Τρία "μοντέλα" ψυχο-πνευματικής σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό.

07/03/07

www.psyche.gr/approaches.htm

τοΝικήτα Καυκιού

Η προσωπική πορεία αγιασμού
δεν είναι ευθύγραμμη ανάβαση κλίμακας
αλλά ριψοκίνδυνη περιπέτεια αναρρίχησης.

Ο αγιασμός είναι μέγα και παράδοξο μυστήριο που τελεσιουργεί η Θεία Χάρη στην καρδιά του ανθρώπου. Πρόκειται για μυστικό-εσωτερικό γεγονός που δεν προσμετρείται με βάση την εξωτερική συμπεριφορά. Άγιος δεν είναι αυτός που εκκλησιάζεται ή νηστεύει ή εγκρατεύεται ή κηρύττει αλλά αυτός που έχει ολοκληρωτικά παραδώσει τη ζωή του στο Θεό και έχει γίνει ζωντανός φορέας της Θείας Χάρης.
Η ποιότητα και η ένταση της σχέσης του ανθρώπου με το Θεό εξαρτάται από διάφορους ψυχικούς, κοινωνικούς και πνευματικούς παράγοντες όπως: χαρακτηριστικά προσωπικότητας, σχέσεις με τους γονείς, άσκηση ελευθερίας επιλογών, επίσκεψη Χάρης, μετάνοια, προσευχή, εξωτερικές συνθήκες κλπ. Η σχέση μεταβάλλεται με το χρόνο περνώντας από διάφορες φάσεις ψυχικής και πνευματικής ωρίμανσης. «ότε ήμην νήπιος, ως νήπιος ελάλουν, ως νήπιος εφρόνουν, ως νήπιος ελογιζόμην. ότε δε γέγονα ανήρ, κατήργηκα τα του νηπίου». Απ. Παύλου Α' Κορ.ιγ΄ Ο καλοπροαίρετος χριστιανός μαθαίνει με τη βοήθεια της Χάρης να υπομένει τους πειρασμούς χωρίς να απογοητεύεται, να προσεύχεται χωρίς να επαίρεται και να αγαπά το Θεό χωρίς να περιμένει ανταπόδοση.
Ο άνθρωπος σχετίζεται με το Θεό ανάλογα με τις δυνατότητές του ως άγιος, ως αμαρτωλός, ως υποκριτής, ως αρνητής κλπ. Ο Θεός έχει ανοιχτή την αγκαλιά Του και αποδέχεται άνευ όρων τους πάντες με την άπειρη αγάπη Του. Φανερώνεται πάντοτε ως απροϋπόθετη Αγάπη τόσο στον τελευταίο αμαρτωλό όσο και στον τέλειο άγιο.
Δεν χρειάζεται να νιώθει κανείς άγονες ενοχές και να πιέζει ασφυκτικά τον εαυτό του για να προχωρήσει πνευματικά. Δεν χρειάζεται να στενοχωρεί και να πιέζει τον εαυτό του να μιμηθεί με το ζόρι τη ζωή των Αγίων. «μη εκ λύπης ή εξ ανάγκης· ιλαρόν γαρ δότην αγαπά ο Θεός» Β' Κορινθ. 9,7 Η Αγιότητα είναι δώρο του Θεού και όχι ανθρώπινο κατόρθωμα. Οι «βιασταί» που αρπάζουν την Βασιλεία των ουρανών είναι χαρούμενοι «βιασταί» και όχι δυστυχείς και κακόμοιροι.
Στον πίνακα που ακολουθεί σκιαγραφούμε τρία διαφορετικά "μοντέλα" ψυχο-πνευματικής σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό: Σημ.1

1 •  Σχέση ωριμότητας: Καρδιακή, χαριτωμένη, ερωτική, ταπεινή, αγία, σωτήρια.
2 •  Σχέση ανωριμότητας: Συμβατική, τελετουργική, ναρκισσιστική, ψυχαναγκαστική, φοβική, φαρισαϊκή.
3 •  Σχέση αποξένωσης: Αρνητική, ασυνείδητη, αποστασιοποιημένη, εχθρική.

Δεν είναι δυνατόν με ανθρώπινα κριτήρια να διαγνωστεί το μοντέλο ψυχο-πνευματικής σχέσης ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Ίσως αυτός που φαινομενικά είναι μακριά από το Θεό και την Εκκλησία στην πραγματικότητα είναι άγιος ενώπιον του Θεού ενώ αυτός που θεωρείται άγιος από τους ανθρώπους να είναι αμαρτωλός ενώπιον του Θεού.
Δεν θα θέλαμε να χαρακτηρίσουμε ως καλή την πρώτη δυνατότητα σχέσης, ως μέτρια τη δεύτερη και ως κακή την τρίτη. Δεν έχουμε το δικαίωμα να εγκωμιάσουμε την πρώτη σχέση, να κατακρίνουμε τη δεύτερη και να υποτιμήσουμε την τρίτη. Και οι τρεις σχέσεις φανερώνουν την πραγμάτωση των ανθρώπινων δυνατοτήτων σε κάποια δεδομένη χρονική περίοδο. Κάθε ασκητική ανάβαση, επίσκεψη Χάρης, σταμάτημα, πτώση ή πισωγύρισμα είναι δυνατόν να πυροδοτήσει γόνιμες πνευματικές αλλαγές ή αμαρτία και παρακμή. «ο δοκών εστάναι βλεπέτω μη πέση» Α' Κορ. 10, 12 Καμιά αρετή δεν διασφαλίζει την σωτηρία και καμιά αμαρτία δεν βεβαιώνει την απώλεια.
Πολλές διαφωνίες ευσταθούν και πολλά θα μπορούσαν
να διορθωθούν με τις παρεμβάσεις των αναγνωστών.

Τρία "μοντέλα" ψυχο-πνευματικής σχέσης
του ανθρώπου με τον Θεό.

Σχέση Ωριμότητας	Σχέση Ανωριμότητας	Σχέση Αποξένωσης
Άγιος	Φαρισαίος	Κοσμικός
Θεο-κεντρικός	Τυπο-κεντρικός.	Εγω-κεντρικός
Πάσχει τα «Θεία»	Σκέπτεται τα «Θεία»	Αδιαφορεί για τα «Θεία»
Είναι η Εκκλησία	Συμμετέχει στην Εκκλησία	Απέχει από την Εκκλησία.
Υπακούει στο θέλημα του Θεού.	Υπακούει στο δικό του θέλημά και το παρουσιάζει ως θέλημα του Θεού	Υπακούει στο δικό του θέλημά.
Ευχαριστεί το Θεό για όλα.	Ευχαριστεί το Θεό για όλα τα ευχάριστα.	Ευχαριστείται με όλα τα ευχάριστα.
Μένει πάντα προσκολλημένος στο Θεό.	Μένει κοντά στο Θεό όταν όλα πάνε καλά.	Μένει πάντα μακριά από το Θεό.
Μετά από μια προσωπική τραγωδία (ανίατη ασθένεια, θάνατος αγαπημένου προσώπου) δυναμώνει η σχέση του με το Θεό.	Μετά από μια προσωπική τραγωδία κλονίζεται η σχέση του με το Θεό	Μετά από μια προσωπική τραγωδία επιβεβαιώνεται ότι δεν υπάρχει Θεός.
Προσεύχεται από αγάπη για το Θεό. Προσεύχεται για να καλλιεργήσει την προσωπική του σχέση με το Θεό. Προσεύχεται για να ελεήσει ο Θεός τον κόσμο Προσεύχεται για τη μετάνοια των αμαρτωλών.	Προσεύχεται για να τον βοηθήσει ο Θεός να πετύχει τους στόχους του. Προσεύχεται για να βρει ψυχολογική στήριξη. Προσεύχεται για να μειώσει τις ενοχές του. Προσεύχεται για να στηρίξει τον εαυτό του Προσεύχεται για να κάνει το καθήκον του.	Δεν προσεύχεται
Θέλει να γίνεται πάντα το θέλημα του Θεού.	Θέλει να γίνεται πάντα το δικό του θέλημα με την βοήθεια του Θεού.	Θέλει να γίνεται πάντα το δικό του θέλημα.
Δεν διεκδικεί τα δικαιώματά του.	Διεκδικεί τα δικαιώματά του και δικαιολογεί τη στάση του με ευσεβοφανή επιχειρήματα.	Διεκδικεί τα δικαιώματά του.
Δίνει ότι έχει.	Δίνει ότι πρέπει.	Δίνει ότι του περισσεύει.
Επιδιώκει και προτιμά την πτωχεία.	Αρνείται ότι επιδιώκει και προτιμά τον πλούτο.	Επιδιώκει και προτιμά τον πλούτο.
Προτιμά να πηγαίνει όπου τον χρειάζονται.	Προτιμά να πηγαίνει σε εκκλησιαστικές συνάξεις με ευσεβείς παρέες.	Προτιμά να πηγαίνει όπου περνάει καλά.
Ντύνεται απλά. Θέλει να περνάει απαρατήρητος.	Ντύνεται κομψά. Θέλει να φαίνεται.	Ντύνεται κομψά και προκλητικά.
Απαρνείται τον εαυτό του.	Επιβεβαιώνει τον εαυτό του.	Εξυπηρετεί τον εαυτό του.
Αισθάνεται χειρότερος από τους άλλους. Καμιά άσκηση ή προσφορά ή διακονία δεν τον δικαιώνει ενώπιον του Θεού	Αισθάνεται καλύτερος από τους άλλους. Δικαιώνεται από τα καλά έργα και τις ορθόδοξες πεποιθήσεις του.	Αισθάνεται καλύτερος από τους άλλους. Δικαιώνεται από τις επιτυχίες του.
Βιάζει, αβίαστα τον εαυτό του.	Βιάζει, βίαια τον εαυτό του.	Δεν βιάζει τον εαυτό του.
Σηκώνει το σταυρό του αδιαμαρτύρητα.	Σηκώνει το σταυρό του με διαμαρτυρίες και ζητά τη στήριξη του Θεού και των ανθρώπων.	Δεν σηκώνει σταυρό. Αντιμετωπίζει αντιξοότητες προσπαθώντας με κάθε τρόπο να απαλλαγεί από αυτές.
Η Χάρη του Θεού κατοικεί μέσα του	Η Χάρη του Θεού απουσιάζει από μέσα του.	Δεν αναγνωρίζει την Χάρη του Θεού.
Οι πνευματικές εμπειρίες, αυξάνουν την ταπείνωσή του.	Οι πνευματικές εμπειρίες ανεβάζουν την αυτοεικόνα του.	Αν συμβεί να βιώσει μια πνευματική εμπειρία την ερμηνεύει με ψυχολογικούς ή αισθητικούς ή φιλοσοφικούς όρους.
Η ισορροπία του θεμελιώνεται στο Θεό και διατηρείται ανεξάρτητα από αντιξοότητες.	Η ισορροπία του θεμελιώνεται στο θρησκευτικό του αυτοείδωλο και διατηρείται όταν δεν πολεμείται από αντιξοότητες.	Η ισορροπία του θεμελιώνεται στον εαυτό του και διατηρείται όταν δεν πολεμείται από αντιξοότητες
Δεν προσκολλάτε σε τίποτε και λατρεύει μόνο το Θεό.	Προσκολλάται σε πολλά και τα λατρεύει αλλά θα ήθελε να λατρεύει μόνο το Θεό.	Προσκολλάται σε πολλά και τα λατρεύει.
Η παρουσία του γλυκαίνει τον κόσμο.	Η παρουσία του πικραίνει τον κόσμο	Η παρουσία του διαφθείρει τον κόσμο.
Τροφοδοτείται από τη Χάρη.	Οδηγείται από εκκλησιαστικούς κανόνες.	Νοηματοδοτείται από το περιβάλλον.
Είναι ήρεμος, γαλήνιος και ειρηνικός.	Προσπαθεί να φαίνεται ήρεμος, γαλήνιος και ειρηνικός	Θεωρεί φυσικό να ανησυχεί, να ταράζεται και να θυμώνει.
Ζει την αγία ταπείνωση.	Κάνει αρνητικά σχόλια για τον εαυτό του για να δείξει ταπείνωση.	Στηρίζει το εγώ του με κάθε τρόπο.
Δεν έχει τίποτα δικό του.	Μιλάει για ακτημοσύνη και επαινεί την πτωχεία.	Επιδιώκει τον πλουτισμό.
Ζωντανός και αυθεντικός	Υποκριτής και φτιασιδωμένος	Αυθόρμητος και παρορμητικός.
Λέει ότι θέλει και λέει ότι πρέπει.	Λέει ότι πρέπει.	Λέει ότι θέλει.
Ευέλικτος	Άκαμπτος	Χαλαρός
Σαν «παιδί»	Σαν «γέρος»	Σαν «έφηβος»
Συγχωρεί τα πάντα.	Συγχωρεί όσα δεν τον ενοχλούν.	Δεν συγχωρεί τίποτα.
Η σχέση του με το Θεό, του προσφέρει φυσική ταπείνωση. Η συναίσθηση του μεγαλείου της Θείας Αγάπης συνθλίβει τον εγωκεντρισμό του. Νιώθει καλός στο βαθμό που μετέχει υπαρξιακά και οντολογικά στην άπειρη τελειότητα του Θεού.	Προσπαθεί να καταλάβει ότι είναι ένα «τίποτα» για να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι έχει ανέβει πνευματικά. Στο πίσω μέρος του μυαλού έχει τη βεβαιότητα ότι είναι καλύτερος από τους άλλους.	Θέλει με κάθε τρόπο να νιώσει δυνατός και να ανεβάσει την αυτοεκτίμησή του. Στο μπροστινό μέρος του μυαλού έχει τη βεβαιότητα ότι είναι ανώτερος από τους άλλους.
Ότι και αν κάνει ο νους του είναι στην προσευχή.	Όσο και να προσεύχεται ο νους του πετάει αλλού.	Επιθυμεί να πετάει ο νους του αλλού.
Κάνει πολύ περισσότερα από όσα λέει.	Κάνει πολύ λιγότερα από όσα λέει.	Κάνει και λέει αυτό που θέλει.
Φανερώνει το Θεό με τη ζωή του και κηρύττει το λόγο του Θεού με τη σιωπή του.	Κρύβει το Θεό με τη ζωή του και μετά προσπαθεί να πείσει τους άλλους με επιχειρήματα ότι υπάρχει Θεός.	Αποφεύγει το Θεό με τη ζωή του.
Εμπνέει του άλλους. Τον βλέπεις και σου ανοίγει την όρεξη να γνωρίσεις το Θεό.	Απογοητεύει τους άλλους. Τον βλέπεις και φοβάσαι μη γίνεις και εσύ «πιστός».	-
Τον βλέπεις … και αισθάνεσαι την ανάγκη να μετανοήσεις.	Τον βλέπεις … και αισθάνεσαι την ανάγκη να τον αποφύγεις.	Τον βλέπεις … και αισθάνεσαι την ανάγκη να αμαρτήσεις.
Συμπάσχει με τον πόνο του άλλου και κάνει ότι μπορεί για να τον βοηθήσει.	Νοιάζεται για τον πόνο του άλλου αλλά δεν κάνει τίποτα το σημαντικό για να τον βοηθήσει.	Ενοχλείται από τον πόνο του άλλου και αποφεύγει να τον βοηθήσει.
Καταλαβαίνει το βαθύτερο νόημα του Αγιογραφικού λόγου.	Μένει στο γράμμα του νόμου.	Αξιολογεί με τα μέτρα της λογικής τον Αγιογραφικό λόγο.
Βάζει τον πνευματικό νόμο στην υπηρεσία του ανθρώπου.	Βάζει τον άνθρωπο στην υπηρεσία του πνευματικού νόμου.	Βάζει τους άλλους στην υπηρεσία του εαυτού του.
Αγαπά τους αμαρτωλούς.	Κρίνει τους αμαρτωλούς.	Αδιαφορεί για τους αμαρτωλούς.
Η αμαρτία των άλλων τον πληγώνει.	Η αμαρτία των άλλων τον εκνευρίζει.	Δεν διακρίνει την αμαρτία των άλλων.
Βλέπει μέσα από τον άλλο.	Βλέπει μέσα από τον εαυτό του.	Βλέπει μόνο τον εαυτό του.
Σέβεται τους ρυθμούς και τις ιδιαιτερότητές των άλλων.	Βιάζει τους ρυθμούς και δεν σέβεται τις ιδιαιτερότητες των άλλων.	Δεν ενδιαφέρεται για τους ρυθμούς και τις ιδιαιτερότητές των άλλων.
Υπομένει	Αγανακτεί	Διεκδικεί
Είναι ελεύθερος να ακολουθεί ή να παραβιάζει τους κανόνες χάριν της αγάπης.	Είναι δεσμευμένος να ακολουθεί κατά γράμμα τους κανόνες.	Είναι ελεύθερος να κάνει ότι θέλει.
Χαίρεται να συμμετέχει στις Ακολουθίες.	Κουράζεται να συμμετέχει στις Ακολουθίες.	Αποφεύγει να συμμετέχει στις Ακολουθίες.
Νιώθει συχνά κατάνυξη χωρίς να το επιδιώκει.	Επιδιώκει συχνά την κατάνυξη χωρίς να τη νιώθει.	Δεν νιώθει τι είναι κατάνυξη.
Εμπιστεύεται τη μετάνοια των άλλων στο Θεό.	Εμπιστεύεται τη μετάνοια των άλλων στον εαυτό του.	Δεν εμπιστεύεται τη μετάνοια.
Βλέπει τον εαυτό του μέσα από το πρίσμα του θεού.	Βλέπει τον Θεό μέσα από το πρίσμα του εαυτού του.	Βλέπει τον εαυτό του μέσα από το πρίσμα των άλλων.
Κρίνει τον εαυτό του σύμφωνα με τις εντολές του Θεού.	Κρίνει τους άλλους σύμφωνα με τις εντολές του Θεού.	Κρίνει τους άλλους σύμφωνα με τις ανάγκες του εαυτού του.
Είναι σε εγρήγορση για να καταλαβαίνει τι θέλει ο Θεός από αυτόν.	Είναι σε εγρήγορση για να καταλαβαίνει τι θέλει αυτός από τον Θεό.	Είναι σε εγρήγορση για να καταλαβαίνει τι θέλει αυτός από τους άλλους.
Εκκλησιάζεται και διακονεί στην ενορία του.	Εκκλησιάζεται σε ναούς υψηλής αισθητικής και μετά πηγαίνει για καφέ με την παρέα που βρήκε στο Ναό.	Δεν εκκλησιάζεται.
Η χριστιανική ιδιότητα, του προσθέτει ευθύνη.	Η χριστιανική ιδιότητα, του προσθέτει κύρος και δικαιώματα.	Η χριστιανική ιδιότητα, του προσθέτει ντροπή
Όταν νηστεύει χαίρεται.	Όταν νηστεύει στενοχωρείται.	Όταν τον νηστεύουν αγανακτεί.
Προσπαθεί να κρύψει την αρετή του από ταπείνωση.	Προσπαθεί να κρύψει την αρετή του για να φανεί ταπεινός.	Προσπαθεί να κρύψει τις αδυναμίες του για να φανεί δυνατός.

Σημ.1

• Η χρήση του όρου "μοντέλο", έστω και εντός εισαγωγικών, είναι σε αυτή την περίπτωση σίγουρα καταχρηστική.
• Παραθέτουμε τον πίνακα για να προσεγγίσουμε επιφανειακά και χονδρικά το φάσμα των δυνατοτήτων της σχέσης Θεού και ανθρώπου και όχι για να περιγράψουμε με ακρίβεια συγκεκριμένους θρησκευτικούς ή ψυχολογικούς ανθρώπινους τύπους. Εννοείται ότι κάθε άνθρωπος σχετίζεται με το Θεό με τρόπο μοναδικό, ανεπανάληπτο, μυστικό και απερίγραπτο.