ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ.

Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975): Σουΐτα για ορχήστρα θεάτρου ποικιλιών (η υποτιθέμενη Σουΐτα για ορχήστρα τζαζ αρ. 2)

Η Σουΐτα για ορχήστρα θεάτρου ποικιλιών του ρώσου συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς αποτελεί ένα δείγμα της ενασχόλησης του μεγάλου αυτού συμφωνιστή και με είδη ελαφράς μουσικής. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη σουΐτα συνιστά ως επί το πλείστον μιαν ανθολόγηση κομματιών του Σοστακόβιτς που γράφηκαν κατά τις δεκαετίες του 1930, του 1940 και του 1950, ως μέρη μπαλλέττων, σκηνικής αλλά και κινηματογραφικής μουσικής, και τα οποία συγκεντρώθηκαν σε αυτό το οκταμερές ψυχαγωγικό έργο πιθανότατα κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1950. Μετά τον θάνατο του συνθέτη, εντούτοις, η σουΐτα αυτή ταυτίσθηκε εσφαλμένα με ένα προγενέστερο έργο του, την (τριμερή) Σουΐτα για ορχήστρα τζαζ αρ. 2, η οποία ήταν γνωστό πως είχε γραφεί το 1938, αλλά από το 1941 και έπειτα η παρτιτούρα της θεωρείτο χαμένη. Μόλις το 1999, η μουσικολογική έρευνα έφερε στο φως μια μεταγραφή της για πιάνο, βάσει της οποίας η ενορχήστρωσή της “αποκαταστάθηκε” από τον συνθέτη Gerard McBurney το 2000. Όμως κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνος, η Σουΐτα για ορχήστρα θεάτρου ποικιλιών ηχογραφήθηκε, κυκλοφόρησε σε δίσκους και διαδόθηκε ευρύτατα ως Σουΐτα για ορχήστρα τζαζ αρ. 2, γεγονός που επέτεινε την σύγχυση γύρω από τα δύο αυτά έργα και εξακολουθεί, δυστυχώς, να αποτελεί τροχοπέδη στην ενημέρωση του κοινού αναφορικά με την όψιμη αυτήν αποκατάσταση της πραγματικότητος.

Η θεατρική ορχήστρα για την οποίαν ο Σοστακόβιτς ετοίμασε την εν λόγω σουΐτα είναι αρκετά μεγάλη και περιλαμβάνει ορισμένα ασυνήθιστα για την συμφωνική πρακτική όργανα, όπως ένα κουαρτέττο σαξοφώνων, κιθάρα, ακκορντεόν καθώς και δύο πιάνα, ενώ τα βιολιά είναι χωρισμένα σε τρεις πάρτες. Το εναρκτήριο Εμβατήριο (Giocoso. Alla marcia) προέρχεται από την κινηματογραφική μουσική για την ταινία Οι περιπέτειες της Κορζίνκινα, opus 59, του 1940· και τα τρία βασικά του θέματα διέπονται από εξαιρετική εξωστρέφεια και δυναμισμό, επαναλαμβάνονται παρηλλαγμένα και καταλήγουν σε μιαν επαναφορά του πρώτου. Ο πρώτος (Presto) από τους δύο Χορούς που ακολουθούν γράφηκε το 1955 για την ταινία Ο οίστρος, opus 97, και χαρακτηρίζεται από την ζωηρότητα των δύο απλών ιδεών του που εναλλάσσονται συνεχώς μεταξύ τους και παράλληλα εξελίσσονται, ενώ ο δεύτερος Χορός (Allegretto scherzando), που εντοπίζεται σε δύο μπαλλέττα του συνθέτη (στην Βίδα, opus 27, του 1931 και στο Διάφανο ρεύμα, opus 39, των ετών 1934-1935), αντιπαραθέτει στην χαριτωμένη και ανάλαφρη ιδέα των εξωτερικών του ενοτήτων ένα περισσότερο βαρύθυμο εσωτερικό θέμα. Η προέλευση της Μικρής πόλκας (Allegretto), η οποία παραλλάσσει την κωμικότατη αρχική ιδέα της στο πλαίσιο μιας αψιδωτής μορφής, παραμένει άγνωστη, όπως και η πηγή του ακόλουθου, ιδιαιτέρως μελωδικού αλλά και θλιμμένου Λυρικού βαλς, ενός Allegretto με τρία θέματα, που παρατάσσονται σε μιαν ακόμη (πενταμερή) αψιδωτή μορφή, και το οποίο απαντά μονάχα σε μιαν ύστερη συλλογή ελαφρών κομματιών του Σοστακόβιτς σε διασκευή για πιάνο. Τα δύο Βαλς της σουΐτας είναι πολύ διαφορετικού χαρακτήρος: το πρώτο (Sostenuto – Tempo di valzer) εμφανίζεται επίσης στην σουΐτα μπαλλέττου Χορογραφικές μινιατούρες για πιάνο και τα τρία θέματά του – εκ των οποίων τα δύο πρώτα επανέρχονται στο τέλος του κομματιού – αναπολούν με χάρη και νοσταλγία την βιεννέζικη παράδοση του βαλς· απεναντίας, το δεύτερο Βαλς (Allegretto poco moderato), γραμμένο για την κινηματογραφική ταινία Η πρώτη φάλαγγα, opus 99, κατά τα έτη 1955-1956, ανοίγει και κλείνει με μια σαρκαστικά μελαγχολική ιδέα, ενώ στο εσωτερικό του παραθέτει άλλες δύο, σαφώς πιο εξωστρεφείς. Τέλος, το πνευματώδες Finale (Allegro moderato) της σουΐτας αυτής αναπλάθει με χιούμορ τα θέματα του πρώτου της μέρους, διαμορφώνοντας εν προκειμένω ένα τυπικό πενταμερές ρόντο.

19.09.2008

---

© Ιωάννης Φούλιας