«Ένας άνθρωπος μπορεί πραγματικά να κάνει αυτό που επιθυμεί, αλλά δε μπορεί να επιθυμήσει ό, τι θέλει». – Άρθουρ Σοπενχάουερ

Ο Γερμανός φιλόσοφος γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου του 1788 στη γερμανική τότε πόλη Ντάντσιχ. Πρόκειται για τη σημερινή πολωνική πόλη Γντανσκ. Το έργο που τον έκανε ευρύτερα γνωστό είναι Ο Κόσμος Ως Παράσταση Και Ως Βούληση. Πάτησε πάνω στον υπερβατολογικό ιδεαλισμό του Εμμανουήλ Καντ, αλλά δεν έμεινε εκεί. Ανέπτυξε ένα δικό του αθεϊστικό φιλοσοφικό σύστημα, που όμως δεν απέρριπτε το μεταφυσικό και βασιζόταν πάνω στο φιλοσοφικό πεσιμισμό. Απέρριπτε δε ολοκληρωτικά τις φιλοσοφίες του γερμανικού ιδεαλισμού της εποχής του. Η προσφορά του στην αισθητική, την ηθική και την ψυχολογία θα επηρεάσουν πολλούς μεταγενέστερους διανοητές, μεταξύ των οποίων μπορεί να εντοπίσει κανείς το Νίτσε, το Βάγκνερ, τον Τολστόι, το Φρόιντ, τον Αϊνστάιν και άλλους.

Γόνος πλούσιων αριστοκρατικών οικογενειών. Όταν το Ντάντσιχ ενσωματώθηκε στην Πρωσία το 1793, ο πατέρας του μετακόμισε στο Αμβούργο. Το 1799, ο μικρός Άρθουρ θα αρχίσει να παίζει φλάουτο. Το 1805, θα χάσει τον πατέρα του, σύμφωνα με αρκετές ενδείξεις από αυτοκτονία. Θα εργαστεί έκτοτε επί δύο χρόνια ως έμπορος στη θέση του νεκρού πατέρα του, κάτι όμως που θα αποτελεί γι’ αυτόν καθαρή αγγαρεία. Η μητέρα του και η αδερφή του έκτοτε θα μετακομίσουν στη Βαϊμάρη, σπουδαίο κέντρο της γερμανικής λογοτεχνίας, ενώ ο ίδιος θα σπουδάσει στο γυμνάσιο του Γκόθα, το οποίο θα εγκαταλείψει μετά τη γελοιοποίηση ενός καθηγητή.

Η μητέρα του Γιοχάννα είχε ανοίξει ήδη το περίφημο salon της, γεγονός που θα κάνει τον Άρθουρ να νιώσει αποστροφή λόγω του πρόσφατου θανάτου του πατέρα του. Το 1809, θα φύγει για το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπου θα αφιερωθεί στη μελέτη του Πλάτωνα και του Καντ. Οι σχέσεις με τη μητέρα του παρέμειναν πολύ τεταμένες. Αποδοκίμαζε συνέχεια κάθε έργο του λέγοντας ότι δεν πρόκειται να εκδώσει τίποτα. Το 1814, ο Σοπενχάουερ θα ξεκινήσει το έργο του Ο Κόσμος Ως Παράσταση Και Ως Βούληση, το οποίο θα ολοκληρωθεί το 1818 και θα εκδοθεί το Δεκέμβριο του ίδιου έτους από τον εκδοτικό οίκο Brockhaus. Το 1819, στη Δρέσδη θα γίνει πατέρας. Μια υπηρέτρια θα του χαρίσει μια κόρη, η οποία θα πεθάνει την ίδια χρονιά. Το 1820, γίνεται λέκτορας στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Αποκαλούσε το φιλόσοφο Χέγκελ «αδέξιο τσαρλατάνο», όμως οι φοιτητές προτίμησαν να παρευρίσκονται στα μαθήματα του αντιπάλου του. Γι’ αυτό το λόγο παράτησε την εργασία του στο πανεπιστήμιο. Το 1821, θα ερωτευτεί μια δεκαεννιάχρονη τραγουδίστρια της όπερας, την Καρολίν Ρίχτερ, με την οποία θα συνάψει ερωτική σχέση για πολλά χρόνια, χωρίς όμως να την παντρευτεί. Όταν ήταν σαραντατριών ετών εξεδήλωσε ενδιαφέρον για την δεκαεπτάχρονη Φλόρα Βάις, η οποία όμως θα τον απορρίψει. Το 1831, θα ξεσπάσει στο Βερολίνο επιδημία χολέρας και ο Άρθουρ θα εγκαταλείψει την πόλη. Το 1833, θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Φρανκφούρτη για τα επόμενα 27 χρόνια της ζωής του, ολομόναχος, με μόνη συντροφιά τους δύο σκύλους του. Ενώ είχε γερή κράση, το 1860 η υγεία του άρχισε να κλονίζεται. Θα πεθάνει στις 21 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους στον καναπέ του από οξεία πνευμονική ανεπάρκεια, στην ηλικία των 72 ετών.

Πριν από το Σοπενχάουερ ο Χέγκελ είχε διαδώσει την ιδέα του Zeitgeist, δηλαδή ότι κάθε κοινωνία έχει μια συλλογική συνείδηση που καθορίζει τις πράξεις των μελών της. Έκανε κριτική τόσο στο Χέγκελ όσο και στον Καντ, καταδικάζοντας το λογικό οπτιμισμό τους, ότι η ατομική ηθική μπορεί να καθοριστεί από την κοινωνία και τη λογική. Αντίθετα, πίστευε ότι οι άνθρωποι τροφοδοτούνται μόνο από τις βασικές τους επιθυμίες, αυτό που ονόμαζε Wille zum Leben, δηλαδή θέληση για ζωή. Γι’ αυτόν η ανθρώπινη επιθυμία ήταν μάταιη, παράλογη, χωρίς κατεύθυνση και ως συνέπεια το ίδιο ίσχυε και για κάθε ανθρώπινη πράξη στον κόσμο. Για το Σοπενχάουερ η βούληση είναι μια μεταφυσική δύναμη που ελέγχει όχι μόνο τις πράξεις των ατόμων, αλλά και όλα τα φυσικά φαινόμενα. Η βούληση μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με ασκητισμό και αγνότητα.

Ασχολήθηκε ακόμη με την αισθητική, τα μαθηματικά και τις τέχνες, καθώς και με τα έθιμα. Μάλιστα, μίλησε για την τιμωρία λέγοντας ότι αφορά το μέλλον και όχι το παρελθόν και αυτό τη διαφοροποιεί από την εκδίκηση. Θεωρούσε τις απόψεις του μη συμβατές με το θεϊσμό και αναφερόμενος στο Θεό, δήλωσε πως αν υπήρχε θα ήταν κακός. Σχετικά με την ψυχολογία, αναφερόταν στην τεράστια δύναμη που έχει το σεξ στη ζωή μας ως επιθυμία, σε αντίθεση με τους περισσότερους φιλοσόφους ως τότε που το υποτίμησαν.

Σε πολιτικό επίπεδο ο Σοπενχάουερ μιλούσε για την αναγκαιότητα του κράτους στο να ελέγχει τις καταστροφικές τάσεις που είναι έμφυτες στο είδος μας. Ωστόσο, πίστευε ότι το κράτος πρέπει να αφήνει ελεύθερο τον άνθρωπο να εργάζεται για τη δική του σωτηρία. Η δήλωσή του ότι προτιμά ένα λιοντάρι να τον κυβερνά από ό, τι ένας από τους υπόλοιπους αρουραίους οδήγησε κάποιους στο να τον χαρακτηρίσουν μοναρχικό. Ο Σοπενχάουερ, όπως και πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι της εποχής του, πίστευαν στην ανωτερότητα των Ευρωπαίων, τους οποίους θεωρούσε ότι είναι περισσότερο δημιουργικοί σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Θεωρούσε, ωστόσο, ότι οι Ινδοί και οι Αιγύπτιοι ανήκαν στο ίδιο επίπεδο. Παρά τις απόψεις του αυτές, διαφωνούσε με τη διαφορετική μεταχείριση των ανθρώπων, ήταν κατά της δουλείας και υποστήριξε το κίνημα για την κατάργησή της στις ΗΠΑ. Διακατεχόταν, όμως, από ένα μεταφυσικό και πολιτικό αντισημιτισμό. Θεωρούσε τις γυναίκες κατώτερες και ήταν οπαδός της ανδρικής πολυγαμίας. Υπήρξε ένας πρώιμος ευγονιστής, πιστεύοντας ότι ακόμα και τα πνευματικά προτερήματα κληρονομούνται, αλλά έκανε λόγο για καλή μεταχείριση των ζώων. Στο θέμα της ομοφυλοφιλίας ήταν περισσότερο δεκτικός από πολλούς σύγχρονούς του, οι οποίοι τον κατηγόρησαν ότι στηρίζει την παιδεραστία, βασιζόμενοι σε ασαφείς δηλώσεις του.

Πολλοί όπως ο Μπέρτραντ Ράσελ, τον κατηγόρησαν ως μη ειλικρινές άτομο, εξαιτίας της ακριβής και άσωτης ζωής του που ερχόταν σε σύγκρουση με τη διδασκαλία του που μιλούσε για ασκητισμό. Άλλοι πάλι, όπως ο Μπράιαν Ματζί, χαρακτήριζαν τις κριτικές εναντίον του ως απόλυτα ρηχές. Ο Λέων Τολστόι, αν και χριστιανός, υιοθέτησε πολλές από τις ιδέες του πάνω στον ασκητισμό και την εγκράτεια.

Πηγή φωτογραφιών

Κείμενο: Μελέτης Τσαχουρίδης (Lavart)