Фёдор Достоевский

Фёдор Достоевский

Υπόγειο

[Απόσπασμα]

Είμαι ένας άνθρωπος άρρωστος… Ένας κακός άνθρωπος. Άνθρωπος αποκρουστικός. Νομίζω ότι πάσχω από το συκώτι μου. Εδώ που τα λέμε, δεν σκαμπάζω γρυ σχετικά με την αρρώστια μου και σίγουρα δεν ξέρω από τι πάσχω. Δεν ακολουθώ καμιά θεραπεία και ποτέ δεν νοσηλεύτηκα για κάτι, παρότι τιμώ και την ιατρική και τους γιατρούς. Επιπλέον, είμαι δεισιδαίμων, στο έπακρον∙ εντάξει, τόσο όσο να εκτιμώ την ιατρική. (Είμαι αρκετά μορφωμένος για να είμαι δεισιδαίμων, μα είμαι δεισιδαίμων). Όχι, δεν θέλω να τρέχω για γιατρειές, από κακία. Όμως εσείς αυτό, σίγουρα, δεν το καταλαβαίνετε. Εγώ ωστόσο το καταλαβαίνω. Εννοείται ότι δεν θα μπορέσω να σας εξηγήσω ποιον ακριβώς, εν τοιαύτη περιπτώσει, θα κακοκαρδίσω με την κακία μου∙ γνωρίζω πολύ καλά ότι τους γιατρούς δεν πρόκειται να τους «βλάψω» με το να μην τους ζητάω να με κάνουν καλά∙ ξέρω καλύτερα από τον καθένα ότι μόνο τον εαυτό μου θα βλάψω έτσι, κανέναν άλλο. Παρ’ όλα αυτά, αν δεν θέλω να θεραπευτώ, είναι από κακία. Το συκώτι πονάει, άσ’ το λοιπόν να πονέσει ακόμα περισσότερο!

Ζω έτσι εδώ και πολύ καιρό − είκοσι χρόνια. Τώρα είμαι σαράντα. Παλιότερα εργαζόμουνα σε μια υπηρεσία, τώρα δεν εργάζομαι πια. Ήμουν ένας χολωμένος δημόσιος υπάλληλος. Ήμουν άξεστος κι έβρισκα ευχαρίστηση σ’ αυτό. Ξέρετε, δεν λαδωνόμουνα, άρα, όφειλα να επιβραβεύω με κάποιον τρόπο τον εαυτό μου. (Ατυχές ευφυολόγημα∙ αλλά δεν θα το απαλείψω. Το έγραψα νομίζοντας ότι θα είναι πολύ ευφυές∙ τώρα όμως που είδα πως ήθελα μόνο να κομπάσω ελεεινά, εσκεμμένα δεν το απαλείφω!) Όταν στο γραφείο που καθόμουνα πλησίαζαν διάφοροι με τις αιτήσεις τους ανά χείρας, εγώ γρύλιζα κι ένιωθα ασίγαστη ηδονή αν κατάφερνα να στεναχωρήσω κάποιον. Τα κατάφερνα σχεδόν πάντα. Στην πλειοψηφία τους ήταν άνθρωποι συνεσταλμένοι: ξέρετε... αιτούντες. Αλλά από τους λιμοκοντόρους αυτούς περισσότερο δεν μπορούσα να αντέξω έναν αξιωματικό. Δεν ήθελε με τίποτα να υποταχτεί και βροντούσε απαίσια το ξίφος του. Εξαιτίας αυτού του ξίφους ήμουνα σε πόλεμο μαζί του ενάμιση χρόνο. Τελικά υπερίσχυσα. Έπαψε να βροντάει. Εδώ που τα λέμε, αυτό συνέβη τότε που ήμουν ακόμη νέος. Ξέρετε όμως, κύριοι, σε τι συνίστατο η κεντρική ιδέα της κακίας μου; Το όλο θέμα, η μεγαλύτερη κακοήθεια συνίστατο στο ότι κάθε στιγμή, ακόμα και τη στιγμή που χόλωνα περισσότερο, συνειδητοποιούσα ντροπιασμένα μέσα μου ότι όχι μόνο δεν είμαι κακιωμένος, αλλά ούτε καν θυμωμένος, ότι μάταια γαβγίζω, ξεγελάω τον εαυτό μου. Βγάζω μεν αφρούς από το στόμα, αλλά για δοκιμάστε να μου χαρίσετε κανένα κουκλάκι, να με τρατάρετε κάνα τσαγάκι με μπισκοτάκι και θα δείτε πώς θα ησυχάσω. Θα συγκινηθώ μάλιστα ως τα τρίσβαθα της ψυχής μου, έστω κι αν μετά, σίγουρα, θα γρυλίζω σ’ εμένα τον ίδιο κι από ντροπή θα έχω κάμποσους μήνες αϋπνίες. Αυτό το συνήθειο έχω.

Είπα ψέματα πριν λίγο ότι ήμουνα ένας χολωμένος υπάλληλος. Από κακία είπα ψέματα. Απλώς παιδιάριζα και με τους αιτούντες και με τον αξιωματικό, κι επί της ουσίας ποτέ δεν κατάφερα να γίνω κακός. Μονίμως αναγνώριζα μέσα μου πολλά, πάμπολλα, αντικρουόμενα στοιχεία. Ένιωθα ότι αυτά τα αντικρουόμενα στοιχεία συνωθούνται μέσα μου σαν μυρμήγκια. Ήξερα ότι μια ολόκληρη ζωή συνωθούνταν και πάσχιζαν να βγουν από μέσα μου, αλλά δεν τα άφηνα, δεν τα άφηνα, σκόπιμα δεν τα άφηνα να βγουν. Με βασάνιζαν μέχρι αισχύνης∙ μου προκαλούσαν παροξυσμό σχεδόν, και εντέλει τα βαρέθηκα, ω, πώς τα βαρέθηκα! Μήπως νομίζετε, κύριοι, ότι τώρα μεταμελούμαι ενώπιόν σας, ότι σας ζητάω συγχώρεση για κάτι;.. Είμαι σίγουρος ότι αυτό σκέφτεστε… Όπως και να ’χει, σας διαβεβαιώνω ότι το ίδιο μου κάνει κι αν το σκέφτεστε…

Όχι μόνο κακός αλλά και τίποτα άλλο δεν κατάφερα να γίνω: ούτε κακός ούτε καλός, ούτε κάθαρμα ούτε τίμιος, ούτε ήρωας ούτε ζωύφιο. Τώρα ζω στην ακρούλα μου, εμπαίζοντας τον εαυτό μου με μια κακιωμένη και ολωσδιόλου άχρηστη παρηγοριά ότι ο έξυπνος άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει τίποτα, ενώ γίνεται κάτι μόνον ο βλάκας. Ο έξυπνος άνθρωπος του δέκατου ένατου αιώνα μάλιστα οφείλει, και από ηθική άποψη υποχρεούται, να είναι ένα πλάσμα κατεξοχήν αδύναμου χαρακτήρα∙ ο άνθρωπος με χαρακτήρα, ο αποτελεσματικός, είναι πλάσμα κατεξοχήν περιορισμένης αντίληψης. Αυτή είναι η σαραντάχρονη πεποίθησή μου. Τώρα είμαι σαράντα χρονών, μια ολόκληρη ζωή∙ βαθιά γεράματα, ξέρετε. Το να ζεις πάνω από τα σαράντα είναι απρεπές, χυδαίο, ανήθικο! Ποιος ζει πάνω από σαράντα χρόνια, απαντήστε μου ειλικρινά, τίμια. Εγώ θα σας πω ποιος ζει: οι βλάκες και οι παλιάνθρωποι. Θα το πω αυτό σε όλα τα γερόντια, κατάμουτρα, σε όλα αυτά τα ασπρομάλλικα και παρφουμαρισμένα γερόντια! Θα το πω κατάμουτρα σε όλον τον κόσμο! Έχω δικαίωμα να μιλάω έτσι, διότι θα ζήσω κι ο ίδιος μέχρι τα εξήντα. Μέχρι τα εβδομήντα θα ζήσω! Μέχρι τα ογδόντα θα ζήσω!.. Περιμένετε! Αφήστε με μόνο να πάρω μια ανάσα…

Πιθανότατα να σκέφτεστε, κύριοι, ότι θέλω να σας διασκεδάσω. Σφάλλετε και σ’ αυτό. Δεν είμαι διόλου ο χαρούμενος άνθρωπος που νομίζετε ή ίσως νομίζετε∙ πάντως, αν, εκνευρισμένοι από όλοι αυτή τη φλυαρία (και το νιώθω ήδη ότι είστε εκνευρισμένοι), σκεφτείτε να με ρωτήσετε ποιος είμαι τελικά; − θα σας απαντήσω: είμαι ένας δημόσιος υπάλληλος όγδοης βαθμίδας. Υπηρετούσα στο δημόσιο για να έχω κάτι να τρώω (αποκλειστικά και μόνο γι’ αυτό), κι όταν τον περασμένο χρόνο ένας από τους μακρινούς συγγενείς μού άφησε στη διαθήκη του έξι χιλιάδες ρούβλια, υπέβαλα αμέσως την παραίτησή μου κι εγκαταστάθηκα σε ένα δικό μου δωματιάκι. Είχα ζήσει και παλιότερα εδώ, αλλά τώρα εγκαταστάθηκα για τα καλά. Το δωμάτιό μου είναι άθλιο, απαίσιο, στην άκρη της πόλης. Η οικιακή βοηθός μου είναι μια χωριάτισσα, γριά, κακιά λόγω βλακείας κι επιπλέον μυρίζει πάντα απαίσια. Μου λένε ότι το κλίμα της Πετρούπολης με βλάφτει κι ότι με τα ασήμαντα μέσα που διαθέτω είναι πολύ ακριβά να μένω στην Πετρούπολη. Όλα αυτά τα ξέρω καλύτερα από τους πεπειραμένους και πάνσοφους συμβουλάτορες και εκείνους που κουνάνε το κεφάλι αποδοκιμαστικά. Αλλά παραμένω στην Πετρούπολη∙ δεν θα φύγω από την Πετρούπολη! Δεν θα φύγω διότι… Μα! είναι ξέρετε απολύτως αδιάφορο το αν θα φύγω ή δεν θα φύγω.

Εδώ που τα λέμε, για ποιο πράγμα μπορεί να μιλάει ένας καθωσπρέπει άνθρωπος με τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση;

Απάντηση: Για τον εαυτό του.

Έτσι λοιπόν, θα μιλήσω κι εγώ για τον εαυτό μου.

[...]

Μετάφραση από τα Ρωσικά: Ελένη Μπακοπούλου

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (Фёдор Достоевский) Υπόγειο που κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις Εκδόσεις Ίνδικτος σε νέα μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου. Το βιβλίο συμπεριλαμβάνει και το αφήγημα «Μ' αφορμή το υγρό χιόνι». Στην πρώτη έκδοση αυτών των δύο αφηγημάτων με τον τίτλο Σημειώσεις από το υπόγειο ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι σημείωνε:  «Εξυπακούεται ότι και ο συγγραφέας των σημειώσεων και οι ίδιες οι "Σημειώσεις" είναι επινοημένοι. Εν τούτοις, πρόσωπα όπως ο συντάκτης αυτών των σημειώσεων όχι μόνο μπορούν αλλά και οφείλουν να υπάρχουν στην κοινωνία μας, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε η κοινωνία μας. Ήθελα να προβάλω ενώπιον της κοινωνίας, περισσότερο του συνηθισμένου, έναν από τους χαρακτήρες μιας όχι και τόσο μακρινής εποχής. Είναι από τους εκπροσώπους μιας γενιάς που ζει ακόμα. Στο απόσπασμα που τιτλοφορείται "Υπόγειο" το πρόσωπο αυτό αυτοσυστήνεται, εκθέτει την άποψή του και μοιάζει να θέλει να διευκρινίσει τους λόγους που το γέννησαν και για τους οποίους όφειλε να εμφανιστεί ανάμεσά μας. Σ’ ένα επόμενο απόσπασμα θα ακολουθήσουν οι πραγματικές "σημειώσεις" του προσώπου αυτού για ορισμένα περιστατικά της ζωής του». Την ελληνική έκδοση συμπληρώνει και ένας κατατοπιστικός πρόλογος της μεταφράστριας. Σε μετάφραση της ίδιας κυκλοφορούν ήδη τα πολυσέλιδα μυθιστορήματα Οι δαιμονισμένοι και Ο ηλίθιος. Αξίζει να αναφερθεί τι έχει γραφτεί μεταξύ άλλων για το μεταφραστικό έργο της Ελένης Μπακοπούλου: «Η μεταφράστρια, Ελένη Μπακοπούλου, μετά τους "Δαιμονισμένους" καταθέτει και τον "Ηλίθιο", κι όπως φαίνεται, όχι μόνο αναμετριέται με ένα μεγάλο έργο, αλλά και με το μεγάλο στοίχημα να ανανεώσει το ενδιαφέρον για τον Ντοστογιέφσκι, μέσα από τις δικές της μεταφραστικές προτάσεις, που έχουν ήδη κερδίσει, όχι μόνο τις εντυπώσεις, αλλά και την ουσία» (Ξ. Μπρουντζάκης, Το Ποντίκι, 23/10/2008). Και: «Αυτή η γυναίκα είναι μορφοδούλα (ό,τι πιάνει γίνεται όμορφο), υποστήριξε διαφορετικά το κείμενο, το γλύκανε και το ηρέμησε, του χάρισε εσωτερική εδραίωση, αποδεικνύοντας ότι μετά τον Άρη Αλεξάνδρου -ό,τι κι αν μεσολάβησε- μόνο στην Ίνδικτο το πείραμα της ανανέωσης επέτυχε» (Κ. Παπαγιώργης, Lifo, 27/11/2008).

© Εκδόσεις Ίνδικτος + Ελένη Μπακοπούλου