικειμενική πραγματικότητα και την βιωματική συμμετοχή σε μια εσωτερική, ψευδή, φαντασιακή διάσταση.
Εφόσον κάθε ασθενής είναι μια ξεχωριστή ιδιότυπη προσωπικότητα βιώνει την ψυχωσική εμπειρία με έναν ιδιαίτερο, μοναδικό τρόπο. Ακόμη και όταν τα συμπτώματα δύο διαφορετικών ασθενών φαίνονται να είναι τα ίδια ή ακόμη και όταν οι παραληρητικές ιδέες μοιάζουν, ο τρόπος με τον οποίο το κάθε άτομο βιώνει την παθολογική του εμπειρία είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος.
Διότι κάθε σύμπτωμα βιώνεται πάντοτε υποκειμενικά και αποκτά ένα διαφορετικό νόημα ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία και την προσωπικότητα του ατόμου. Για παράδειγμα:
Μια πινελιά σε ένα ζωγραφικό πίνακα αποκτά ένα διαφορετικό αισθητικό νόημα ανάλογα με τα υπόλοιπα χρώματα που συνθέτουν τον πίνακα.
Μια μουσική νότα δεν έχει από μόνη της αισθητική αξία παρά σε σχέση με το μουσικό κομμάτι στο οποίο εντάσσεται.
Έτσι και το ψυχωσικό σύμπτωμα βιώνεται διαφορετικά από κάθε  ιδιαίτερη προσωπικότητα. Συνεπώς η ένταση των συμπτωμάτων, η οδύνη και η αποδιοργάνωση που θα προκαλέσουν εξαρτώνται από την ψυχολογική ιστορική διαδρομή και την προσωπική ιδιαιτερότητα της ζωής του κάθε ατόμου.
Γι αυτό και δεν έχει τόση μεγάλη σημασία η ακριβής διάγνωση όσο η βαθιά κατανόηση του προσωπικού, μοναδικού τρόπου με τον οποίο κάθε άτομο βιώνει την εμπειρία της διαταραχής. Το ζητούμενο δεν είναι να διαγνώσουμε τα συμπτώματα αλλά να καταλάβουμε σε προσωπικό επίπεδο τον ασθενή.

Ψυχωσική διαταραχή οφειλόμενη σε οργανική νόσο: Είναι δυνατόν να παρουσιασθούν ψυχωσικά συμπτώματα σε νευρολογικές παθήσεις όπως Πάρκινσον, Αλτσάιμερ, όγκος ή κάκωση στον εγκέφαλο. Βραχείας διάρκειας ψυχωσικό επεισόδιο: Τα συμπτώματα εμφανίζονται για μικρό χρονικό διάστημα μετά από χρήση ναρκωτικών-ψυχεδελικών ουσιών ή μετά από πολύ έντονο στρες.

Η διαχείριση των συμπτωμάτων.
Αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων είναι η δυνατότητά μας για αυτοέλεγχο. Να μπορούμε δηλαδή να διαχειριζόμαστε αρνητικά συναισθήματα, σκέψεις και καταστάσεις. Να αξιοποιούμε όλες μας τις δυνατότητες ώστε να είμαστε λειτουργικοί κάτω από έντονα στρεσογόνες συνθήκες. Ακόμη και όταν συμβαίνει η πηγή του στρες είναι ο ίδιος μας ο εαυτός.
Παρατηρούμε μια διαβάθμιση όσον αφορά στη δυνατότητα του κάθε ανθρώπου να διαχειριστεί τις εσωτερικές και τις εξωτερικές δυσκολίες. Όσο πιο ευάλωτος, ευαίσθητος και ανασφαλής είναι κανείς τόσο πιο δύσκολα διαχειρίζεται την οδύνη και τις αντιξοότητες.
Η ψυχωσική εμπειρία βάζει σε σκληρή δοκιμασία της ψυχικές αντοχές. Η αίσθηση απώλειας του ελέγχου και αποξένωσης από την πραγματικότητα είναι ένα τρομακτικό σύμπτωμα το οποίο με τη σειρά του αποδιοργανώνει ακόμη περισσότερο την προσωπικότητα.
Συμβαίνει δηλαδή μια συνεχής αλληλεπίδραση ανάμεσα στα συμπτώματα και την προσωπικότητα του ασθενή (feedback). Άμεση σχέση έχει βέβαια και ο τρόπος με τον οποίο το περιβάλλον αλληλεπιδρά με τον ασθενή.

Η προσωπικότητα του ασθενή βρίσκεται σε συνεχή σχέση αλληλεπίδρασης με τα συμπτώματα αλλά και το περιβάλλον (οικογενειακές και συντροφικές σχέσεις, συνθήκες διαβίωσης κλπ)

Πόσος χρόνος χρειάζεται για τη θεραπεία.
Εφόσον η θεραπεία εξαρτάται από την προσωπική ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου και το περιβάλλον του είναι φυσικό κάθε ασθενής να διανύει μια διαφορετική θεραπευτική διαδρομή. Γι αυτό μόνο κατά προσέγγιση μπορεί να γίνει πρόβλεψη για το χρόνο και το βαθμό ίασης. Πολλοί ασθενείς κατορθώνουν με τη βοήθεια της φαρμακευτικής αγωγής και της ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης σε διάρκεια 2-3 μηνών να παρουσιάσουν μεγάλη βελτίωση. Επανέρχονται στο χώρο της δουλειάς τους και επικοινωνούν αρκετά καλά με αγαπημένα τους πρόσωπα. Συνήθως όμως απαιτείται περισσότερος χρόνος μέχρι να ανακτήσουν τη δυνατότητα να χαίρονται συμμετέχοντας στη κοινωνική ζωή ή να μπορούν να διαχειρίζονται δυσκολίες και αντιξοότητες στο επαγγελματικό και στο οικογενειακό περιβάλλον.

Ψυχοθεραπεία

Ο στόχος του ψυχοθεραπευτή στην αντιμετώπιση της ψύχωσης είναι να βοηθήσει το άτομο το οποίο πάσχει από αυτή τη διαταραχή:

• Να κατανοήσει τη φύση των συμπτωμάτων, και να εφαρμόσει τακτικές καλύτερης διαχείρισής τους.
• Να συνειδητοποιήσει και να αποδεχθεί ότι η συνεργασία με τον ψυχίατρο και η χρήση φαρμακευτικής αγωγής είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την θεραπεία του.
• Να διαχειρίζεται σωστά και ψύχραιμα τις παρενέργειες των φαρμάκων.
• Να προσγειώνεται στην πραγματικότητα και να ανταποκρίνεται καλύτερα στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.
• Να επικοινωνεί εποικοδομητικά με τους άλλους.
• Να κατανοήσει τα λάθη που κάνει στον τρόπο που ερμηνεύει τα συναισθήματά του και τις συμπεριφορές των άλλων.

Παρέμβαση στην οικογένεια: - Να εκπαιδεύσει τους συγγενείς ώστε να κατανοήσουν τη φύση της διαταραχής και τα προβλήματα που τη συνοδεύουν.- Να συμβάλλει στην αλλαγή των δυσλειτουργικών τρόπων επικοινωνίας στην οικογένεια οι οποίοι παρεμποδίζουν την θεραπευτική πορεία του ασθενή.

Γνωσιακή θεραπευτική προσέγγιση:

• Καταγραφή από τον ασθενή ημερολογίων με τις ενοχλητικές σκέψεις και τα αρνητικά αισθήματα.
• Αναγνώριση, κατανόηση και αξιολόγηση των παραληρητικών ιδεών.
  
• Σταδιακή αμφισβήτηση και την αντικατάστασή των παραληρητικών ιδεών με ρεαλιστικές σκέψεις και πεποιθήσεις.
  
• Διαπίστωση και επιβεβαίωση ότι με τις ρεαλιστικές σκέψεις ο ασθενής νιώθει καλύτερα και επικοινωνεί καλύτερα με τους άλλους.
  
• Υποβολή των παρακάτω ερωτήσεων οι οποίες βοηθούν τον ασθενή να καταλάβει ότι οι φόβοι και οι αρνητικές του σκέψεις θεμελιώνονται στις ανασφάλειές του και όχι στην πραγματικότητα.
   - Μπορώ να αποδείξω ότι όσα πιστεύω είναι αληθινά; - Αυτά που πιστεύω βασίζονται στα αρνητικά μου αισθήματά μου ή σε αντικειμενικά γεγονότα; - Τι θα με συμβούλευε ο καλύτερός μου φίλος αν γνώριζε όσα νιώθω και πιστεύω;
  
• Η τεχνική "σταμάτημα της σκέψης" (Thought Stopping) μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο των έμμονων, παραληρητικών ιδεών. Όταν δηλαδή ενοχλείσαι από αγχώδεις, έμμονες ή παραληρητικές ιδέες που μπορείς να τις διαπιστώσεις πες δυνατά  “Stop!” Και μετά αντικατέστησέ τις με θετικές διαβεβαιώσεις.

--------------

• Εφαρμογή τεχνικής ψυχοσωματικής χαλάρωσης για την καλύτερη διαχείριση του άγχους.
  
• Εκμάθηση δεξιοτήτων επικοινωνίας και διεκδικητικής συμπεριφοράς.

 
-Ο σεβασμός και η αγάπη προς τον ασθενή:
Προσωπικά στις συνεδρίες με τον ασθενή που πάσχει από ψυχωσική διαταραχή αισθάνομαι να έρχομαι σε επαφή με έναν διαφορετικό κόσμο, ένα ξεχωριστό σύμπαν. Μοιάζει να εισέρχομαι σε μια άλλη διάσταση όπου η πραγματικότητα, κωδικοποιείται, ερμηνεύεται και βιώνεται με τρόπο ιδιότυπο, αλλότριο και παράδοξο. Απέναντι σε ένα τέτοιο άτομο νιώθω δέος, σεβασμό, μυστήριο και ιερότητα. Προτιμώ να στέκομαι απέναντι του χωρίς να αιχμαλωτίζομαι στις θεωρητικές μου προϋποθέσεις. Κυρίως με αγάπη και σεβασμό. Προσπαθώ με μεγάλη προσοχή να προσεγγίσω, να αγγίξω, να κατανοήσω, να ερμηνεύσω και να αγαπήσω αυτό που είναι ξένο από τη δική μου λογική από τη δική μου οπτική και νοοτροπία.
Σιγά-σιγά υιοθετώντας τα δικά του κριτήρια ερμηνείας και βίωσης της πραγματικότητας διαπιστώνω ότι όλα όσα λέει, αισθάνεται και πάσχει έχουν μια σημαντική, ιδιαίτερη ξεχωριστή λογική. Οι παραληρητικές ιδέες και οι παραισθήσεις είναι οι μορφές και τα σχήματα που υιοθετεί ο φόβος, η ανασφάλεια και τα αισθήματα μειονεκτικότητας για να εκδηλωθούν.
Η κοινωνική απόσυρση είναι μια αναγκαία άμυνα απέναντι στην βιωμένη απειλητικότητα του περιβάλλοντος.
Οι περίεργες και παράδοξες συμπεριφορές είναι απόπειρες «δημιουργικών» αντιδράσεων που προκύπτουν μέσα από έναν διασπασμένο βιωματικό ορίζοντα.
Σε κάθε συνάντηση συνειδητοποιώ όλο και περισσότερο ότι η ψυχωσική εμπειρία έχει τη δική της λογική.

-Η αντίδραση του ασθενή στην θεραπευτική αποδοχή και την αγάπη.
Καθώς το άτομο που πάσχει από ψύχωση αντιλαμβάνεται την καλή διάθεση αποδοχής της ιδιαιτερότητάς του, το σεβασμό, την καλοσύνη και την αγάπη, αρχίζει να ανοίγεται φανερώνοντας τον εσωτερικό του κόσμο. Στο διάλογο αποκαλύπτει αισθήματα, φόβους, θλίψεις, ανασφάλειες, φαντασιώσεις, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, αλλόκοτες ιδέες και περίεργα γεγονότα. Εκδηλώνει αυτό που αισθάνεται, αυτό που συμβαίνει μέσα του, αυτό που νομίζει ή φαντάζεται ότι συμβαίνει γύρω του. Η στοργική άνευ όρων αποδοχή του προσφέρει την δυνατότητα να είναι ελεύθερα ο εαυτός του, και αυτή η εμπειρία που ζει στη θεραπευτική σχέση είναι υποστηρικτική και λυτρωτική.

Ραντεβού με τον Ψυχολόγo   Αθήνα-Χανιά-Ηράκλειο

Πως να βοηθήσεις τον εαυτό σου
αν αντιμετωπίζεις συμπτώματα ψυχωσικής διαταραχής:

• Ανέλαβε ένα ενεργητικό ρόλο στη θεραπευτική σου πορεία. Το να νιώθεις καλύτερα απαιτεί καθημερινές, συνεχείς προσπάθειες.
• Εφόσον αλλάζει η διάθεσή σου και ταλαιπωρείσαι είναι δύσκολο να εφαρμόσεις στην πράξη αυτό που είναι καλύτερο για σένα. Να είσαι συγκαταβατικός με τον εαυτό σου. Να μην έχεις υπερβολικές απαιτήσεις και προσδοκίες.
• Δεν φταις για την πάθησή σου αλλά εφόσον σε βασανίζει ανέλαβε την ευθύνη να κάνεις το καλύτερο που μπορείς για να την διαχειριστείς με τον καλύτερο τρόπο.
• Παίρνε κανονικά τα φάρμακα που σου έχει χορηγήσει ο γιατρός σου και όχι μόνο όταν νιώθεις άσχημα. Αν σε ενοχλούν οι παρενέργειες συνεννοήσου μαζί του και μην κάνεις αλλαγές στην φαρμακευτική αγωγή με δική σου πρωτοβουλία.
• Είναι φυσικό να θέλεις να ξεκόψεις από κάποιους ανθρώπους και να μην τους εμπιστεύεσαι. Αλλά θα είναι πολύ ωφέλιμο αν μπορείς να εμπιστευτείς κάποιους άλλους. Υπάρχουν άνθρωποι που σε νοιάζονται και σε αγαπούν. Δώσε τους την ευκαιρία να σε βοηθήσουν.
• Μην πίνεις αλκοόλ. Το αλκοόλ εξουδετερώνει τα ευεργετικά αποτελέσματα των φαρμάκων και σε συνδυασμό με κάποια από αυτά μπορεί να προκαλέσει απρόβλεπτες παρενέργειες.
• Φρόντισε να κοιμάσαι τουλάχιστον οκτώ ώρες κάθε βράδυ. Αν δεν μπορείς να κοιμηθείς φρόντισε να χαλαρώνεις παραμένοντας αρκετές ώρες στο κρεβάτι.
• Μην νιώθεις ενοχές για ότι σου συμβαίνει.
• Στο βαθμό που μπορείς και σου είναι δυνατόν περιόρισε την καφεΐνη, την νικοτίνη και άλλα διεγερτικά.
• Απέφυγε πρόσωπα και καταστάσεις τα οποία σε εκνευρίζουν, σε αναστατώνουν και σου χαλάνε τη διάθεση
• Συνεργάσου όσο καλύτερα γίνεται με τους ανθρώπους που σε αγαπούν και νοιάζονται για σένα.
• Διάβασε κείμενα αυτοβοήθειας σχετικά με το πρόβλημά μου.
• Απέφυγε τα κείμενα που απευθύνονται σε ειδικούς και μπορεί να σε μπερδεύουν.
• Συγγενείς και φίλοι είναι πιθανόν να θέλουν να βοηθήσουν αλλά δεν ξέρουν πως. Εξήγησέ τους με ποιο ακριβώς τρόπο θα ήθελες να σου συμπαρασταθούν.
• Κάνε αυτό που σε καθησυχάζει και σε βοηθά να νιώθεις ασφαλής.
• Αν μπορείς κάνε κάποια δραστηριότητα η οποία σου κεντρίζει έστω και λίγο το ενδιαφέρον. Στην αρχή θέλει προσπάθεια αλλά μετά είναι πολύ πιθανόν να νιώθεις καλύτερα.
• Αναζήτησε την παρέα ατόμων που σου εμπνέουν εμπιστοσύνη.
• Ανέθεσε σε κάποιον που εμπιστεύεσαι να σου διακανονίσει κάποιες εκκρεμότητες (σχολείο, εργασία, οικογένεια κλπ).
• Κράτα σημειώσεις (προσωπικό ημερολόγιο) με σκέψεις και αισθήματα. Μπορείς να το κρατήσεις κρυφό.
• Μην ξεχνάς να κάνεις τις απαραίτητες καθημερινές δραστηριότητες ακόμη και όταν δεν έχεις όρεξη: Φαγητό, πλύσιμο, ύπνος, τακτοποίηση του δωματίου σου.
• Άκου τη μουσική που σου αρέσει και που μπορεί να σου τραβήξει την προσοχή και συγκεντρώσου όσο μπορείς σε αυτό που ακούς.
• Κάνε συχνά ντους για να χαλαρώνεις και να νιώθεις όμορφα.

-Για να αντιμετωπίσεις τις ακουστικές ψευδαισθήσεις.

1. Βάλε ένα λαστιχάκι στον καρπό του χεριού σου και τέντωσέ το κάθε φορά που νιώθεις ότι οι φωνές ή τα αρνητικά αισθήματα έρχονται και σε ενοχλούν. Παράλληλα πες μέσα μου με πείσμα. «Είμαι δύναμη» ή «Δεν με επηρεάζει τίποτε»
2. Διατύπωσε με διαφορετικό τρόπο αυτό που σου λέει η φωνή. Αν σου λέει : “Είσαι άχρηστος, ηλίθιος, ή βαριά άρρωστος» τότε πες με σταθερή και δυνατή φωνή. «Αυτή τη στιγμή λόγω της ανασφάλειάς μου εγώ αισθάνομαι άχρηστος, ηλίθιος ή βαριά άρρωστος. Στην πραγματικότητα όμως αξίζω, μπορώ και τα καταφέρνω»
   Με αυτό τον τρόπο αναλαμβάνεις την ευθύνη για τις φωνές που ακούς. Αναγνωρίζεις πως είναι δικές σου και όχι ξένες, Κάνοντας μια σωστή ερμηνεία των «φωνών» η ενόχληση που σου προκαλούν μειώνεται.
3. Καταγραφές προϋποθέσεων:
   Κράτησε σημειώσεις για την ημέρα και την ώρα, τον τόπο και την κατάσταση που επικρατούσε πριν να αρχίσουν ή να δυναμώσουν οι φωνές. Μετά από λίγες μέρες θα ξεκαθαρίσεις και θα συνειδητοποιήσεις ότι οι φωνές αρχίζουν όταν βρίσκεσαι σε μέρη όπου συχνάζει πολύς κόσμος ή όταν μένεις μόνος χωρίς καμία δραστηριότητα ή όταν κάνεις χρήση αλκοόλ ή όταν έχεις πυρετό. Αν συνειδητοποιήσεις ποιες είναι οι περιστάσεις και οι συνθήκες που πυροδοτούν τις σκέψεις μπορείς να τις ελέγχεις καλύτερα ή να τις αποφεύγεις.

Μην πιστεύεις όσα γράφουν ή λένε μερικοί ότι δηλαδή τα χάπια που χορηγούνται από τους ψυχιάτρους, ναρκώνουν, κοιμίζουν, αποχαυνώνουν, κάνουν ζημιά στον εγκέφαλο ή βλάπτουν την υγεία και τη συμπεριφορά. Είναι λόγια ανεύθυνα που δεν θεμελιώνονται τις επιστημονικές έρευνες.

 

Πώς να βοηθήσεις ένα μέλος της οικογένειάς σου:

• Φρόντισε να επικοινωνείς μαζί του με ευγένεια, σεβασμό, καλοσύνη, τρυφερότητα και αγάπη ώστε να κερδίζεις την εμπιστοσύνη του.
• Μπες στη θέση του, στο δικό του τρόπο σκέψης και στο βαθμό που μπορείς δες τον κόσμο με τα δικά του μάτια.
• Συνειδητοποίησε ότι ο ψυχισμός του μοιάζει με ένα διασκορπισμένο πάζλ το οποίο χρειάζεται ανασύνθεση. Δεν χρειάζεται να αναλάβεις βέβαια εσύ αυτή την εργασία αλλά ο ειδικός ψυχικής υγείας. Απλά δείξε κατανόηση και υπομονή.
• Συνειδητοποίησε ότι έχεις να κάνεις με ένα πολύ ευαίσθητο και ευάλωτο άτομο.

Αν δείξεις ειλικρινές ενδιαφέρον, άνευ όρων σεβασμό και αγάπη το άτομο που πάσχει από ψύχωση θα σου ανοίξει την καρδιά του.

Συνειδητοποίησε ότι είναι φυσικό το άτομο που πάσχει να χρειάζεται:·      
-Περισσότερες ώρες ύπνου.     -Ησυχία στο χώρο του. 
-Χώρο και χρόνο να μένει μόνο του για να ησυχάζει.   -Κλειστή τηλεόραση, ράδιο και υπολογιστή.    -Να μην υπάρχουν γύρω του εφημερίδες και περιοδικά.·      
-Χαμηλό φωτισμό στο δωμάτιό του.
-Υποστήριξη σε πρακτικά θέματα της καθημερινότητας.
-Υγιεινή προσεγμένη διατροφή.
-Σεβασμό στους ρυθμούς του διότι είναι φυσικό να λειτουργεί χωρίς σβελτάδα.

• Μην κάνεις συνεχώς παρατηρήσεις και παραινέσεις. Μην του δίνεις συνεχώς συμβουλές.
• Χαμήλωσε τον πήχη των απαιτήσεων,  ενίσχυσέ τον σε κάθε ευκαιρία και μην απογοητεύεσαι.
• Αν θέλεις να τον πείσεις να επισκεφθεί το γιατρό μίλησέ του στη δική του γλώσσα: «Χρειάζεσαι έναν άνθρωπο για να σε στηρίξει και να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις αυτούς που σε απειλούν ή που θα σε βοηθήσει να απαλλαγείς από τις αρνητικές ενέργειες που σε εξουθενώνουν»
• Αν θέλεις να τον πείσεις να πάρει τα φάρμακα πες του «Τα χάπια είναι ένα μέσον για γίνεις πιο δυνατός και να απαλλαγείς από τις ενοχλήσεις που αισθάνεσαι»
• Μείωσε τις επισκέψεις ξένων στο σπίτι και μην συζητάς ή ψιθυρίζεις σε κάποια άτομα με κλειστές τις πόρτες για να μην του δίνεις αφορμές να υποψιάζεται ότι «κάτι παίζεται γύρω του».
• Άκουσε με προσοχή και σεβασμό αυτό που έχει να σου πει ακόμη και αν σου φαίνεται παράξενο ή ανόητο.
• Ζήτησέ του, αν θέλει, να σου διαβάσει ένα ευχάριστο, απλό και ουδέτερου περιεχομένου βιβλίο.
• Εξήγησέ του με ηρεμία και υπομονή ότι πρέπει να παίρνει τα φάρμακα για να ησυχάζει και να κοιμάται καλύτερα.
• Στήριξέ τον όπως θα στήριζες και κάποιον φίλο σου που αντιμετωπίζει ένα οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα.
• Μην ξεχνάς ότι είναι φυσικό να φέρεται σαν μικρό παιδί.
• Μην δείχνεις ότι τον λυπάσαι.
• Εξήγησε με απλά λόγια στο εργασιακό του περιβάλλον ή το σχολείο ή σε φίλους τι περίπου συμβαίνει ώστε να βοηθήσουν έμπρακτα αν έχουν τη δυνατότητα.
• Πρότεινέ του να κάνετε μαζί μια ευχάριστη δραστηριότητα: Περπάτημα, ψώνια, μπάλα, παρακολούθηση παιδικής ταινίας κινουμένων σχεδίων κλπ.
• Δείξε κατανόηση. Μην απαιτείς να συμπεριφέρεται όπως θα ήθελες ή όπως θα έπρεπε.
• Να είσαι ενήμερος για τα φάρμακα, τις πιθανές παρενέργειες, τα ραντεβού με τους ειδικούς κλπ.
• Προστάτεψε τον εαυτό σου ώστε να έχεις αντοχές και δυνάμεις. Αναζήτησε βοήθεια και στήριξη ο ίδιος ώστε να μην επιβαρύνεις με τα δικά σου προβλήματα τον ασθενή και τα άλλα μέλη της οικογένειά σου.
• Απόφευγε να εκφράζεις μπροστά του έντονα συναισθήματα όπως θλίψη, χαρά, απογοήτευση ή ενθουσιασμό.
• Μην θυμώνεις όταν εκφράζει επιθετικότητα, όταν σε απορρίπτειή ή σε προσβάλει.
• Άκουσέ τον με προσοχή. Ενθάρρυνε τον διάλογο και βοήθησέ τον να εκφράσει τις απορίες και τους φόβους του. Δείξε του ότι ενδιαφέρεσαι πολύ για ότι σου λέει. Δεν είναι κακό να διαφωνείς όμως δείξε ότι παίρνεις στα σοβαρά αυτά που λέει και αισθάνεται.
• Πρότεινέ του να κρατά ένα ημερολόγιο με προσωπικές σκέψεις και αισθήματα το οποίο θα παραμένει απόρρητο.
• Να μην υποκρίνεσαι όταν επικοινωνείς μαζί του.
• Συζήτησε με τους ειδικούς σχετικά με όσα νομίζεις ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν την θεραπευτική του πορεία.
• Μην τον πιέζεις να βελτιωθεί γρήγορα. Ενθάρρυνε τον να αναλάβει πρωτοβουλίες.
• Βοήθησέ τον ώστε να μην νιώθει αποτυχημένος ή λιγότερο ικανός από τους άλλους ανθρώπους.
• Συνειδητοποίησε ότι χρειάζεται χρόνο να αναρρώσει όπως θα χρειαζόταν χρόνο και μετά από κάποια σωματική ασθένεια.
• Να έχεις στο νου σου ότι οι αρνητικές συμπεριφορές του οφείλονται στην ασθένεια και όχι στον ίδιο.
• Κράτα την ψυχραιμία σου όταν επικοινωνείς μαζί του.
• Οι συνομιλίες να είναι απλές και σύντομες. Μην προσπαθείς να τον πείσεις με πληθώρα επιχειρημάτων.
• Είναι δύσκολο να συμβιώνεις με κάποιον που αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα και είναι αναπόφευκτο ο ίδιος να νιώθεις φόβο απογοήτευση, θυμό, θλίψη κλπ. Δέξου όσο πιο ήρεμα γίνεται τα αρνητικά σου συναισθήματα.
• Να κάνεις υπομονή και να έχεις σταθερή ελπίδα ότι θα το ξεπεράσει.
  

Ραντεβού με τον Ψυχολόγο

ΣτατιστικέςΣυνήθως η ψυχωσική κρίση εμφανίζεται σε ηλικία 17-25 ετών στους άνδρες και 25-35 ετών στις γυναίκες. Η στατιστική πιθανότητα με την οποία παρουσιάζεται η νόσος είναι 1-3% παγκοσμίως και για τα δύο φύλλα.
Η ψύχωση παρατηρείται σε ποσοστό 10% σε συγγενείς πρώτου βαθμού (γονείς, αδέλφια). Το ποσοστό ανεβαίνει στο ποσοστό 15% σε διζυγωτικούς διδύμους και 40% σε μονοωογενείς διδύμους (έχουν 100% όμοιο γενετικό υλικό).

Όταν οι παραληρητικές ιδέες εμποδίζουν την δυνατότητα συνεργασίας.Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα στην ψυχωσική διαταραχή είναι όταν ο ασθενής πάσχει από παραληρητικές ιδέες δίωξης. Όταν δηλαδή είναι βέβαιος ότι κάποιοι ελέγχουν τη σκέψη του και τη συμπεριφορά του, τον κοροϊδεύουν, τον καταδιώκουν και θέλουν να του προξενήσουν κακό.
Στην περίπτωση αυτή πιστεύει ότι ο ίδιος δεν έχει κανένα πρόβλημα αλλά δικαιολογημένα αισθάνεται υπερβολική ανασφάλειαεπειδή απειλείται από πραγματικό, εξωτερικό κίνδυνο. Κατά συνέπεια πιστεύει ότι δεν έχει ανάγκη επίσκεψης σε ειδικό ψυχικής υγείας ή από φαρμακευτική αγωγή. Μερικές φορές μάλιστα θεωρεί ότι οι προτάσεις των συγγενικών προσώπων για επίσκεψη σε ειδικό αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που αποσκοπεί στον εξευτελισμό ή την εξόντωσή του.Αν ο ασθενής δεν συνεργάζεται και δεν δεχθεί θεραπευτική παρέμβαση είναι πιθανόν μέρα με τη μέρα η προσωπικότητά του να αποδιοργανώνεται όλο και περισσότερο και η συμπεριφορά του να γίνεται όλο και πιο αλλόκοτη και παράδοξη.
Στην περίπτωση αυτή είναι αναγκαίο να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος τα οποία ενδιαφέρονται για τον ασθενή ώστε να λάβουν τις απαραίτητες πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να διαχειριστούν το πρόβλημα και να φροντίσουν τον πάσχοντα.

Ο θεραπευτικός στόχος είναι η μείωση του αριθμού και της έντασης των συμπτωμάτων, η κοινωνική επανένταξη και η αποκατάσταση. Είναι σημαντικό να παραμείνει το άτομο ενταγμένο στην κοινότητα ώστε να έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί, να ερωτεύεται, να δημιουργεί, να εργάζεται και να χαίρεται.

 
Σε ποιες περιπτώσεις
ενδείκνυται η νοσηλεία και γιατί;
Η νοσηλεία (για μικρό χρονικό διάστημα) είναι απαραίτητη όταν ο ασθενής:
·       Είναι επικίνδυνος για τον εαυτό του ή για τους άλλους. ·       Δεν αναγνωρίζει το πρόβλημά του, δεν συνεργάζεται και αρνείται να πάρει τη φαρμακευτική του αγωγή.
·       Δεν υπάρχει γύρω του ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
·       Διαπιστώνουμε ότι μέρα με τη μέρα χειροτερεύει.

Ο ρόλος και οι παρενέργειες των
ψυχοφαρμάκων.
Η σωστή φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη και δίνεται από τον ψυχίατρο. Οι περισσότεροι ψυχίατροι χορηγούν τη μικρότερη δυνατή δοσολογία ώστε το φάρμακο να είναι δραστικό και ωφέλιμο χωρίς να έχει πολλές παρενέργειες. Είναι μύθος ότι τα φάρμακα σε κάνουν φυτό ή ότι δεν θα μπορείς ποτέ να απεξαρτηθείς από αυτά ή ότι έχουν βαριές παρενέργειες.Η σωστή φαρμακευτική αγωγή μειώνει την ένταση των συμπτωμάτων ώστε να έχει το άτομο την δυνατότητα να συνεργάζεται σε ψυχοθεραπευτικό επίπεδο ώστε να οδηγηθεί σε μεγάλη βελτίωση.

Η κατάλληλη φαρμακευτική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη εξασφαλίζουν την ποιότητα της ζωής και την καλύτερη θεραπευτική πορεία.

Υποτροπή.
Οι πιθανότητες υποτροπής αυξάνονται όταν το άτομο που πάσχει:

• Δεν τηρεί με συνέπεια τις προκαθορισμένες επισκέψεις στο γιατρό του και δεν ακολουθεί πιστά την φαρμακευτική του αγωγή.
• Κάνει χρήση αλκοόλ παράλληλα με την φαρμακευτική του αγωγή ή άλλων ψυχοτρόπων ουσιών (χασίς, κοκαΐνη κλπ)
• Δέχεται συνεχώς έντονες αρνητικές επιδράσεις από το περιβάλλον του.
• Παραμένει συνεχώς κλεισμένος στο δωμάτιό του χωρίς δραστηριότητες και επικοινωνία.

 

Να μην ξεχνάμε ότι το άτομο που βιώνει την εμπειρία της ψύχωσης αισθάνεται σύγχυση, τρόμο, αβεβαιότητα και γι αυτό χρειάζεται καθησυχασμό και ασφάλεια.

Μύθοι και πραγματικότητες.
1. Μύθος: Οι άνθρωποι που πάσχουν από ψυχωσικές διαταραχές είναι επικίνδυνοι.
Πραγματικότητα: Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα ποσοστά βίαιων πράξεων από άτομα που πάσχουν από ψυχωσικές διαταραχές δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Συνήθως τα άτομα που πάσχουν βασανίζονται από έντονο φόβο και ανασφάλεια και κατά συνέπεια  αποσύρονται, κλείνονται στον εαυτό τους και δυσκολεύονται να διεκδικήσουν ακόμη και τα στοιχειώδη δικαιώματά τους.

2. Μύθος: Οι ψυχωσικές διαταραχές οφείλονται σε αδυναμίες του χαρακτήρα ή στα παιδαγωγικά σφάλματα των γονιών.
Πραγματικότητα: Οι έρευνες υποστηρίζουν ότι η ενώ η εκδήλωση της ψύχωσης επηρεάζεται από ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντεςη ρίζα της βρίσκεται κυρίως σε γενετική προδιάθεση και σε βιοχημικές αλλαγές  του εγκεφάλου.

3. Μύθος: Η ψυχωσικές διαταραχές  δεν θεραπεύονται.
Πραγματικότητα: Η σωστή φαρμακευτική αγωγή και η ψυχοθεραπεία έχουν βοηθήσει πολλούς να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους ώστε να είναι δημιουργικοί και χαρούμενοι. Αρκετοί βιώνουν μόνο ένα ψυχωσικό επεισόδιο σε όλη τους τη ζωή. Δεκάδες διακεκριμένοι επιστήμονες και καλλιτέχνες έχουν περάσει από ψυχωσικές διαταραχές.

4. Μύθος: Αυτός που πάσχει είναι αδύνατος ή αποτυχημένος. Κάτι δεν πάει καλά με το χαρακτήρα του ή με τη νοημοσύνη του. Αν είχε ισχυρή θέληση θα το ξεπερνούσε.Πραγματικότητα: Πολλοί από όσους πάσχουν από ψυχώσεις είναι αξιόλογοι χαρακτήρες και έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Οι ψυχώσεις δεν ξεπερνιούνται με τη δύναμη της θέλησης. Χρειάζεται κουράγιο ώστε να αποδεχτούμε τη φύση και το μέγεθος του προβλήματος και να ζητήσουμε τη βοήθεια των ειδικών ψυχικής υγείας.

- Μια δική μου εμπειρία στα όρια της ψύχωσης;
Στην Padova της Ιταλίας το 1984 έζησα μια προσωπική εμπειρία μετά από χωρισμό η οποία νομίζω πως αγγίζει τα όρια της ψύχωσης.
Κυκλοφορούσα στην πόλη και ένιωθα ότι γύρω μου ήταν όλα ξένα. Κοιτούσα τον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης και αισθανόμουν ότι δεν ήταν πραγματικά εκεί. Ήμουν απομακρυσμένος από την πραγματικότητα. Σαν να με χώριζε ένα τζάμι και δεν μπορούσα να αγγίξω αυτό που υπήρχε γύρω μου. Ή σαν να έβλεπα κινηματογραφική ταινία. Ένιωθα τρόμο, απόγνωση, απομόνωση και εγκατάλειψη. Είχα χάσει τον έλεγχο και δεν ήξερα πως θα μπορούσα να βοηθήσω τον εαυτό μου.
Έτρεξα στο σπίτι της φίλης μου της Μίνας  και την παρακάλεσα να με αφήσει μείνω για λίγο κοντά της ώστε να νιώσω ασφάλεια. Είχε πολύ αγάπη και προσπάθησε να με καθησυχάσει. Θυμάμαι πόσο ανάξιος ένιωθα για να με κάνει παρέα ή να με στηρίζει. Θεωρούσα ότι το αναμενόμενο θα ήταν να με πετάξει έξω από το σπίτι της αδιαφορώντας για μένα. Ένιωθα ότι δεν άξιζα να με φροντίσει κανείς. Ήμουν ένα κουρέλι που ήταν μόνο για τα σκουπίδια.
Μετά από μία ώρα περίπου την επισκέφθηκε ένας φίλος της και γνωστός μου. Ήταν άνετος και χαμογελαστός, μιλούσε με καλοσύνη, χιούμορ και τρυφερότητα στη Μίνα. Από αυτό τον άνθρωπο πήρα το μήνυμα εκείνη την ώρα ότι στον κόσμο υπάρχει καλοσύνη, αγάπη και φιλία.
Ένιωσα σιγά-σιγά να επανέρχεται το σύμπαν στη θέση του. Αισθάνθηκα ότι μπορώ να υπάρχω, ότι δεν είμαι χαμένος, ότι δεν έχουν όλα τελειώσει για μένα. Πήρα μια ανάσα ζωής βιώνοντας αυτή την εμπειρία της εύρυθμης, χαρούμενης, φυσιολογικής ζωής.
Η τρομακτική αυτή εμπειρία η οποία μοιάζει αρκετά με την αποκοπή από το περιβάλλον και την αλλοίωση της ταυτότητας που βιώνουν οι ασθενείς στην ψύχωση, κράτησε περίπου τρεις ώρες.
Η πορεία μου μέχρι την πλήρη αποκατάσταση από την οδύνη του χωρισμού κράτησε τρία χρόνια.
Σε εκείνη την επώδυνη φάση αντιμετώπισης του χωρισμού, διαλυμένος και συντριμμένος έκανα και την πρώτη μου επίσκεψη στο Άγιο Όρος.

Copyright (C) 2011 psyche.gr - Νικήτας Καυκιός

Μπορείτε να Μπορείτε να παραθέσετε αποσπάσματα ή και ολόκληρα κείμενα (όχι πάνω από τρία κείμενα) που είναι δημοσιευμένα στο site www.psyche.gr σε δικές σας ιστοσελίδες ή forum ή έντυπα αρκεί να αναφέρεται με ευκρινή γραμματοσειρά το όνομα του συγγραφέα και την πηγή από την οποία αντλήσατε το κείμενο με τη μορφή διασύνδεσης (link).