Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. ΙΨΔ

Έμμονες Ιδέες και επίμονες παρορμητικές συμπεριφορές. 
www.psyche.gr/psyobsessive.htm

του Νικήτα Καυκιού

- Οι έμμονες ιδέες είναι ενοχλητικές ιδέες, σκέψεις και εικόνες που μας επιβάλλονται και δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε ούτε να απαλλαγούμε από αυτές με τη δύναμη της θέλησής μας.
Οι ιδέες αυτές παρεμβάλλονται στη σκέψη μας, δεν έχουν πραγματικό νόημα και συνοδεύονται από δυσάρεστα συναισθήματα όπως άγχος, φόβο, ανασφάλεια, αβεβαιότητα και αηδία. Συνηθισμένες έμμονες ιδέες:
Φόβος μόλυνσης από βρωμιά ή ασθένεια.
Φόβος ότι κινδυνεύει ο εαυτός μας ή κάποιος άλλος.
Έντονη ανάγκη για ακρίβεια ή τάξη.
Δυσάρεστες σκέψεις που αφορούν στη σεξουαλικότητα.
- Η ψυχαναγκαστική πράξη είναι μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά - μια τελετουργική πράξη - που αισθανόμαστε την παρόρμηση να κάνουμε και δεν έχουμε τη δύναμη να αποφύγουμε. Συχνά η ψυχαναγκαστική πράξη είναι συνέπεια των έμμονων ιδεών. Είναι μια προσπάθεια να ανακουφιστούμε ή να απαλλαγούμε από την πίεση των έμμονων ιδεών κάνοντας κάτι που πιστεύουμε ότι θα τις μειώσει ή θα τις εξαλείψει. Οι ψυχαναγκαστικές πράξεις δεν προσφέρουν ικανοποίηση, απλά σταματούν την αίσθηση του άγχους το οποίο αυξάνεται αν δεν εκτελέσουμε την πράξη. Για παράδειγμα αν η έμμονη ιδέα αφορά στη μόλυνση από μικρόβια τότε η ψυχαναγκαστική πράξη μπορεί να είναι το συνεχές πλύσιμο των χεριών. Συνηθισμένες ψυχαναγκαστικές πράξεις.
  - Επίμονη καθαριότητα.
  - Επίμονη τακτοποίηση.
  - Αριθμητικές πράξεις.
  - Συνεχής επανάληψη λέξεων ή φράσεων με το νου.
  - Άγγιγμα με συγκεκριμένο τρόπο.
  - Συλλογή άχρηστων αντικειμένων.

Χαρακτηριστικά ιδεοψυχαναγκαστικής προσωπικότητας

• Τελειομανία
• Αυστηρή πειθαρχία.
• Υπερβολική ευσυνειδησία.
• Αδιαλλαξία σε θέματα ηθικής και αξιών.
• Άκαμπτη συμπεριφορά, τυπικότητα.
• Ιδιαίτερη έμφαση στη λεπτομέρεια.
• Επιθετικότητα, ανταγωνιστικότητα και ανυπομονησία.
• Υπερβολικά υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό και τους άλλους.
• Άσκηση αυστηρής κριτικής στον εαυτό ή τους άλλους όταν δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες.
• Δυσκολία κατανόησης της διαφορετικότητας. Δυσκολία αλλαγής των προσωπικών πεποιθήσεων μέσα από την επικοινωνία.
• Ενασχόληση με την τάξη, τους κανονισμούς και λεπτομέρειες και την καθαριότητα.
• Απροθυμία να επιτρέπει στους άλλους να παίρνουν πρωτοβουλίες.
• Δυσκολία να αναθέσει στους άλλους κάποιο καθήκον ή εργασία εκτός και αν γνωρίζει εκ των προτέρων ότι θα ακολουθήσουν με ακρίβεια τον δικό του τρόπο.
• Αξιολόγηση των προσώπων, των γεγονότων και των περιστάσεων με βάση τη λογική και όχι το συναίσθημα.
• Έλλειψη ανεκτικότητας και ελαστικότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις.
• Έντονο πείσμα και τάσεις κυριαρχίας πάνω στους άλλους.
• Υπολανθάνουσα και συγκαλυμμένη βίωση, θυμού και οργής για όσους και όσα δεν είναι όπως θα έπρεπε.
• Υπερβολική αφοσίωση στην εργασία.
• Δυσκολία βίωσης και έκφρασης των έντονων συγκινήσεων.
• Αναγωγή των συναισθημάτων στο νοητικό επίπεδο και διανοητική επεξεργασία των εμπειριών.
• Αδυναμία χαλάρωσης.
• Αίσθημα πίεσης του χρόνου. Ανάγκη ακρίβειας στα ραντεβού.
• Άσκηση πιεστικού ελέγχου στον εαυτό, τους άλλους και τις περιστάσεις.

Πότε χρειάζεται να ζητήσω βοήθεια;

 - Τις περισσότερες φορές υπάρχει ένα συνεχές ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό. Ανησυχίες, προκαταλήψεις, αμφιβολίες και παράλογες πεποιθήσεις χαρακτηρίζουν τη ζωή των περισσοτέρων ανθρώπων. Ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα μπορεί να παρουσιάσει οποιοσδήποτε σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Υπάρχει κλινικό πρόβλημα και πρέπει να απευθυνθώ σε κάποιον ειδικό όταν:
- Τα συμπτώματα είναι έντονα, έχουν διάρκεια, επιμένουν, δεν έχουν ρεαλιστική βάση και εμποδίζουν την ομαλή, καθημερινή ζωή.
- Αισθάνομαι ότι όλη μου η ενέργεια σπαταλιέται σε ανόητες σκέψεις και πράξεις.
- Τα συμπτώματα δεν με αφήνουν να συγκεντρωθώ και να αποδώσω στην εργασία μου.
- Δυσκολεύομαι να επικοινωνήσω με τους άλλους και διακόπτω τις σχέσεις με φίλους και συγγενείς.
- Τρώω ή κοιμάμαι περισσότερο ή λιγότερο από το συνηθισμένο.

Συμπτώματα ΙΨΔ

• Αισθάνομαι την ανάγκη να αγγίζω με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο ορισμένα αντικείμενα ή ανθρώπους.
• Εξετάζω επίμονα το σώμα μου για να βρω τα ίχνη κάποιας ασθένειας.
• Αποφεύγω κάποια χρώματα, αριθμούς ή ονόματα διότι τα έχω συνδέσει με τρομακτικές σκέψεις ή γεγονότα.
• Πιστεύω ότι είμαι ένοχος και πρέπει να τιμωρηθώ όταν λέω ή κάνω κάτι που δεν είναι σωστό.
• Αποφεύγω να αγγίξω κάποια αντικείμενα διότι φοβάμαι μη μολυνθώ.
• Δεν τολμώ να πιάσω κάτι που έπεσε στο πάτωμα.
• Πλένω συνεχώς τα χέρια μου.
• Όταν κάνω μπάνιο πλένομαι για πολύ ώρα και με επιμονή.
• Φοβάμαι υπερβολικά τα μικρόβια και νομίζω ότι θα κολλήσω κάποια σοβαρή ασθένεια..
• Δυσκολεύομαι να ολοκληρώσω μια δουλειά επειδή επαναλαμβάνω συνεχώς κάποιες πράξεις με τελετουργικό τρόπο.
• Επαναλαμβάνω κάποιες καθημερινές πράξεις (σηκώνομαι και κάθομαι στην καρέκλα, περνάω από ένα συγκεκριμένο σημείο του σπιτιού ή του δρόμου, ανάβω-σβήνω το φως) μέχρι να νιώσω ότι -είναι εντάξει.
• Ανησυχώ υπερβολικά μήπως κάνω κάποιο λάθος.
• Φοβάμαι ότι -θέλω -να κάνω κακό σε κάποιον που αγαπώ ή ότι θα του προκαλέσω ζημιά από κάποια απροσεξία μου.
• Φοβάμαι ότι μπορεί να κάνω κάτι ανόητο και επικίνδυνο κάτω από την πίεση κάποιας ανόητης και ανεξέλεγκτης παρόρμησης όπως το "να σπρώξω κάποιον ξένο μπροστά σε ένα αυτοκίνητο ", "να περάσω με το αυτοκίνητό μου στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας ", "να δηλητηριάσω τους καλεσμένους μου στο δείπνο" ή "να έχω σεξουαλική επαφή με κάποιον ανεπιθύμητο".
• Αφιερώνω πολύ χρόνο για να βάζω τα πράγματα στη σωστή τους θέση.
• Ανησυχώ αν ορισμένα αντικείμενα στο σπίτι ή στο γραφείο δεν είναι τοποθετημένα με ένα συγκεκριμένο τρόπο.
• Δεν θέλω να αγγίζει κανείς τα πράγματά μου και αναστατώνομαι όταν κάποιος άλλος τα τακτοποιήσει.
• Δυσκολεύομαι να πετάξω κάποιο αντικείμενο ακόμη και όταν δεν το χρειάζομαι.
• Μαζεύω στο σπίτι πράγματα που σε όλους τους άλλους φαίνονται άχρηστα.
• Εξετάζω τα σκουπίδια προσεκτικά πριν τα πετάξω.
• Αισθάνομαι την ανάγκη να επαναλαμβάνω μέσα μου λέξεις ή νούμερα.
• Μου έρχονται στο νου φοβερά γεγονότα που μου προκαλούν τρόμο όπως πυρκαγιά, πλημμύρες, ασθένειες ή θάνατος.
• Μου έρχονται στο νου απαράδεκτες σκέψεις που αφορούν στη σεξουαλικότητα.
• Επαναφέρω κατ' επανάληψη στη μνήμη μου ένα γεγονός και το αναλύω εξαντλητικά προσπαθώντας να βεβαιωθώ για μια λεπτομέρεια.
• Μου έρχονται στο νου απαράδεκτες σκέψεις που αφορούν στη θρησκεία.
• Φοβάμαι υπερβολικά μήπως χάσω κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο που δεν έχει πραγματική αξία.
• Δεν μπορώ να ελέγξω τη σκέψη μου. Δεν μπορώ να την κατευθύνω. Οι σκέψεις έρχονται στο νου μου ανεξάρτητα από τη θέλησή μου.
• Ελέγχω πολλές φορές την ημέρα τους διακόπτες του ηλεκτρικού, το καζανάκι της τουαλέτας, το φούρνο, το θερμοσίφωνο ή τις κλείδωμα της πόρτας.

Προσωπική Μαρτυρία

 - Η ζωή μου είχε γεμίσει με τελετουργικά. Έπρεπε να ντύνομαι με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Έπρεπε να ακολουθώ πάντοτε την ίδια σωστή τάξη και σειρά. Αν δεν έκανα με απόλυτη ακρίβεια το τελετουργικό έπρεπε να γδυθώ και να αρχίσω να ντύνομαι από την αρχή πάλι και πάλι μέχρι να το κάνω σωστά. Όταν έμπαινα στο μπάνιο έπρεπε κάποιος να με κοιτάζει για να με προσέχει και να με βεβαιώσει μετά ότι δεν λέρωσα τα χέρια μου στη λεκάνη της τουαλέτας. Στο δρόμο αν νόμιζα ότι κάποιος περαστικός με κοίταξε περίεργα αισθανόμουν την ανάγκη να τον ακολουθήσω προσπαθώντας να τον κοιτάξω και εγώ και να βεβαιωθώ ότι με είδε να τον κοιτάζω. Σε δημόσιους χώρους δεν άγγιζα ποτέ τις πόρτες ή άλλα αντικείμενα που θα μπορούσε να έχει αγγίξει κάποιος άλλος για να μην μολυνθώ.
Ήξερα ότι όλα αυτά ήταν ανόητα και με βασάνιζαν πολύ. Ένιωθα απαίσια και μεγάλη ντροπή. Μου πήρε καιρό να τα ξεπεράσω αλλά τώρα νιώθω πολύ καλύτερα και μπορώ να ζω σαν φυσιολογικός άνθρωπος.

Τι προκαλεί την ΙΨΔ?

- Δεν γνωρίζουμε με επιστημονική βεβαιότητα και ακρίβεια τις αιτίες που προκαλούν την ΙΨΔ. Δεν υπάρχει κάποια ιατρική, εργαστηριακή εξέταση που να επιβεβαιώνει την ύπαρξη της ΙΨΔ. Η διάγνωση βασίζεται στην αξιολόγηση των συμπτωμάτων. Το πιθανότερο είναι ότι σε κάθε άνθρωπο συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ΙΨΔ διάφοροι παράγοντες οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους όπως: κληρονομικότητα, βιοχημεία, αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, εκμάθηση και ενίσχυση δυσάρεστων συμπεριφορών, τραυματικές εμπειρίες, αρνητικές πεποιθήσεις, λανθασμένοι τρόποι επεξεργασίας των πληροφοριών. - Αρκετοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η ΙΨΔ έχει τις ρίζες της στην αυστηρότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και στην ενοχοποίηση του παιδιού από απαιτητικούς γονείς. Κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και κάποιες άλυτες, εσωτερικές συγκρούσεις ίσως συμβάλλουν στη δημιουργία των συμπτωμάτων αλλά οι υποθέσεις αυτές δεν επιβεβαιώνονται πάντοτε από τις έρευνες.
- Σύμφωνα με την ψυχανάλυση η ΙΨΔ οφείλεται σε υποσυνείδητες παρορμήσεις. Τα συμπτώματα εκφράζουν με συμβολικό τρόπο την υποσυνείδητη πάλη του ασθενή να ελέγξει τις υποσυνείδητες παρορμήσεις οι οποίες δεν είναι αποδεκτές από τον συνειδητό εαυτό. Αν για παράδειγμα κάποιος με αυστηρή ηθική (αυστηρό υπερεγώ) βρίσκεται σε ένα δύσκολο γάμο δεν επιτρέπει στον εαυτό του το διαζύγιο. Το βαθύτερο, παρορμητικό και υποσυνείδητο κομμάτι του εαυτού του δεν αντέχει και θέλει να ελευθερωθεί από τον καταπιεστικό σύντροφο. Η υποσυνείδητη επιθετικότητα που νιώθει απέναντι στο σύντροφό του αφού δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή και να εκφραστεί άμεσα μπορεί να αλλάξει μορφή και να εκφραστεί ως έμμονη ιδέα "Η γυναίκα μου κινδυνεύει. Εγώ θα της κάνω κακό. Θα ρίξω δηλητήριο στο φαγητό της". Η ίδια υποσυνείδητη επιθετικότητα μπορεί να εκφραστεί και να στραφεί ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό με τη μορφή της έμμονης ιδέας "Πρέπει να τιμωρηθώ μολύνοντας τα χέρια μου με μικρόβια" ή "Πρόκειται να πεθάνω σύντομα" ή "Ξαφνικά θα βγάλω τα μάτια μου με το στυλό που γράφω".
Σύμφωνα με την ψυχανάλυση αν το άτομο που πάσχει από ΙΨΔ συνειδητοποιήσει με τη βοήθεια του ψυχαναλυτή τον εσωτερικευμένο του "ηθικό πόλεμο" κατανοώντας και ερμηνεύοντας τα γεγονότα και τα αισθήματα με βάση τη λογική θα μπορέσει να βελτιώσει την κατάστασή του.
- Σύγχρονες έρευνες παρέχουν ενδείξεις ότι η ΙΨΔ έχει νευρο-βιολογική βάση και σχετίζεται με τη χημεία και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Ίσως υπάρχει κάποιο πρόβλημα επικοινωνίας ανάμεσα στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου (the orbital cortex) και τις βαθύτερες εγκεφαλικές δομές (the basal ganglia). Ίσως τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη είναι χαμηλά. Τα φάρμακα που συμβάλλουν στην αύξηση της συγκέντρωσης σεροτονίνης στον εγκέφαλο συνήθως βοηθούν στην βελτίωση των συμπτωμάτων.

Κληρονομικότητα

 - Γενετικοί παράγοντες και η κληρονομικότητα παίζουν το ρόλο τoυς όπως και σε άλλες ψυχολογικές διαταραχές. Δεν έχει βρεθεί όμως κάποιο γονίδιο που να είναι υπεύθυνο συγκεκριμένα για την ΙΨΔ Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες σε οικογένειες που οι γονείς πάσχουν από ΙΨΔ υπάρχουν ελαφρά αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν συμπτώματα ΙΨΔ και τα παιδιά.

Ντροπή και μυστικότητα

 - Όταν υποφέρουμε από ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα ο πιο συνηθισμένος τρόπος αντίδρασης είναι να νιώθουμε ντροπή και να προσπαθούμε να κρύψουμε τη διαταραχή μας από τους άλλους. Αισθανόμαστε ότι μόνο εμείς σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουμε αυτό το πρόβλημα και δεν υπάρχει κανείς και τίποτα που να μπορεί να μας βοηθήσει. Ολόκληρη η ζωή μας εξαρτάται και ρυθμίζεται από τους ιδεοψυχαναγκασμούς. Ο τρόπος της ζωής μας διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να βρίσκουμε ισορροπίες χωρίς να ξεπερνάμε τα συμπτώματα.

Στατιστικά στοιχεία

 - Στην πραγματικότητα δεν είμαστε καθόλου μόνοι. Εκατομμύρια συνανθρώπων μας βασανίζονται από το ίδιο πρόβλημα σε όλο τον κόσμο. Από ΙΨΔ υποφέρουν περίπου 3.3 εκατομύρια ενηλίκων Αμερικάνων αριθμός που αντιστοιχεί στο 2,3% του πληθυσμού.
Η διαταραχή αυτή προσβάλλει στην ίδια περίπου αναλογία άνδρες και γυναίκες και συνήθως τα συμπτώματα πρωτοεμφανίζονται στην παιδική ηλικία ή στην εφηβική ή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Ένα τρίτο των ενηλίκων αναφέρουν ότι ένιωσαν τα πρώτα συμπτώματα στην παιδική ηλικία.
Η πορεία της "ασθένειας" δεν είναι συγκεκριμένη και απόλυτα προβλέψιμη. Τα συμπτώματα σε μερικές περιπτώσεις αυξάνονται και μειώνονται, άλλοτε εξαλείφονται και μετά από καιρό επανέρχονται και άλλοτε θεραπεύονται τελείως.

Θεραπεία και υποστήριξη

 - Θεραπευτική στήριξη.
Ζήτησε βοήθεια από κάποιον ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Ο ειδικός θα σε καθοδηγήσει και θα σε βοηθήσει να ξεπεράσεις με ασφάλεια και όσο πιο ανώδυνα γίνεται το πρόβλημα της ΙΨΔ.
  - Εκπαίδευση.
Μάθε όσα περισσότερα μπορείς σχετικά με το πρόβλημα ώστε να καταλαβαίνεις καλύτερα αυτό που σου συμβαίνει. Διάβασε βιβλία για τις διαταραχές άγχους (στα ελληνικά δεν έχω υπόψη μου να υπάρχει βιβλίο για την ΙΨΔ ενώ για τις διαταραχές άγχους υπάρχουν πολλά).
Μίλησε αναλυτικά με τον γιατρό ή τον ψυχολόγο που σε παρακολουθεί.
Ψάξε για πληροφορίες στο Διαδίκτυο (στα Αγγλικά υπάρχουν πολλές εκατοντάδες sites, που αναφέρονται στην ΙΨΔ. Ο όρος είναι OCD, obsessive compulsive disorder). - Η συμπεριφορική θεραπεία της έκθεσης.
Σύμφωνα με την ψυχολογία της συμπεριφοράς η ΙΨΔ είναι αποτέλεσμα μάθησης δυσλειτουργικών τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς. Τα συμπτώματα μαθαίνονται όταν ένα ουδέτερο γεγονός ή αντικείμενο συνδέεται με ένα ερέθισμα που προκαλεί άγχος ή φόβο. Για παράδειγμα η παρακολούθηση ενός αυτοκινητιστικού ατυχήματος όπου ένα μαύρο αμάξι σκοτώνει μια κοπέλα μπροστά στα μάτια μου με κάνει να συνδέσω το μαύρο χρώμα με την οδύνη που ένιωσα εκείνη την ώρα. Μπορεί αργότερα να αποφεύγω να αγγίξω οποιοδήποτε μαύρο αντικείμενο για να μην γίνει κάποιο κακό σε εμένα ή σε κάποιο αγαπημένο μου πρόσωπο. Ο φόβος μπορεί να γενικευθεί και να αφορά και άλλα έντονα χρώματα ή πρόσωπα που συνηθίζουν να φορούν μαύρα ρούχα ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να συνδεθεί συνειρμικά με το ερέθισμα που πυροδότησε τον πρώτο φόβο. Μπορεί να επιδιώκω να αγγίζω αντικείμενα με λευκό χώμα ώστε να αναιρώ με αυτό τον τρόπο στη φαντασία μου την επικινδυνότητα του μαύρου.
Η αποφυγή του φοβικού ερεθίσματος και η επανάληψη των ψυχαναγκαστικών συμπεριφορών ενισχύει το φόβο και διαιωνίζει τον φαύλο κύκλο των συμπτωμάτων.
Η θεραπευτική μέθοδος της ψυχολογίας της συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν οι καταστάσεις που προκαλούν το άγχος μπορούν εύκολα και ακίνδυνα να εξομοιωθούν. Ο θεραπευτής σε παροτρύνει να αντιμετωπίσεις το φοβικό ερέθισμα που σου πυροδοτεί τον ψυχαναγκασμό χωρίς όμως να διαπράξεις την ψυχαναγκαστική πράξη για να μειώσεις το άγχος. Για παράδειγμα: Αν έχεις την εμμονή να πλένεις τα χέρια σου αφού αγγίξεις κάποιο αντικείμενο όπως το χερούλι μιας πόρτας ο θεραπευτής σου προτείνει να το αγγίξεις και μετά να μην πλύνεις τα χέρια σου. Το σκεπτικό είναι ότι καθώς αποφεύγεις να πλύνεις τα χέρια σου το άγχος που σου έχει προκαλέσει το άγγιγμα του "μολυσμένου" αντικειμένου σιγά-σιγά μειώνεται και μάλιστα χωρίς να συμβεί κάποιο κακό σε εσένα ή σε κάποιο άλλο αγαπημένο σου πρόσωπο.
Με την εφαρμογή αυτής της τεχνικής συνηθίζεις σε μια διαφορετική, υγιή αντίδραση απέναντι στη σκέψη ή στο αίσθημα που σε τρομάζει. Μπορεί στην αρχή να φαίνεται πολύ δύσκολο αλλά με τη συχνή εφαρμογή της τεχνικής μαθαίνεις ότι δεν χρειάζεσαι την ψυχαναγκαστική πράξη για να νιώσεις καλύτερα. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο θεραπευτής δεν σου προτείνει ποτέ, να κάνεις κάτι που είναι επιβλαβές για σένα ή για κάποιον άλλο. Δεν είναι δυνατόν να εξομοιώσουμε (simulate) όλες τις συμπεριφορές που συνοδεύονται από έντονο άγχος. Αν για παράδειγμα σου μπαίνει η έμμονη ιδέα να πετάξεις το παιδί σου από το παράθυρο ή να βουτήξεις τα χέρια σου στη λεκάνη μια δημόσιας τουαλέτας δεν είναι δυνατόν να εφαρμόσεις την θεραπευτική τεχνική της έκθεσης για να βοηθηθείς.
Εξάλλου οποιαδήποτε τεχνική εφαρμόζεται με βάση τις ψυχολογικές δυνατότητες και τις αντοχές του θεραπευόμενου. Ο θεραπευτής δεν πρέπει να διακινδυνεύει ποτέ την εσωτερική ισορροπία του θεραπευόμενου εφαρμόζοντας έξυπνες τεχνικές με στόχο να ολοκληρωθεί γρήγορα η θεραπεία. Πάνω από όλα προέχει ο σεβασμός του προσώπου και η εμπιστοσύνη.
  - Ομάδες υποστήριξης.
Παράλληλα με την φαρμακευτική αγωγή και την ατομική ψυχοθεραπεία η ομαδική επικοινωνία με άλλα άτομα που πάσχουν από ΙΨΔ θα μπορούσε να σε βοηθήσει να νιώσεις λιγότερο μόνος και να σου δώσει κουράγιο να παλέψεις με περισσότερο κουράγιο αυτή τη δυσκολία. Στην Ελλάδα δεν γνωρίζω να υπάρχουν ειδικές ομάδες για την αντιμετώπιση της ΙΨΔ. Μπορεί όμως να σε βοηθήσει η συμμετοχή σε οποιαδήποτε ομάδα ψυχοθεραπείας ή αυτογνωσίας ή αυτοβελτίωσης. - Οικογενειακή συμβουλευτική.
Διευκολύνει την επικοινωνία στην οικογένεια και βοηθά όλα τα μέλη να συμβιώσουν όσο πιο αρμονικά γίνεται με το πρόβλημα. Είναι σημαντικό να αντιμετωπίζεις το πρόβλημα σε ένα υποστηρικτικό και φιλικό περιβάλλον που σε καταλαβαίνει και σε αποδέχεται χωρίς να αμφισβητεί την αξία σου. - Φάρμακα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις κάποια αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά μπορούν να βοηθήσουν αρκετά. Αν έχεις αμφιβολίες και νιώθεις άβολα με τη χρήση των φαρμάκων συζήτησε τις ανησυχίες σου με το γιατρό ή τον ψυχολόγο σου. Αν συνεχίσεις να αμφιβάλλεις ζήτησε μια δεύτερη γνώμη από κάποιον άλλο ειδικό. Αν η κατάστασή σου δεν βελτιώνεται συζήτησε το με τους θεραπευτές σου. Ακόμη και αν νιώθεις καλύτερα μη βιαστείς να σταματήσεις τη θεραπεία.. Αν διακόψεις πρόωρα αυξάνεται ο κίνδυνος της υποτροπής.

Ραντεβού με τον Ψυχολόγο

Αυτοβοήθεια.
Τακτικές αντιμετώπισης των ενοχλητικών συμπτωμάτων

- Παραδοχή και αγωνιστική διάθεση: Παραδέξου ότι σε αυτή τη φάση της ζωής σου ταλαιπωρείσαι από μια διαταραχή άγχους που λέγεται ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ). Αν το αρνείσαι δεν θα μπορέσεις να το αντιμετωπίσεις συστηματικά. Χρειάζεται θάρρος, σταθερότητα και αποφασιστικότητα για να δοκιμάσεις νέους τρόπους δημιουργικής ερμηνείας του προβλήματος και εναλλακτικής συμπεριφοράς.
Κατάλαβε ότι οι έμμονες ιδέες και οι ψυχαναγκαστικές πράξεις είναι βασανιστικά συμπτώματα της ΙΨΔ και όχι αληθινά προβλήματα.
Δεν μπορείς μόνο με τη θέλησή σου να αποφύγεις τις έμμονες σκέψεις και τις ψυχαναγκαστικές τάσεις παρορμήσεις. Μπορείς όμως ελέγξεις και να αλλάξεις τον τρόπο που αντιδράς σε αυτά τα ερεθίσματα. Μπορείς να εξασκηθείς ώστε να ερμηνεύεις διαφορετικά και να συμπεριφέρεσαι διαφορετικά. Προσπάθησε ήρεμα να μη δίνεις σημασία στα συμπτώματα. Το πρόβλημά σου δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που σου λένε οι έμμονες ιδέες. Οι σκέψεις από μόνες τους είναι ανεδαφικές και ανόητες. Αυτό που στην πραγματικότητα σε ταλαιπωρεί δεν είναι οι σκέψεις αλλά το άγχος και ο φόβος που συνοδεύει τις σκέψεις. Η έμμονη ιδέα σε κάνει να πιστεύεις ότι είναι αληθινή. Όμως αληθινό είναι μόνο το άγχος που κρύβεται πίσω από την εμμονή. Αυτό που σου λέει η έμμονη ιδέα είναι ένα τρανταχτό, ολοφάνερο και ξεκάθαρο ψέμα. Μάθε να αποδίδεις τα συμπτώματα στην ΙΨΔ και όχι στον εαυτό σου ή στην πραγματικότητα. Με αυτό τον τρόπο θα νιώσεις πιο δυνατός και ικανός να ελέγξεις τις παρορμήσεις σου.
 - Χαλάρωση θετική σκέψη: Όταν νιώθεις την εμμονή να σε πιέζει πήγαινε σε ένα ήσυχο μέρος και δοκίμασε να χαλαρώσεις. Κάθισε αναπαυτικά, πάρε μια βαθιά εισπνοή, χαλάρωσε και σκέψου θετικά. Φέρε στο νου σου την εικόνα του εαυτού σου σε πολύ καλή κατάσταση. Φαντάσου ότι έχεις κατορθώσει να ξεπεράσεις αυτό το πρόβλημα και είσαι χαρούμενος, άνετος και δυνατός. Δες το πρόσωπό σου να είναι χαμογελαστό και να εκφράζει αυτοπεποίθηση και δύναμη. Στήριξε με λόγια δύναμης την προσπάθειά σου. Νιώσε απαλλαγμένος από οποιοδήποτε πρόβλημα άγχους και πες μέσα σου με θάρρος: "Αυτό το πρόβλημά δεν οφείλεται σε δικό μου φταίξιμο, ευθύνη ή λάθος. Δεν σημαίνει ότι είμαι προβληματικός ή αδύνατος ή δύσκολος άνθρωπος. Σιγά-σιγά θα το ξεπεράσω. Μέσα μου κρύβονται τεράστια αποθέματα δύναμης. Μπορώ να τα καταφέρω. Όλα θα πάνε καλά".
Αν για παράδειγμα πιστεύεις ότι τα χέρια σου είναι λερωμένα πες στον εαυτό σου. "Δεν είναι αλήθεια ότι τα χέρια μου είναι λερωμένα. Έχω μόνο την εμμονή ότι είναι λερωμένα. Χαλαρώνω και συμφιλιώνομαι με αυτή την εμμονή ώστε να κρατήσω την ψυχραιμία μου. Δεν είναι ανάγκη να πλύνω τα χέρια μου. Αισθάνομαι μόνο την ψυχαναγκαστική τάση να τα πλύνω. Τα χέρια μου είναι καθαρά".
Ακόμη μπορείς να διαβεβαιώσεις και να καθησυχάσεις τον εαυτό σου με τα παρακάτω λόγια: "Αυτό που νιώθω είναι ένα απλό σύμπτωμα της ΙΨΔ. Αυτό που μου λέει η εμμονή δεν είναι αληθινό αλλά είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας ελάχιστης και ακίνδυνης χημικής ανισορροπίας του εγκεφάλου. Κατευθύνω την προσοχή μου σε κάτι διαφορετικό. Διαλέγω μια ευχάριστη σκέψη, εικόνα ή συμπεριφορά. Αντιστέκομαι ήρεμα και ψύχραιμα στην έμμονη ιδέα. Δεν υποκύπτω στην ψυχαναγκαστική μου παρόρμηση".

Θετικές και Αρνητικές Σκέψεις
Δεν μπορώ να κάνω τίποτε για να αντιμετωπίσω αυτό το πρόβλημα	Είμαι αποφασισμένος να το παλέψω και να το ξεπεράσω.
Οι έμμονες ιδέες που με τρομάζουν αφορούν σε πραγματικούς κινδύνους.	Οι έμμονες ιδέες που με τρομάζουν είναι γεννήματα του άγχους και της φαντασίας μου.
Η ψυχαναγκαστική πράξη μπορεί να μειώσει το άγχος μου.	Μπορώ να βρω άλλους τρόπους για να μειώνω το άγχος μου.
Δεν αντέχω άλλο. Πρέπει τώρα αμέσως να ξεπεράσω τις εμμονές.	Θα ξεπεράσω τις εμμονές όταν μπορέσω. Μέχρι τότε διατηρώ την ψυχραιμία μου και σέβομαι τον εαυτό μου.

 - Χαλάρωση και παράδοξη σκέψη: Μια παραλλαγή αυτής της τεχνικής είναι να υποθέσεις ότι αυτό που φοβάσαι γίνεται πραγματικότητα. Φαντάσου όλες τις λεπτομέρειες της τρομακτικής εμπειρίας ενώ παράλληλα χαλαρώνεις το σώμα σου από τα πόδια μέχρι το κεφάλι. Με αυτό τον τρόπο συνδέεις αυτό που σε τρομάζει με την σωματική χαλάρωση. Αυτή η τακτική μπορεί να σε βοηθήσει να αντιδράς πάντοτε με χαλαρότητα στην πίεση της έμμονης ιδέας ή της παρόρμησης.
 - Αναβολή: Συνειδητοποίησε ότι το να κάνεις αυτό που η εμμονή σου υποβάλλει δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να μειώσεις το άγχος σου. Χρειάζεται πολύ θάρρος για να αντισταθείς στην πίεση που σου ασκεί η εμμονή. Όμως αν αντισταθείς θα καταλάβεις ότι σιγά-σιγά το άγχος θα μειωθεί και τίποτε κακό δεν πρόκειται να σου συμβεί.
Αν αισθάνεσαι αναγκασμένος να υποκύψεις σε μια ακίνδυνη, ψυχαναγκαστική πράξη ανάβαλλε όσο μπορείς περισσότερο την πράξη αυτή και αφιέρωσε της λιγότερο χρόνο.
Αν πιστεύεις ότι επειδή δεν είπες στο σύντροφό σου την ώρα που έφευγε από το σπίτι τη λέξη "Πρόσεχε" τώρα είναι ήδη νεκρός σε αυτοκινητιστικό ατύχημα, ανάβαλλε όσο μπορείς περισσότερο να του τηλεφωνήσεις στο κινητό για να βεβαιωθείς ότι είναι καλά. Όσο αναβάλλεις τόσο περισσότερο αποκτάς τον έλεγχο πάνω στο πρόβλημα.
 - Φιλική αποδοχή των συμπτωμάτων: Μη βιάζεσαι να απαλλαγείς από την ΙΨΔ. Ησύχασε και δέξου όσο πιο ήρεμα γίνεται το άγχος και το φόβο που αισθάνεσαι. Συμφιλιώσου με τα αρνητικά σου αισθήματα. Αν πάψεις να τα πολεμάς δεν θα είναι πια ανεπιθύμητα και ακούσια. Θα έχεις τον έλεγχο και με αυτό τον τρόπο θα τα αφοπλίσεις. Είναι ακίνδυνα και δεν μπορούν να σε βλάψουν. Η ΙΨΔ δεν έχει πραγματική εξουσία πάνω σου. Αν συμφιλιωθείς μαζί της αλλάζεις τη ρίζα του προβλήματος. Είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να σου κάνει κακό. Είναι βέβαιο ότι δεν πρόκειται να χάσεις τον έλεγχο και να κάνεις κάτι που δεν θέλεις στον εαυτό σου ή σε κάποιον άλλο. Άκουσε μια τεχνική χαλάρωσης για την αντιμετώπιση των έμμονων ιδεών:
www.psyche.gr/audio_psychology.htm#obsess
  - Αποστασιοποίηση: Παρατήρησε με ηρεμία και νηφαλιότητα τις σκέψεις και τα αισθήματα χωρίς να θέλεις να τις αλλάξεις. Κράτησε αποστάσεις από αυτό που σου συμβαίνει σαν να αφορά κάποιον άλλο και όχι εσένα προσωπικά. Παρατήρησε αναλυτικά και λεπτομερώς τις σκέψεις και τα αισθήματα που σε βομβαρδίζουν χωρίς να παρασύρεσαι. Επέτρεψε να γίνεται μέσα σου αυτό που γίνεται.
Οι σκέψεις τα συναισθήματα, οι παρορμήσεις, οι μνήμες και τα σωματικά αισθήματα είναι παροδικά και ασταθή. Έρχονται και παρέρχονται όπως τα κύματα της θάλασσας χωρίς να αφήνουν ίχνη πίσω τους. Μάθε να είσαι αδιάφορος παρατηρητής για όλα αυτά τα ψυχικά φαινόμενα. Κατανόησε τον τρόπο που λειτουργούν αλλά μη συμμετέχεις συγκινησιακά. Συνειδητοποίησε την απόσταση ανάμεσα σε αυτό που είσαι κατά βάθος και σε αυτό που σκέπτεσαι ή αισθάνεσαι. Μην προσπαθείς να αλλάξεις τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Αδιαφόρησε για όλα αυτά, δεν είναι δικά σου και δεν σε αφορούν. Να λες μέσα σου "Δεν είμαι οι σκέψεις, τα συναισθήματά και οι παρορμήσεις αλλά μια δυνατότητα ελευθερίας, χαράς και δημιουργίας".
 
 - Στρέψε το ενδιαφέρον σου σε δημιουργικές δραστηριότητες που σου δίνουν χαρά, σκοπό και νόημα ώστε να βελτιώσεις την ψυχική σου ισορροπία Προσπάθησε να κάνεις κάτι ευχάριστο ώστε να ξεφύγεις από την έμμονη ιδέα γεμίζοντας το νου και τη ζωή σου με κάτι δημιουργικό όπως: αθλητισμός, συγγραφή, χορός, χόμπι, χειροτεχνίες, λεύκωμα, ραδιοφωνική εκπομπή κλπ.
  - Αναζήτησε τρόπους συμμετοχής στη ζωή της κοινότητάς. Πρόσφερε τις υπηρεσίες σου σε κάποιον τομέα που σε ευχαριστεί. Πολιτιστικοί και αθλητικοί σύλλογοι, πολιτικά κόμματα, θεατρικές ομάδες, Ερυθρός Σταυρός κ.λ.π.
-Μην αφήνεις την ΙΨΔ να ρυθμίζει τη ζωή σου: Η ΙΨΔ είναι ένας καθημερινός αντίπαλος που σου δίνει την ευκαιρία παλεύοντας να γίνεσαι πιο δυνατός. Κάθε νίκη που κατορθώνεις σε βοηθά να ενισχύεις την αυτοπεποίθηση και την δυνατότητα να ελέγχεις τον εαυτό σου. Μην απομονώνεσαι από συγγενείς και φίλους. Να θυμάσαι ότι όλα τα παθήματα της ζωής είναι ευκαιρίες για γνώση, ωρίμανση και εξέλιξη. Φρόντισε να κάνεις παρέα με θετικούς ανθρώπους που μπορούν να σε βοηθήσουν. Απόφευγε τις σχέσεις που σε ρίχνουν.
 -Τακτική σωματική άσκηση: Η γύμναση του σώματος μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη και δίνει ενέργεια και κουράγιο.
 - Φρόντιζε να καλύπτεις τις ανάγκες σου, να τρέφεσαι σωστά, να κοιμάσαι αρκετά, να στηρίζεις και να ενισχύεις τον εαυτό σου.
 - Σημείωσε σε ένα ημερολόγιο τις φορές που κατάφερες να μην υποκύψεις στο ψυχαναγκασμό ώστε να ανταμείψεις τον εαυτό σου μετά από ένα συγκεκριμένο αριθμό επιτυχιών. Κράτησε επίσης αναλυτικά σημειώσεις για τις σκέψεις και τα αισθήματα που σε ενοχλούν ώστε να αποκτάς αυτογνωσία και να παρακολουθείς την θεραπευτική σου πορεία.
 - Γνώρισε καλύτερα τα ερεθίσματα που πυροδοτούν τις εμμονές. Αναζήτησε τα ερεθίσματα που σου προκαλούσαν άγχος στο παρελθόν. Συνειδητοποίησε τα ερεθίσματα σου προκαλούν άγχος στο παρόν και προσπάθησε να τα αποφύγεις. Άλλαξε τον τρόπο που αντιδράς στα στρεσογόνα ερεθίσματα.
 - Δυναμική αντιμετώπιση: Ανάλαβε τον έλεγχο της κατάστασης αντί να θεωρείς τον εαυτό σου αβοήθητο θύμα των συμπτωμάτων. Δοκίμαζε συστηματικά στην πράξη τεχνικές αντιμετώπισης των συμπτωμάτων. Σιγά - σιγά θα μάθεις να ελέγχεις τη συμπεριφορά σου και να αντιδράς στις παρείσακτες και δυσάρεστες σκέψεις και παρορμήσεις με πιο αποδεκτούς τρόπους.
 - Αναζήτησε δίκτυο στήριξης: Μίλησε με ανθρώπους που εμπιστεύεσαι για το πρόβλημά σου ώστε να μειωθούν τα αισθήματα της μοναξιάς και του φόβου.
 - Ωφέλιμη "ποινή": Κάθε φορά που υποκύπτεις στην ψυχαναγκαστική πράξη (π.χ. πλύσιμο των χεριών) επέβαλε στον εαυτό σου μια δημιουργική συμπεριφορά (π.χ. τεχνική χαλάρωσης ή γυμναστική).
 - Αλλαγή προοπτικής: Δες το πρόβλημά σου μέσα από τα μάτια του θεραπευτή σου ή κάποιου άλλου ανθρώπου που αγαπάς και εμπιστεύεσαι. Πως θα σκεπτόταν αυτός αν ήταν στη θέση σου; Πως θα ερμήνευε και πως θα αντιμετώπιζε την κατάσταση; Πόσο ένοχος θα ένιωθε;
 - Μην έχεις απαιτήσεις. Μην έχεις υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό σου. Επιβράβευσε τον εαυτό σου για τα μικρά-μικρά βήματα που κάνει και να είσαι πολύ ελαστικός όταν δεν τα καταφέρνει.

Με πιο τρόπο μπορούν να βοηθήσουν
οι συγγενείς και οι φίλοι;

   - Φρόντισε αυτός που βασανίζεται από ΙΨΔ να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το πρόβλημά του.
  - Η οικογένεια δεν ευθύνεται για την δημιουργία της ΙΨΔ αλλά ο τρόπος που τα μέλη της οικογένειας αντιμετωπίζουν το πρόβλημα παίζει μεγάλο ρόλο για την πορεία και την έκβαση της θεραπείας. Συχνά τα συμπτώματα επηρεάζουν την καθημερινή ζωή όλης της οικογένειας και ο "ασθενής" ζητά από όλους να προσαρμοστούν στις εμμονές του. Οι οικογένεια θα πρέπει σιγά-σιγά και με σεβασμό να πάψει να συνεργάζεται. Οι απότομες αλλαγές φέρνουν σύγχυση και αναστάτωση. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στα συμπτώματα να καθορίσουν τη ζωή όλων ούτε όμως και να δείξουμε αδιαφορία σε αυτόν που υποφέρει. Η οικογενειακή συμβουλευτική μπορεί να είναι πολύτιμη σε τέτοιες περιπτώσεις.
  - Αντιμετώπισε τον πάσχοντα ως άνθρωπο και όχι ως πρόβλημα. Εστίασε την προσοχή σου στα θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και στις καλές πλευρές της σχέσης σας.
  - Η κριτική, τα αρνητικά σχόλια, η απόρριψη και οι πιεστικές παραινέσεις δεν μπορούν να βοηθήσουν. Χρειάζεται να θυμάσαι ότι ο "ασθενής" δεν επιλέγει να έχει τα συμπτώματα αλλά ζει κάτω από την πίεση που του ασκεί η ΙΨΔ. Αν απαιτείς να σταματήσει τους ιδεοψυχαναγκασμούς ενώ δεν είναι ακόμα έτοιμος δεν τον βοηθάς αλλά τον κάνεις να νιώθει ανικανότητα και μειονεκτικότητα. Ο άνθρωπός μας, χρειάζεται περισσότερο από όλα είναι υποστήριξη, κατανόηση και ψυχραιμία.
  - Έλα στη θέση του. Δες αυτό που τον βασανίζει μέσα από τα δικά του μάτια. Δείξε κατανόηση και αγάπη.
  - Κάνε υπομονή. Το πρόβλημα θα ξεπεραστεί με μικρά-μικρά βήματα. Να περιμένεις συχνά πισωγυρίσματα αλλά να μη χάνεις την ελπίδα σου.
  - Ενθάρρυνέ τον να συνεργαστεί σωστά με τους θεραπευτές του. Αν διαφωνείς με τη θεραπευτική αγωγή συζήτησε το θέμα με το γιατρό και όχι με τον "ασθενή".
  - Αν πρόκειται για παιδί ή έφηβο συζήτησε το πρόβλημα με τους δασκάλους. Ενημέρωσέ τους για την ΙΨΔ με κάποιο έντυπο. Ζήτησέ τους να στηρίξουν το παιδί σε αυτή τη δυσκολία.
  - Να αγαπάς και να βοηθάς χωρίς να νταντεύεις. Βοήθησέ τον χωρίς να υποκύπτεις άνευ όρων στα τελετουργικά και τις παραξενιές του.
  - Προστάτεψε τον εαυτό σου ώστε να μη γίνεις θύμα των συμπτωμάτων του αγαπημένου σου προσώπου. Μην αναλαμβάνεις περισσότερο φορτίο από αυτό που μπορείς να αντέξεις. Φρόντισε να νιώθεις καλά για να μπορείς να βοηθήσεις.

-------------------------

Η Βοήθεια του Θεού:
Αν πιστεύεις στο Θεό ή θέλεις να μάθεις τρόπους με τους οποίους θα μπορούσες να πάρεις βοήθεια και στήριξη από τον Θεό διάβασε το κείμενο Τακτικές «πνευματικής» αυτοβοήθειας.
Αν πιστεύεις στο Θεό αλλά νιώθεις αμαρτωλός και νομίζεις ότι ο Θεός δεν θα σε βοηθήσει διάβασε το κείμενο Ο Θεός είναι μόνο Αγάπη