|
www.psyche.gr/graceandworks.htm
|
|||
Ελευθερία και Θεία Χάρη
Ο ρόλος της ανθρώπινης προσπάθειας στο έργο της Σωτηρίας.
- Για τον ειδικό ψυχικής υγείας το μέγεθος της ανθρώπινης αδυναμίας δεν είναι θεωρητική υπόθεση αλλά στατιστικά, επαληθεύσιμη, κλινική εμπειρία. Η ψυχοθεραπευτική πορεία είναι μια συνεχής αναμέτρηση με την αδυναμία βίωσης και άσκησης της ελευθερίας. Οι ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες συνιστούν μια συστηματική πάλη με στόχο την ψυχική ωρίμανση και την αύξηση της δυνατότητας αυτοπροσδιορισμού. Πολλοί συνάνθρωποί μας είναι δέσμιοι υποσυνείδητων (και συνειδητών) φόβων, κινήτρων και αναγκών που ριζώνουν στα βαθύτερα στρώματα του ψυχισμού. Βασανίζονται από επίμονα, αρνητικά συναισθήματα, και διαχειρίζονται με μεγάλη δυσκολία τις αντιξοότητες που αναδύονται στην καθημερινή τους ζωή. Πάσχουν από διαταραχές άγχους, έμμονων ιδεών ή κατάθλιψης ή είναι εξαρτημένοι από ακατάλληλες, συντροφικές σχέσεις, υπερβολική κατανάλωση ποτού, φαγητού ή ναρκωτικών ουσιών. Σημ 1 Σκέπτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται με τρόπους που οι ίδιοι δεν αποδέχονται ούτε ανέχονται. Ισχυροί ψυχοδυναμικοί παράγοντες και πιεστικές, διαπροσωπικές σχέσεις προσδιορίζουν σε τέτοιο βαθμό την συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους ώστε να μένει ελάχιστος, υπαρξιακός χώρος για την βίωση και την έκφραση της ελευθερίας. Τα όρια ανάμεσα στο ψυχικά υγιές και το παθολογικό δεν είναι με σαφήνεια διαχωρισμένα. Όλοι οι "υγιείς" βασανίζονται από νευρωσικές αδυναμίες και όλοι οι "ασθενείς" παρουσιάζουν υγιή συναισθήματα και συμπεριφορές. Συνεπώς το πρόβλημα της ελευθερίας των επιλογών δεν αφορά μόνο στους ψυχικά ασθενείς αλλά στην ίδια την ανθρώπινη φύση. Οι βιολογικές-γονιδιακές προδιαθέσεις, τα δομημένα αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και η ένταση των πιέσεων του περιβάλλοντος προσδίορίζουν σε τέτοιο βαθμό τη συμπεριφορά ώστε να διαψεύδουν το μύθο της ελευθερίας των επιλογών. Αν υπάρχει ελευθερία δεν αφορά στις επιλογές αλλά στην διάθεση και την κατάσταση της καρδιάς. Μέσα από το πρίσμα της επίμονης οδύνης όλα όσα υπάρχουν και γίνονται βιώνονται ως πρόβλημα. O Ευαγγελικός λόγος δεν εκλαμβάνεται ως ευλογία αλλά ως επιπρόσθετη εξωτερική πίεση. Ο πνευματικός αγώνας, η νηπτική-σωτηριολογική προοπτική, το αυτεξούσιο, η ελευθερία των επιλογών και η προσωπική ευθύνη φαίνονται απόμακρες, ξένες και απειλητικές έννοιες. Όταν η επιβίωση καταντήσει παράλογο μαρτύριο, η πρόσκληση για απαράκλητη, στεγνή υπακοή στο θέλημα του Θεού μοιάζει με τραγική ειρωνεία. Η ανθρώπινη, μεταπτωτική φύση είναι πολύ αδύναμη. Η προσέγγιση του Θεού δεν πρέπει να να γίνεται με βίαιο, ψυχαναγκαστικό, ασφυκτικό τρόπο αλλά με ήρεμη και χαρούμενη διάθεση. " Τις αδυναμίες αφήστε τις όλες ... Να μην κάνετε καμιά προσπάθεια να απαλλαγείτε απ' αυτές. Ν' αγωνίζεσθε με απαλότητα και απλότητα, χωρίς σφίξιμο και άγχος. ... Όλα να γίνονται με απαλό τρόπο, αβίαστα κι ελεύθερα". π. Πορφύριος 1
Αφετηριακές ερωτήσεις
Ποιο είναι το μέγεθός της ανθρώπινης ευθύνης για την αμαρτία;
Πως είναι δυνατόν ο παντοδύναμος Θεός της εσταυρωμένης Αγάπης να εμπιστευτεί τη σωτηρία του ατελούς και αδύναμου πλάσματός Του στη δυνατότητα της ελευθερίας του; Σημ. 2 Πως ο Θεός θα μπορούσε να καταδίκασει έναν άνθρωπο του οποίου οι δυνατότητες εφαρμογής του Θείου θελήματος παραλύουν κάτω από το βάρος των νευρωσικών του συμπλεγμάτων; Σημ. 3 Πόση είναι η ευθύνη του αμαρτωλού για την αμαύρωση της εικόνας του Θεού μέσα του; Πως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε μια πράξη ως αμαρτία χωρίς να λάβουμε υπόψη μας την ιδιαίτερη προσωπικότητα και την ψυχολογική κατάσταση του ανθρώπου που την διέπραξε; Πως είναι δυνατόν η ελευθερία της προαίρεσης να καταδικάσει σε αιώνια κόλαση ένα ταλαίπωρο πλάσμα apriori καταδικασμένο να είναι ελεύθερο;  Πρόχειρη ιστορική διαδρομή του ζητήματος της συμβολής των έργων και της Χάριτος για τη σωτηρία στη Δυτική Εκκλησία.
- Ο Πελάγιος (390 μ.χ.) θεωρεί
ότι η ανθρώπινη θέληση, ο πνευματικός αγώνας και τα καλά έργα παίζουν
τον πρώτο ρόλο για τη σωτηρία. Δίνει έμφαση στην ελεύθερη θέληση και την
ανθρώπινη ηθική προσπάθεια.
- Ο ιερός Αυγουστίνος υποστήριξε σε αντίθεση με τον Πελάγιο ότι οι συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος διέφθειραν την φύση όλης της ανθρωπότητας και κατά συνέπεια όλοι οι άνθρωποι έχουν πλέον μια εγγενή ροπή προς το κακό και δεν είναι δυνατόν να κάνουν από μόνοι τους κάτι που να μπορεί να ευαρεστήσει το Θεό. "Grant what thou commandest, and command what thou dost desire." - Σύμφωνα με τον Λούθηρο η σωτηρία δεν εξαρτάται από τις ανθρώπινες προσπάθειες αλλά από τη Χάρη του Θεού η οποία προσφέρεται δωρεάν από το Θεό σε όποιον αμαρτωλό αποδέχεται τον Χριστό ως προσωπικό του Σωτήρα. Η πρόσκληση του Θεού για υπακοή στο νόμο Του γίνεται για να φανερωθεί η ανικανότητα του ανθρώπου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Θεία δικαιοσύνης. "διοτι εξ εργων νομου ου δικαιωθησεται πασα σαρξ ενωπιον αυτου δια γαρ νομου επιγνωσις αμαρτιας". Ρωμ Γ' 20 - Ο Έρασμος πιστεύει ότι οι απόψεις του Λούθηρου κρύβουν κάποια μορφή μοιρολατρίας που οδηγεί σε ηθική χαλαρότητα. Αν η ελευθερία των επιλογών δεν παίζει καθοριστικό ρόλο στην πνευματική πορεία του πιστού τότε δεν υπάρχουν αξιέπαινες και αξιόποινες πράξεις και ο Θεός είναι άδικος εφόσον σώζει ή καταδικάζει αυθαίρετα τα δημιουργήματά Του. - Ο Καλβίνος αποδέχεται την ηθική υπευθυνότητα του ανθρώπου υπογραμμίζοντας τη διαφορά ανάμεσα στην ανάγκη για την αμαρτία από τον αναγκασμό διάπραξης της αμαρτίας. Ο άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να αμαρτήσει αλλά δεν είναι αναγκασμένος να το κάνει. Μπορεί να αρνηθεί ελεύθερα την αμαρτωλή του κλίση με τη βοήθεια της Χάριτος. - Σύμφωνα με Ιησουίτη θεολόγο του 16ου αιώνα Luis de Molina ο Θεός προγνωρίζει και επηρεάζει αλλά δεν προκαλεί ούτε προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος επιλέγει ελεύθερα να συμπεριφερθεί σε κάθε περίσταση. - Ο Ρωμαιοκαθολικός ιεράρχης Jacques Bossuet διακήρυξε ότι η ελεύθερη θέληση και ο Θείος προορισμός είναι αλήθειες που πρέπει να αποδεχτούμε ακόμη και όταν δεν μπορούμε να τις συνδέσουμε με τη λογική. - Σύμφωνα με τον Θωμά τον Ακινάτη ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να κάνει ότι θέλει αλλά είναι ο Θεός που προκαλεί τις ανθρώπινες πράξεις να συμβούν ελεύθερα. Και αν υπάρχουν κάποιες πράξεις που αξίζουν τη Χάρη είναι ο Θεός που θέλει κάποιοι άνθρωποι να επιτελέσουν ελεύθερα αυτές τις πράξεις. Ο Θεός είναι η καθοριστική αιτία των ενάρετων πράξεων και συνεπώς η Χάρη είναι αποκλειστικά δώρο του Θεού. Αλλά οι πράξεις που αξίζουν τη Χάρη γίνονται ελεύθερα και συνεπώς είναι όντως αξιέπαινες.
- Στην ορθόδοξη θεολογία η
σωτηρία θεωρείται αποτέλεσμα συνεργίας της θείας Χάρης και της
ανθρώπινης θέλησης. Συνεργία δεν σημαίνει ότι oι ενέργειες του ανθρώπου
είναι ισότιμες με τις ενέργειες του Θεού αλλά ότι για τη σωτηρία
συνεργάζονται η ανθρώπινη και η Θεία θέληση.
Ποια είναι όμως η φύση, οι ιδιότητες και η
δύναμη της ανθρώπινης θέλησης. Είναι τόσο ισχυρή και αδέσμευτη η
ανθρώπινη θέληση ώστε να προσδιορίζει τη ζωή και τη σωτηρία;
Δεν νομίζω ότι κάπου μέσα στο κεφάλι ή την καρδιά κρύβεται κάποια ελεύθερη και αδέσμευτη, ηγετική συνείδηση η οποία έχει τη δυνατότητα να υπερνικά την αναγκαιότητα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο δυναμικό, παρατηρητικό κέντρο, κάποιο ισχυρό αντιληπτικό, βουλητικό σημείο που ρυθμίζει και να προσανατολίζει ελεύθερα τη σκέψη, την πράξη και το συναίσθημα. Οι μελέτες, οι εμπειρίες και οι προβληματισμοί μου δεν ανέχονται ένα τέτοιο συμπέρασμα. Δεν μπορώ να δω αυτόνομη και αποκομμένη από τη Θεία Χάρη την ελευθερία του ανθρώπου. Νομίζω ότι η ελευθερία των επιλογών δεν είναι απροϋπόθετη αλλά μάλλον το βιωματικό επιφαινόμενο της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων. Συστήματα πεποιθήσεων, εμπειρίες, συναισθήματα, ανάγκες, επιθυμίες, γνώσεις, περιβαλλοντικές συνθήκες, διαπροσωπικές σχέσεις, προσωπικός αγώνας και η Θεία Χάρη αλληλεπιδρούν αδιαλείπτως σε συνειδητό και υποσυνείδητο επίπεδο, καλλιεργώντας μέσα μας υπαρξιακές ζυμώσεις οι οποίες μας προσανατολίζουν δίνοντας την εμπειρική ψευδαίσθηση της ελευθερίας των επιλογών. 
Δεν είναι η ανθρώπινη ελεύθερη επιλογή αλλά ο
Θεός που αρχίζει, συνοδεύει και ολοκληρώνει τη διαδικασία της σωτηρίας. Ο
Θεός αποκαλύπτει την Αλήθεια στον άνθρωπο. "Αποκάλυψον τους οφθαλμούς
μου, και κατανοήσω τα θαυμάσια εκ του νόμου σου". ψαλμ. 118 Το
άνοιγμα της καρδιάς δεν είναι ανθρώπινο κατόρθωμα αλλά έργο του Θεού.
"ημεις αγαπωμεν αυτον οτι αυτος πρωτος ηγαπησεν ημας". " Α' Ιωάν. Δ', 19.
Η υπακοή στο Θείο θέλημα είναι πνευματικό δώρο. "Οδήγησον με επί την
αλήθειαν σου και δίδαξον με, ότι συ εί ο Θεός ο σωτήρ μου" Ψαλμ. 24·
Μετάνοια: Το ξεκλείδωμα της καρδιάς.
Η συνάντηση του ανθρώπου με το Θεό είναι
αδιάγνωστο μυστήριο που δεν χωρά σε αναλυτικά, ερμηνευτικά, λογικά
σχήματα. Ο συγκλονισμός της υπαρξιακής μεταστροφής εν Αγίω Πνεύματι
υπερβαίνει κάθε προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης. Η εμπειρία της
μετάνοιας συντελείται μυστικά και απροσδόκητα χωρίς να προκύπτει ως
φυσικό αποτέλεσμα της ανθρώπινης προσπάθειας. "ουκ εξ εργων των εν
δικαιοσυνη ων εποιησαμεν ημεις αλλα κατα το αυτου ελεος εσωσεν ημας δια
λουτρου παλιγγενεσιας και ανακαινωσεως πνευματος αγιου" Τίτος Γ' 5 Η έκπληξη της μετανοίας "αναστατώνει", αναμορφώνει και ανακαινίζει εκ βαθέων την ύπαρξη.
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο άνθρωπος έρχεται σε μετάνοια μετά από: - Την εμπειρία απεριόριστης χαράς που συνοδεύει κάποιο γεγονός που εκλαμβάνεται ως ευλογία. -Την ανατροπή της υπαρξιακής ισορροπίας. Την συντριβή της αίσθησης του ελέγχου βασικών διαστάσεων της προσωπικής ζωής. π.χ. Ασθένεια, χωρισμός, απώλεια εργασίας. - Τον ησυχαστικό γλυκασμό της ψυχής (γεύση Χάριτος) με την προσευχή, τον εκκλησιασμό ή την επικοινωνία με κάποιον χαριτωμένο άνθρωπο.
Ο έλλογος λόγος δεν μπορεί να χωρέσει το
μυστήριο. Καιά υπόθεση δεν μπορεί να εξαντλήσει ερμηνευτικά το μεγάλο
μυστήριο της μετανοίας. Για να έλθει η "μοιραία" ώρα της κλήσης και της
καρδιακής ανταπόκρισης απαιτείται η μυστική συνεργία Θεού και ανθρώπου,
Χάριτος και καρδιάς, ενθαδικού και επέκεινα, πραγματικού και
υπερπραγματικού. Όπως το λουλούδι δεν μπορεί να εξηγήσει την άνθισή του
έτσι και ο άνθρωπος δεν μπορεί να εξηγήσει την μετάνοιά του.
Η εσχατολογική φιλοσοφία δεν ολοκληρώνεται με τη γνώση και την κατανόηση αλλά με την ταπείνωση και την Χάρη. Ο Θεός δεν γνωρίζεται με την έρευνα αλλά κοινωνείται με την μετάνοια εν Αγίω Πνεύματι. Η φανέρωση του Θεού είναι υπερφυσικό μυστήριο, που υπερβαίνει απείρως τις δυνατότητες της ανθρώπινης κατανόησης. Το μάτι που κοιτάζει τον ήλιο τυφλώνεται από το θάμβος του φωτός. Ο νους που αναζητά την Αλήθεια "παραλύει" από το ασύλληπτο βάθος των μυστηρίων του Θεού.
Ελευθερία επιλογών και Θεία Χάρη
Η δυνατότητα της ελευθερίας των προσωπικών επιλογών είναι ανάλογη με τη δύναμη της θέλησης. Η δύναμη αφυπνίζει
και ενεργοποιεί τη δυνατότητα της θέλησης. Η Δύναμη-Λόγος του Θεού
ενεργοποιεί τη θέληση και την κατευθύνει σωτηριολογικά.
Ο Νίτσε κήρυξε τη θέληση για δύναμη, το κυνήγι της δύναμης. Όμως ο άνθρωπος, από μόνος του, δεν μπορεί να είναι δυνατός. Το κυνήγι της δύναμης όπως και κάθε άλλη εγωκεντρική προσπάθεια αυτο-ανύψωσης οδηγεί αναπόφευκτα σε εξουθενωτική συντριβή. Οι ανθρώπινες, συνειδητές, αγωνιστικές προσπάθειες έχουν τη σημασία τους αλλά δεν μπορούν ποτέ να δώσουν πνευματικούς καρπούς όσο παραμένουν αυτόνομες και αποκομμένες από την παντοδυναμία της Θείας αγάπης. "χάριτι δε θεού ειμί ό ειμί και η χάρις αυτού η εις εμέ ου κενή εγενήθη αλλά περισσότερον αυτών πάντων εκοπίασα, ουκ εγώ δε, αλλ' η χάρις του θεού η συν εμοί" Α' Κορινθ.15:10 Η θέληση βέβαια προϋποθέτει δύναμη. Είναι η δύναμη που επιτρέπει στη θέληση να θέλει. Χωρίς τη δύναμη η θέληση απονευρώνεται και δεν μπορεί να θέλει αυτό που θα ήθελε να θέλει. Αλλά ακόμη και αν θα το ήθελε δεν θα μπορούσε να το κατορθώσει. Η ελευθερία δεν είναι θέμα θέλησης αλλά δύναμης. "Η Ελευθερία δεν είναι μια ιδέα που ανήκει στη θέληση ή την προτίμηση, αλλά στον άνθρωπο που έχει τη δύναμη. " Locke, B. 2, ch. 21, sec. 10 Αληθινή Δύναμη είναι ο Θεός. Η ενέργεια του Θεού ενισχύει και προσανατολίζει προς το αγαθό. "εις ο και κοπιω αγωνιζομενος κατα την ενεργειαν αυτου την ενεργουμενην εν εμοι εν δυναμει" Κολοσ. Α' 29 Με τη βοήθεια της Χάριτος ο άνθρωπος ταπεινώνεται αγιαστικά ενώπιον του Θεού και εγκαταλείπει τις προσπάθειες αυτονόμησής του. Η Χάρη του προσφέρει τη δυνατότητα να υπερνικήσει το φόβο της ανασφάλειας και να απαλλαγεί από την ανάγκη της αυτο-εξασφάλισης. "Όλα συν Χριστώ είναι δυνατά. Όταν έλθει η Χάρις, γίνεσαι άφοβος και αποκτάς αγάπη, ειρήνη, μακροθυμία, χαρά". π. Ποφύριος 2 Η Χάρη του δίνει τη δυνατότητα να παραδοθεί άνευ όρων, εν ταπεινώσει, στην αγάπη των Θείων εντολών και την υπακοή. Η Χάρη γεννά την αρετή. "αν (ο άνθρωπος) δεν θρέψει την ψυχή του με το λίπασμα του λόγου του Θεού και τη χάρη των Μυστηρίων, δεν θα καρπίσει αρετές". Γέροντος Παϊσίου Χαριτωμένες Διδαχές 1. Οι ενάρετες πράξεις γίνονται από τον άνθρωπο στο βαθμό που ο Θεός μορφώνει μέσα του την καλή θέληση και τον ενισχύει με τη δυνατότητα της αγωνιστικής διάθεσης. Η νηπτικός αγώνας και η υπακοή είναι τα δώρα με τα οποία η αγάπη του Θεού έλκει τον άνθρωπο. Η καλή θέληση (ή αγαθή προαίρεση) δεν είναι εγγενές χαρακτηριστικό της μεταπτωτικής, ανθρώπινης φύσης ούτε αυτοπροαίρετη επιλογή, αλλά καρπός του υπαρξιακού φωτισμού. Όλα τα καλά προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από τον Θεό. "πασα δοσις αγαθη και παν δωρημα τελειον ανωθεν εστιν καταβαινον απο του πατρος των φωτων". Ιακ. Α' 17 Ο χριστιανός συναισθάνεται ότι οφείλει τα πάντα στον Θεό. Η αγαθή προαίρεση, η αγάπη, η χαρά, η σωτηρία όπως και η ίδια του η ζωή είναι θεία δώρα. ¨΄Ολα η θεία χάρις τα δίδει" π. Πορφύριος 3 Είμαι ελεύθερος να υπακούσω στο θέλημα του Θεού στο βαθμό που μου το επιτρέπει η Χάρη Του. Δεν είμαι αυτό που θέλω. Δεν μπορώ να κάνω αυτό που θέλω. Είμαι και κάνω αυτό που μπορώ όταν, όπως και στο βαθμό που η Χάρη του θεού μου το επιτρέπει. "ελεησω όν αν ελεω, και οικτειρησω ον αν οικτειρω" Ρωμ. 9, 15 Ο Θεός εργάζεται μέσα μου τη σωτηρία. Δεν με λυτρώνουν οι καλές μου πράξεις αλλά το θείο έλεος. "τη γαρ χαριτι εστε σεσωσμενοι δια της πιστεως και τουτο ουκ εξ υμων θεου το δωρον ουκ εξ εργων ινα μη τις καυχησηται" Εφεσ. Β' 8-9 Ο Θεός με στηρίζει, ο Θεός με προσανατολίζει και μου παρέχει όλες τις προϋποθέσεις για να σωθώ. Ανταποκρίνομαι στο κάλεσμά Του με τις δυνατότητες που Εκείνος μου χαρίζει. Με τη δική Του Χάρη και Δύναμη αποδέχομαι την πρόσκληση των εντολών και της αγάπης Του. Με τη δική Του Χάρη και Δύναμη τον πλησιάζω και τον αγαπώ. Οι πνευματικές αρετές όπως η νηστεία, η εγκράτεια, η υπομονή και η αγάπη δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αξιοποίηση σε βιωματικό και συμπεριφορικό επίπεδο των δικών Του δωρεών. Αν η Χάρη Του με εγκατέλειπε όχι μόνο δεν θα μπορούσα να τηρήσω τις εντολές αλλά ούτε και θα συνέχιζα να υπάρχω. Χωρίς Αυτόν είμαι ότι και ο Αδάμ πριν από την ημέρα της δημιουργίας του. Η ανθρώπινη ευθύνη για τη σωτηρία
Οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας υπογραμμίζουν την ευθύνη του ανθρώπου για την σωτηρία του. Στα πατερικά συγγράμματα (Σημ 4)
διαφαίνεται ότι ο Θεός προσκαλεί συνεχώς τον άνθρωπο σε κοινωνία με την
άπειρη και απροϋπόθετη αγάπη Του. «Μας κυνηγά ο Θεός να μας κερδίσει κι
εμείς όλο του ξεγλυστράμε. Μας κυνηγά ο Θεός συνέχεια… Και μείς;» Γέρο Δανιήλ Αθωνίτης Θεωρείται ευθύνη του ανθρώπου να ανταποκριθεί στο θείο κάλεσμα με αγωνιστικό φρόνημα και αυταπάρνηση.
Η διδασκαλία των Αγίων Πατέρων ακούγεται σαν συναγερμός με τα μηνύματα "τρέξτε να σωθείτε" ή "ο σκληρός, πνευματικός αγώνας ανοίγει την πόρτα του παραδείσου" ή "όλα εξαρτώνται από την προαίρεσή σου. Αν θέλεις μπορείς να ζήσεις έμπρακτα στην προσωπική σου ζωή το λόγο του Θεού". Στην Αγία Γραφή και ιδιαίτερα στα ασκητικά κείμενα των μεγάλων νηπτικών συγγραφέων της Εκκλησίας μπορεί να συναντήσει κανείς πολλά αποσπάσματα στα οποία διατυπώνεται με σαφήνεια το μήνυμα "αγωνίσου, κοπίασε, προσπάθησε, πάλεψε". Σημ. 5 Στα μάτια του Χριστιανού που δεν διαθέτει ολοκληρωμένη θεολογική κατάρτιση και προσωπική νηπτική εμπειρία, η πνευματική πορεία μπορεί να εκπέσει από μυστήριο σε εφαρμογή τεχνικών αόρατου πολέμου. Δημιουργείται η εντύπωση ότι αρκεί ο βαπτισμένος χριστιανός να αγωνιστεί εφαρμόζοντας κοπιαστικές, νοητικές και συμπεριφορικές μεθόδους και θα κατορθώσει τη σωτηρία. Σημ. 6
- Αυτή η ασκητικο-κεντρική σωτηριολογική
αντίληψη κρύβει τον κίνδυνο της εγωκεντρικής αυτονόμησης του ανθρώπου
από την παντοδυναμία της Θείας Αγάπης. Η άσκηση που βιώνεται ως ατομικό
επίτευγμα οδηγεί πρώτα στην έπαρση και μετά στην πτώση, την θλίψη και
την αμαρτία.
Η Χάρη του Θεού προσφέρεται δωρεάν αλλά για να γίνει κανείς κατάλληλος δέκτης του δώρου της Χάριτος χρειάζεται να φτάσει πρώτα στο αδιέξοδο της εγώ-κρατούμενης ζωής του και να αποδεχθεί την αποτυχία του ενώπιον του Θεού. "Θυσία τω Θεώ πνεύμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ούκ εξουδενώσει". Ψαλμός 50, 17 Η συντριβή θεραπεύει την εγωκεντρικότητα και τον ατομισμό. "Εγγύς Κύριος τοις συντετριμμένοις την καρδίαν και τους ταπεινούς τω πνεύματι σώσει". Ψαλμός 33, 18 Φαίνεται πως το μόνο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος για να συμβάλλει στη σωτηρία του είναι να πιστέψει. Δηλαδή να εμπιστευτεί το Χριστό, να Τον αγαπήσει. Να ανοίξει την καρδιά του, ώστε να επιτρέψει στο Χριστό να του προσφέρει Χάριτι τη δυνατότητα της πνευματικής Αγάπης. "ειδοτες οτι ου δικαιουται ανθρωπος εξ εργων νομου εαν μη δια πιστεως ιησου χριστου και ημεις εις χριστον ιησουν επιστευσαμεν ινα δικαιωθωμεν εκ πιστεως χριστου και ουκ εξ εργων νομου, διοτι ου δικαιωθησεται εξ εργων νομου πάσα σαρξ". Γαλάτας Β' 16 Η δυνατότητα αποδοχής της Χάριτος είναι δώρο του Θεού. Η δύναμη του Θεού επιτρέπει στον άνθρωπο να αποδεχτεί τη Χάρη. "ενι δε εκαστω ημων εδοθη η χαρις κατα το μετρον της δωρεας του χριστου" Εφεσ. Δ' 7 Ο άνθρωπος "δεν μπορεί " να αντισταθεί στη σωτηριολογική δύναμη της Χάριτος. Διότι η Χάρη προσανατολίζει προς τον Θεό ακόμη και τη φορά της θέλησης. "Όταν έλθει η Χάρις, όλα είναι εύκολα. Κινείσαι όπου σε κινεί. Δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς. Δηλαδή κάνεις αυτό που σου εμπνέει Αυτή. Δεν μπορείς να θυμώσεις, δεν μπορείς να μισήσεις, δεν μπορείς να βλάψεις κανένα. Ο αιχμάλωτος υπό του Αγίου Πνεύματος καθίσταται ανίκανος του μισείν. Ο κατειλημμένος υπό του Χριστού καθίσταται ανίκανος του ποιείν κάθε κακό" π. Πορφύριος 4 Από το μύθο της ελευθερίας στο μυστήριο της μετανοίας.
Δεν είμαστε ούτε αυτό που νομίζουμε ούτε αυτό
που θα θέλαμε να είμαστε. Οι ρίζες της προσωπικότητας χάνονται στα
υπόγεια στρώματα του προσωπικού και του ομαδικού ασυνείδητου. Τα
βαθύτερα κίνητρα της συμπεριφοράς τις περισσότερες φορές δεν είναι
συνειδητά, ηθελημένα και έλλογα. Συχνά κάνουμε πράγματα για τα οποία δεν
μπορούμε να δώσουμε λογική εξήγηση και αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο
συμπεριφερόμαστε με τρόπους που δεν συνάδουν με τις αξίες και τις
πεποιθήσεις μας.
"ό γαρ κατεργάζομαι ου γινώσκω ου γαρ ο θέλω τουτο πράσσω αλλ' ό μισώ τουτο ποιω ... συνήδομαι γαρ τω νόμω του θεού κατά τον έσω άνθρωπον βλέπω δε έτερον νόμον εν τοις μέλεσιν μου αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός μου και αιχμαλωτίζοντα μ ε εν τω νόμω της αμαρτίας τω όντι εν τοις μέλεσιν μου" Ρωμ Ζ' 15, 22-23 Οι αθέλητες συμπεριφορές έχουν τις ρίζες τους στο υποσυνείδητο και οφείλονται σε απωθημένα ή λανθάνοντα συναισθήματα, παρορμήσεις και ανάγκες. Πίσω από αθέμιτες ή αδικαιολόγητες συμπεριφορές είναι πιθανό να κρύβονται: - Φόβοι, άγχoς, θυμός, ανασφάλεια, ενοχή. - Ανικανοποίητες ανάγκες για ασφάλεια, δύναμη, αγάπη, καταξίωση, χαρά και ελευθερία. - Επιθετικές ή σεξουαλικές παρορμήσεις.
Ο άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι αυτό
που τον σπρώχνει κοντά ή μακριά από το Θεό. Δεν μπορεί να
συνειδητοποιήσει τα βαθύτερα κίνητρα της μετάνοιας ή της αποστασίας του.
Δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα κίνητρα, τη φύση και τον τρόπο της
σωτηριολογικής του πορείας. Η αρχή, ο δρόμος και το τέλος του αγιασμού είναι μυστήριο. Η κλήση του Θεού είναι μυστήριο. Η προσωπική κλίση είναι μυστήριο. Η αμαρτία, η μετάνοια, η σωτηρία είναι μυστήριο.
Όταν οι μαθητές ρώτησαν τον Ιησού "τις ήμαρτεν ούτος η οι γονείς αυτού, ίνα τυφλός γεννηθή"; απάντησε "ούτε ούτος ήμαρτεν ούτε οι γονείς αυτου, αλλ ίνα φανερωθή τα εργα του θεού εν αυτώ". Ιωάν. 9, 3. Ουσιαστικά δεν τους πρόσφερε αιτιολογική ερμηνεία Έστρεψε την προσοχή τους σε μια εντελώς διαφορετική προοπτική. Στην ενέργεια, τη Χάρη, τα έργα και τη δόξα του Θεού. Σαν να έλεγε: Μη σκέπτεστε με αυτόν τον τρόπο. Αλλάξτε εντελώς το πρίσμα μέσα από το οποίο αντιλαμβάνεστε και ερμηνεύετε την πραγματικότητα. Μην αναζητάτε αιτίες. Μην προσπαθείτε να καταλάβετε και να ερμηνεύσετε αυτό που Είναι και γίνεται. Δεν είναι δυνατόν να χωρέσετε το πως και το γιατί. Παραδοθείτε στο Θεό. Μην απορείτε ... δοξάσατε! Μη ρωτάτε ... προσευχηθείτε! Ο άνθρωπος δεν καλείτε να ερωτήσει αλλά να απαντήσει στις προκλήσεις-προσκλήσεις του Θεού. Δεν καλείται να αναλύσει αλλά να ζήσει το μυστήριο του υπάρχοντος. Δεν καλείται να θεωρήσει το Είναι αλλά μετάσχει σταυρικά στο Γίγνεσθαι. Η πρόσκληση είναι "έρχου και ίδε" Ιωάν. 1, 46, "γεύσασθε και ίδετε". Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός μας προσκαλεί να εμπλακούμε στην ιστορία του κόσμου με σταυρική αγάπη. Μας προτρέπει να υπερβούμε τις ατομικές μας επιθυμίες και να παραδοθούμε άνεϋ όρων στο αγιαστικό Του θέλημα. Δεν μας θέλει θεατές, αναλυτές ή ερμηνευτές αλλά μάρτυρες. "οτι υμιν εχαρισθη το υπερ χριστου ου μονον το εις αυτον πιστευειν αλλα και το υπερ αυτου πασχειν ". Φιλιπ. Α' 29-30 Δεν μας καλεί να μιλήσουμε για το φως αλλά να γίνουμε φως. Δεν θέλει να ερμηνεύσουμε το φως αλλά να μαρτυρήσουμε για το φως, να γίνουμε φως και να λάμψουμε ενώπιον των ανθρώπων. "ουτως λαμψατω το φως υμων εμπροσθεν των ανθρωπων οπως ιδωσιν υμων τα καλα εργα και δοξασωσιν τον πατερα υμων τον εν τοις ουρανοις" Ματθ. Ε' 16 Θεωρητική βεβαιότητα και αγιοπνευματική αυτοπαράδοση
Δεν γνωρίζουμε με ποιο ακριβώς τρόπο μπορούμε να
γνωρίσουμε το Θεό και να σωθούμε. Δεν υπάρχει απόλυτο κριτήριο
εξακρίβωσης και στάθμισης του Θείου θελήματος. Δεν υπάρχει κάτι apriori
δεδομένο που πρέπει να κάνουμε σε κάθε περίσταση για να ευαρεστήσουμε το
Θεό. Όλες μας οι νηπτικές προσπάθειες είναι ασήμαντες και ανόητες
ενώπιον του Θεού. "ως ράκος αποκαθημένης πάσα η δικαιοσύνη ημών" Ησαία 64, 6 Το
καλύτερο από τα ανόητα και ασήμαντα που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι
να χαρίσουμε στον Θεό τον ίδιο μας τον εαυτό. Να παραδοθούμε άνευ όρων
στην Αγάπη Του. Να Του επιτρέψουμε να μας κάνει ότι θέλει όπως θέλει. "
Θεέ μου πάρε με και κάνε με ότι θες¨ Μητέρα Γαβρηλία Όχι για να κάνουμε κάτι σημαντικό αλλά για να του επιτρέψουμε να μας πλησιάσει, να μας γνωρίσει και να μας ζήσει.
Η πίστη μας δεν είναι βεβαιότητα γνωστικού τύπου. Για να πλησιάσουμε το Θεό δεν χρειάζεται να μάθουμε και να καταλάβουμε, αλλά να σταυρωθούμε και να πεθάνουμε. Ή καλύτερα να μην αντιστεκόμαστε όταν η σωτήρια δυναμική της Χάριτος αγκαλιάζει σταυροαναστάσιμα τη ζωή μας. Να μην εμποδίζουμε (όσο μας είναι δυνατόν) την δύναμη της σωτηρίας να ενεργεί μέσα μας.
- Άν η Χάρη του Θεού δωρίζεται στον άνθρωπο
μετά από την εκπλήρωση κάποιων προϋποθέσεων, τότε η εκπλήρωση αυτών των
προϋποθέσεων είναι έργο της Χάριτος. Η Χάρη του Θεού εκπληρώνει μέσα μας τις προϋποθέσεις που απαιτούνται ώστε να γίνουμε δεκτικοί της Χάρης. "θεός γαρ εστίν ο ενεργών εν υμίν και το θέλειν και το ενεργείν υπέρ της ευδοκίας" Φιλιπ. Β' 13 Ο ίδιος ο Θεός μας εμπνέει τη διάθεση για τα καλά έργα . "καταρτισαι υμας εν παντι εργω αγαθω εις το ποιησαι το θελημα αυτου" Εβρ. ΙΓ', 21.
Η Χάρη του Αγίου Πνεύματος μας δίνει τη δύναμη να υπακούμε το λόγο Του
και να εκτελούμε τις εντολές Του. "Και θα βάλω μέσα σας το Πνεύμα μου,
και θα σας κάνω να περπατάτε στα διατάγματά μου, και να τηρείτε τις
κρίσεις μου, και να τις εκτελείτε. " Ιεζεκιήλ 36, 27 Η ασκητική πράξη υποκινείται από τη Χάρη και προσελκύει τη Χάρη.
Ο άνθρωπος συνεργεί στη σωτηρία του αλλά η δυνατότητα συνεργίας είναι δώρο της Χάριτος. Η ψυχοσωματική δυνατότητα, η βούληση και η διάθεση που προϋποθέτει η εφαρμογή του Θείου θελήματος είναι έργα και δώρα της Χάριτος. Ο αετός για να πετάξει χρειάζεται δύο φτερούγες. Ο άνθρωπος για να ενωθεί με τον Θεό χρειάζεται τη Χάρη και την καλή προαίρεση. Η Χάρη είναι του Θεού και προσφέρεται δωρεάν. Η προαίρεση είναι του ανθρώπου και στρέφεται προς το καλό με τη δύναμη του Θεού. Η αγαθή προαίρεση είναι καρπός του Αγίου πνεύματος. "επιστρέψη με προς μετάνοιαν και των αυτού εντολών εργάτην δόκιμον αναδείξη με" Απόδειπνο. "Άσπιλε αμόλυντε" Ο άνθρωπος δεν είναι παθητικός αλλά ενεργητικός δέκτης της Χάρης. Μόνο που αυτή η ενεργητική δεκτικότητα είναι Θείο δώρο. Περί αγαθής προαιρέσεως
Σημειώσεις
Σημ. 1 Για μια ευρύτερη κατανόηση των ψυχολογικών προβλημάτων. Βλ.
Εμπειρίες, συμπτώματα και τακτικές αντιμετώπισης του έντονου άγχους. (www.psyche.gr/agchodis.htm) Εμπειρίες, συμπτώματα και τακτικές αντιμετώπισης της κατάθλιψης. (www.psyche.gr/depression.htm) Η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης. Αντιμετωπίζοντας τα αισθήματα κατωτερότητας, την ανασφάλεια και το φόβο. (www.psyche.gr/autopepoithisi2.htm) Θετικά και Αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. (www.psyche.gr/personality.htm).
Σημ. 2. Αν
ο άνθρωπος είναι απόλυτα υπεύθυνος για τη σωτηρία του αισθάνομαι ότι
δεν μπορώ να αντέξω μια τόσο σκληρή πραγματικότητα. Ο Κύριός μας είπε:
"ο δυνάμενος χωρείν χωρείτω ". Ματθ. 19, 12. Φαίνεται
πως δεν έχω τη δυνατότητα να χωρέσω σε μια τέτοια Θεολογική-οντολογική
αλήθεια. Ο άνθρωπος μου φαίνεται πολύ μικρός για να αναλάβει μια τόσο
μεγάλη ευθύνη.
Σημ. 3 Βλ. Οι ψυχολογικές προϋποθέσεις της υπακοής και της ελευθερίας (www.psyche.gr/ poimantiki1.htm)
Σημ. 4.
Ο βασικός στόχος του Αγιοπατερικού λόγου είναι να παιδαγωγήσει
πνευματικά και όχι να επεξηγήσει γνωσιακά και θεωρητικά. Η γνώση ως
θεωρητική απεικόνιση της αντικειμενικότητας δεν διαθέτει σωτηριολογική
λειτουργικότητα. Ο άνθρωπος που θέλει να γνωρίσει το Θεό δεν έχει τίποτε
να μάθει αλλά έχει πολλά να πάθει μέχρι να αναγεννηθεί με την μετάνοια,
την ταπείνωση και την αγάπη ώστε να ομοιάσει στο Θεό. Η γνώση του Θεού
δεν είναι μάθηση αλλά πάθηση, δεν έχει να κάνει με θεωρητική κατάρτιση
αλλά με σταυρο-αναστάσιμη αναμόρφωση.
Αυτό που εκφράζεται και διατυπώνεται στην Εκκλησία στοχεύει στη χριστοκεντρική παιδαγωγία και όχι στην θεολογική πληροφόρηση.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου