ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ Κ' ΑΙΩΝΑ
Η ονοματόδοξη διδασκαλία των αγιορειτών μοναχών
βασίζονταν στην πρακτική της ευχής του Ιησού και στο λατρευτικό σεβασμό
του ονόματος του Θεού.Από μια τέτοια εμπειρία υιοθετήθηκε η γενική «το όνομα του Θεού είναι ο ίδιος ο Θεός», όπου νωρίτερα είχε διατυπώσει ο Άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης. Οι ονοματόδοξοι θεωρούσαν ότι για την κατανόηση αυτού του τύπου δεν ήταν αρκετοί οι λογικοί στοχασμοί αλλά και η εμπειρία της προσευχής, όπου το όνομα του Θεού δεν αποχωρίζεται από τον ίδιο το Θεό.
Η ονοματόδοξη έκφραση «το όνομα του Θεού είναι Θεός» δεν σημαίνει ότι ισχύει και αντίστροφα, δηλ. ότι «ο Θεός είναι όνομα». Κατά τη διδασκαλία των ονοματοδόξων, η κάθε επίκληση του ονόματος του Θεού είναι ενεργή χάρη στην παρουσία του Θεού στο όνομά Του, ανεξάρτητα από τη ψυχολογική τάση εκείνου που το προφέρει.
Οι αντίπαλοι της ονοματοδοξίας ενίστανται κατά ενός τέτοιου τύπου, ο οποίος κάνει το Θεό «εξαρτημένο» από το όνομά Του. Η έκφραση «το όνομα του Θεού είναι ο ίδιος ο Θεός», η οποία έγινε ο λίθος προσκόμματος για όλους τους συμμετέχοντες στην διαμάχη περί του ονόματος του Θεού, με διαφορετικό τρόπο έγινε δεκτός στο ονοματόδοξο – μοναχικό, θρησκευτικό – φιλοσοφικό, και επίσημο – εκκλησιαστικό περιβάλλον.
Κατά τη διάρκεια των διαμαχών περί του ονόματος του Θεού εμφανίστηκαν δυο τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις στην αντίληψη της φύσεως του ονόματος του Θεού. Οι μεν θεωρούσαν το όνομα ως κάτι άρρηκτα δεμένο με το πράγμα, αχώριστο από το πράγμα, που εκφράζει την ουσία του πράγματος.
Οι δε, στο όνομα έβλεπαν μόνο το σύμβολο που επιδόθηκε στο πράγμα, και το οποίο με κανένα τρόπο δεν επηρεάζει την ουσία του πράγματος. Οι αγιορείτικες διαμάχες των ρώσων μοναχών συγγενεύουν με την πολεμική περί των ορίων της θεογνωσίας και της φύσεως του ονόματος του Θεού, που εμφανίστηκε τον Δ’ αιώνα, σχετιζόμενη με τη διδασκαλία του Ευνομίου, και επίσης αργότερα με τη θεολογία της εικόνας και με τη θεολογία του αγ. Γρηγορίου του Παλαμά.
Το ζήτημα περί του ονόματος του Θεού στη ρωσική θεολογία του Κ’ αιώνος, κατά το Λόσκι, είναι εξίσου σημαντικό με το ζήτημα περί των εικόνων. Σύμφωνα με τον ίδιο το Όνομα Ιησούς Χριστός, ως όνομα ενσάρκωσης, «έγινε η αρχή κάθε θεολογίας στην ανατολική χριστιανοσύνη».
Αν και οι ονοματόδοξοι δεν είχαν ενιαία διδασκαλία στο ζήτημα του ονόματος του Θεού, μπορεί να ειπωθεί ότι το πιο αδύνατο σημείο στη θεολογική διδασκαλία τους, είναι η θεωρία σχέσεως μεταξύ του ονόματος και του πράγματος, και ιδιαίτερα στον μοναχό Ιλαρίωνα, στη δική του «θεωρία του ποτηριού» ως απάντηση στην αναθεώρηση του μοναχού Χρύσανθου, ενώ μεταξύ των διανοούμενων της Μόσχας στον Μ. Δ. Muretov.
Ιδιαίτερα υπέρμετρη ήταν η αξίωση του μοναχού Ιλαρίωνα, ότι η διδασκαλία του περί του ονόματος του Θεού εκφράζει το νέο δόγμα, το οποίο ο ίδιος ανακάλυψε, και το οποίο απαιτεί αρμόζουσα αναγνώριση. Επίσης ένα άλλο αδύνατο σημείο στη διδασκαλία των ονοματοδόξων είναι η αντίληψη του ονόματος του θεού ως ενέργειας του Θεού, που ιδιαιτέρως φαίνεται στα έργα του Α. Μπουλάτοβιτς. Στη Φιλοσοφία ονόματος, του Μπουλγκάκοφ, συναντάται η αντίληψη του ονόματος ως ενέργειας του Θεού και ως τόπου διαμονής της ενέργειας του Θεού. Ενώ η Φιλοσοφία ονόματος, του Φλορένσκι ήταν οργανικά συνδεδεμένη με τη διδασκαλία του περί του ενεργειακού συμβόλου, το οποίο ερμηνευόταν στα πλαίσια της συνέργειας.
Αυτή η ταυτοποίηση του ονόματος του Θεού με τη Θεία ενέργεια, θεωρούμενη από την οπτική γωνία της θεολογίας του αγ. Γρηγορίου του Παλαμά, είναι τελείως εσφαλμένη. Πρέπει να ειπωθεί ότι στις αρχές του Κ’ αιώνος, την εποχή των διαμαχών περί του ονόματος του Θεού, η θεολογία του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά ήταν ελάχιστα γνωστή μεταξύ των θεολόγων της ΡΟΕ.
Σύμφωνα με τις απόψεις των Φλορένσκι, Μπουλγκάκοφ και Λόσεφ, η ονοματοδοξία των αγιορειτών μοναχών είναι μία από τις πρώτες αιτίες για τις θεμελιώδεις έρευνες των ησυχαστικών διαμαχών του ΙΔ’ αιώνος μεταξύ των ρώσων θεολόγων του Κ’ αιώνος.
Ενώ ο επικεφαλής των αγιορειτών ονοματοδόξων Μπουλάτοβιτς αντίκρουσε τις κατηγορίες ότι αυτοί θεοποιούν τους ήχους και τα γράμματα του ονόματος του Θεού και ότι προδίδουν στο όνομα του Θεού ιδιαίτερη μαγική δύναμη, ξεχωρίζοντας το όνομα του Θεού και το ηχητικό κέλυφος, οι πολυμαθείς ονοματόδοξοι και ιδιαίτερα ο Λόσεφ και ο Φλορένσκι, ανέπτυξαν διεξοδικώς το ζήτημα της μαγικής φύσεως του λόγου και του ονόματος.
Σε ορισμένα έργα του Φλορένσκι βρίσκεται και η θέση ότι το όνομα Ιησούς, είναι Θεός μαζί με τους ήχους του. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η ακραία ονοματοδοξία αναπτύσσεται ως σοφιανισμός, όπου αναμειγνύεται ο Θεός και η κτίση. Σύμφωνα με αυτά, η ονοματοδοξία του Φλορένσκι και του Μπουλγκάκοφ, είναι κατά κάποιο τρόπο θεολογική βάση για τη σοφιολογία τους.
Η διδασκαλία των ονοματοδόξων περί της ενέργειας του ονόματος του Θεού στα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας, επίσης, είναι μονόπλευρη. Τοιουτοτρόπως η μεταβολή του άρτου και του οίνου στη Θ. Ευχαριστία, ο αγιασμός του νερού, η συγχώρεση των αμαρτιών στην εξομολόγηση, δεν εξαρτώνται μονάχα από την προφορά του ονόματος του Θεού αλλά και από σειρά άλλων παραγόντων.
Το ζήτημα περί του ονόματος του Θεού στη ρωσική θεολογία, μπορεί να τεθεί, μια και ακόμα δεν έχει λάβει κατάλληλη θεολογική αξιολόγηση. Κατά την άποψη του Β. Ν. Λόσκι, η διαμόρφωση της σωστής τυποποίησης περί του αληθινού σεβασμού του ονόματος του Θεού, η οποία βασίζεται στην πνευματική εμπειρία, μπορεί να γίνει ο δεύτερος «Θρίαμβος της Ορθοδοξίας», η οποία θα είναι ικανή να φέρει την εμφάνιση νέων θείας χάριτος γεμάτων δυνάμεων και αγιότητας» στην Εκκλησία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου