ΑΝΤΟΝ ΠΑΝΕΚΟΥΚ Λενινισμός: Κράτος ή Επανάσταση;

ΑΝΤΟΝ ΠΑΝΕΚΟΥΚ
Λενινισμός: Κράτος ή Επανάσταση;

Του Θανάση Τσακίρη

Ο Άντον Πάνεκουκ γεννήθηκε το 1873 και πέθανε το 1960. Ήταν ένας από τους κυριότερους ηγέτες του ΚΚ Ολλανδίας. Αρκετά νωρίς άσκησε κριτική στην πολιτική της ηγετικής ομάδας των Ρώσων Μπολσεβίκων. Τέθηκε επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας του κόμματος και ανήγαγε τα εργατικά συμβούλια των εργοστασίων σε κύτταρα του οργανισμού της μέλλουσας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Επεσήμανε τις αντιφάσεις της οικοδόμησης της μετεπαναστατικής ΕΣΣΔ και διείδε την τελική κατάληξή της σε ένα σύστημα κρατικού καπιταλισμού. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί το βιβλίο του "Ο Λένιν σαν φιλόσοφος" από τις εκδόσεις ΥΨΙΛΟΝ και η μπροσούρα με τίτλο "Ο συνδικαλισμός" που εξέδωσαν οι εκδόσεις "Επαναστατική Αυτοοργάνωση"

Ήδη πριν την επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 και την εγκαθίδρυση του πρώτου "προλεταριακού κράτους", ο Λένιν ανέτρεπε κάποιες δογματικές-στατικές αντιλήψεις, τόσο του ίδιου του Μαρξ όσο και των σοσιαλδημοκρατών, που έβλεπαν την επερχόμενη σοσιαλιστική προλεταριακή επανάσταση να λαμβάνει χώρα στη γηραιά ευρωπαϊκή ήπειρο και διακήρυξε το σπάσιμο του αδύνατου κρίκου της αλυσίδας στη "μισοκαπιταλιστική" Ρωσία των αρχών του 20ού αιώνα.
Ποιες ήταν οι διαφορετικές συνθήκες που επικρατούσαν στη Ρωσία τότε, σε σχέση με την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη; "Εκεί, ο αγώνας εναντίον του τσαρισμού ήταν ανάλογος με τους προηγούμενους αγώνες εναντίον της απολυταρχίας στην Ευρώπη (...) η εκκλησία και η θρησκεία ήταν τα ισχυρότερα στηρίγματα του συστήματος διακυβέρνησης". Η ανυπαρξία σημαντικού αριθμού καπιταλιστών, ποσοτικά και ποιοτικά, σήμαινε ότι ο αγώνας εναντίον της θρησκείας "έπεσε στους ώμους της ρώσικης διανόησης που μόνη της έδινε ένα λυσσαλέο αγώνα για να διαφωτίσει το λαό εναντίον του τσαρισμού". Η εμφάνιση ενός σχετικά ρωμαλέου, για τα δεδομένα της Ρωσίας, εργατικού κινήματος, έδωσε την απαιτούμενη βάση για την ανάπτυξη ενός "σοσιαλιστικού κόμματος" υπό την καθοδήγηση της διανόησης. "Έτσι η προλεταριακή ταξική πάλη στη Ρωσία ήταν ταυτόχρονα και αγώνας εναντίον της τσαρικής απολυταρχίας, κάτω από το λάβαρο του σοσιαλισμού". Ο Λένιν θεώρησε ότι "το πρώτο ζωτικό καθήκον ήταν η συντριβή του τσαρισμού και του οπισθοδρομικού βάρβαρου κοινωνικού συστήματος της Ρωσίας". Αυτή η θεώρηση των πραγμάτων, είναι που άνοιξε το δρόμο για την κατοπινή θεωρητική αποδοχή της αντίληψης των "σταδίων" από τα κόμματα της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς, που αρνείται τη δυνατότητα στο εργατικό κίνημα να καταλήξει με ενιαία επαναστατική διαδικασία στους τελικούς του στόχους.
Ο Λένιν ξεκινά μεθοδολογικά σωστά αλλά στη συνέχεια υπερτονίζει τις ιδιαιτερότητες της Ρωσίας. Ο Πάνεκουκ τονίζει, βέβαια, ότι στη Ρωσία "οι μεγάλες βιομηχανίες δημιουργήθηκαν από το μεγάλο δυτικό κεφάλαιο που εκμεταλλευόταν έτσι τους Ρώσους εργάτες". Παρόμοια, με τα δάνεια προς την Τσαρική κυβέρνηση από το χρηματιστικό κεφάλαιο της Δύσης, υποβαλλόταν σε πλήρη και ομαδική εκμετάλλευση ολάκερη η Ρωσική κοινωνία. Έτσι "όπως στη Ρώσικη επανάσταση συνυπήρχαν δύο πλευρές της δυτικής εξέλιξης, αστική επανάσταση, όσον αφορά τους άμεσους στόχους της, προλεταριακή επανάσταση, όσον αφορά τις ενεργές δυνάμεις της, έτσι και η αντίστοιχη μπολσεβίκικη θεωρία ήταν αναγκαστικά ένα μίγμα αστικού υλισμού στις βασικές φιλοσοφικές απόψεις και προλεταριακού εξελικτικισμού στη θεωρία της ταξικής πάλης". Μ' αυτή την έννοια ο Πάνεκουκ ειρωνεύεται το γεγονός ότι στο σπίτι του Λαού στη Μόσχα ήταν γραμμένη με μεγάλα γράμματα η φράση "η θρησκεία είναι το όπιο του λαού" και, κατά τραγικότερη ειρωνεία σήμερα, μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ αποκαλύπτεται ότι "ο βασιλιάς ήταν γυμνός". Γιατί, για τους Ρώσους μαρξιστές, ο πυρήνας του μαρξισμού δεν περικλείεται στη θέση του Μαρξ ότι η κοινωνική πραγματικότητα καθορίζει τη συνείδηση.
Τι ήταν, λοιπόν, η Σταλινική μετεξέλιξη της Ρώσικης επανάστασης; Προδοσία των βασικών αρχών του Λενινισμού, όπως διακήρυξαν οι οπαδοί του Τρότσκι ή κωδικοποίηση των αρχών του Λενινισμού σε δόγμα, όπως ισχυρίζονται οι πάσης φύσεως "ανανεωτές"; Όχι. "Ο ρώσικος Μπολσεβικισμός δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι εγκατέλειψε το δρόμο του Μαρξισμού, γιατί ποτέ δεν είχε πάρει αυτό το δρόμο". Μήπως, όμως, έτσι μηδενίζεται ολόκληρο το έργο της προλεταριακής πάλης; Όχι. Γιατί "ο αγώνας των Ρώσων εργατών, με τη μαζική δράση τους και τα Σοβιέτ τους, υπήρξε το σημαντικότερο πρακτικό παράδειγμα σύγχρονης προλεταριακής πάλης". Όμως, μετά την επανάσταση - και τη νίκη του Λένιν κατά των Μαχιστών στο Κόμμα- ο "Λενινισμός" ανακηρύχθηκε σε επίσημη φιλοσοφία του κράτους, σαν συνδυασμός του αστικού υλισμού και της θεωρίας του Μαρξ για την κοινωνική εξέλιξη, στολισμένη με κάποια διαλεκτική ορολογία. Αυτή η υλιστική φιλοσοφία ήταν ακριβώς η θεωρία που χρειάζονταν οι Ρώσοι διανοούμενοι που έβλεπαν, τώρα που οι φυσικές επιστήμες και η τεχνική παρείχαν τη βάση για μια γρήγορα αναπτυσσόμενη παραγωγή που αυτοί θα διεύθυναν, το μέλλον ανοιχτό μπροστά τους σαν κυρίαρχη τάξη μιας αχανούς αυτοκρατορίας".
Σχολιάζοντας την πολεμική του Λένιν ενάντια στους εμπειριοκριτικιστές και την υποτιθέμενη στήριξή τους στους "φιντεϊστές", ο Πάνεκουκ θεωρεί ότι υποτιμώνται οι πραγματικές επικίνδυνες πλευρές του αστισμού, που την εποχή εκείνη στη Δυτική Ευρώπη είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται ορατές από μελετητές-μαχητές όπως π.χ. ο Αντόνιο Γκράμσι. Σημειώνει, λοιπόν, ότι "αντί να δημιουργήσει ταξική ενότητα εναντίον της αστικής τάξης και του αστικού κράτους, για να πάρει την παραγωγή στα χέρια του, το δυτικό προλεταριάτο καλείται να αναλάβει αγώνα εναντίον της θρησκείας".
Πώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το σύστημα που προέκυψε στη Ρωσία; Η πρόταση του Πάνεκουκ: "Το ρώσικο οικονομικό σύστημα είναι ο κρατικός καπιταλισμός, που εκεί ονομάζεται κρατικός σοσιαλισμός ή ακόμα και κομμουνισμός (η παραγωγή διευθύνεται από μια κρατική γραφειοκρατία κάτω από την ηγεσία του Κομμουνιστικού κόμματος. Αυτή η κρατική γραφειοκρατία που αποτελεί τη νέα κυρίαρχη τάξη, έχει στην άμεση διάθεσή της το προϊόν, συνεπώς και την υπεραξία, ενώ οι εργάτες παίρνουν μόνο μισθούς και αποτελούν μιαν εκμεταλλευόμενη τάξη".
Ένα τέτοιο σύστημα προσπαθούσαν να εγκαθιδρύσουν στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες τα ΚΚ της Γ΄ Διεθνούς, έξω από τις ανάγκες του Δυτικού προλεταριάτου, αντίθετα με τις επικρατούσες συνθήκες. Η παγκόσμια επανάσταση, κατά Λένιν, απαιτούσε κόμμα με σιδερένια πειθαρχία: "απαραίτητοι είναι οι ειδικευμένοι ικανοί κομματικοί ηγέτες, οι επαγγελματίες, πεπειραμένοι επαναστάτες^ οι μάζες πρέπει μόνο να πιστεύουν ότι το κόμμα και οι ηγέτες του έχουν δίκαιο"^ έτσι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι "η εργατική τάξη που αγωνίζεται για τη χειραφέτησή της, στηριζόμενη στο Μαρξισμό, θα βρει στο δρόμο της τη φιλοσοφία του Λένιν σαν μια θεωρία μιας τάξης που προσπαθεί να διαιωνίσει τη σκλαβιά και την εκμετάλλευσή της".
Στο δίλημμα του τίτλου η ηγεσία των Μπολσεβίκων απάντησε: ΚΡΑΤΟΣ.