Ο δάσκαλος Λέων Τολστόι
«Τις πρώτες μέρες του έγγαμου βίου μας, όλοι έρχονταν να
μας συγχαρούν. Yπηρέτες, χωρικοί, σπουδαστές», θυμόταν συχνά
η Σόφια Αντρέγεβνα Τολστάγια, σύζυγός του Λέοντα Τολστόι. Για τους υπηρέτες και
τους χωρικούς είναι σαφές. Οι χωρικοί δούλευαν για τους γαιοκτήμονες Τολστόι
στα χωράφια, και οι υπηρέτες συντηρούσαν το αρχοντικό τους. Αλλά ποιοι ήταν
αυτοί οι «σπουδαστές» της Γιάσναγια Πολιάνα; Γιατί έρχονταν να συγχαρούν τους
νιόπαντρους, μαζί με τους υπηρέτες και τους χωρικούς;
Ο Τολστόι είναι πολύ γνωστός ως συγγραφέας. Λιγότερο γνωστός ως φιλόσοφος και θρησκευτικός ομιλητής. Ακόμη λιγότερο είναι γνωστός ο Τολστόι-δάσκαλος, δημιουργός μιας εντελώς καινούργιας μεθόδου διδασκαλίας γραφής και γνώσεων για το περιβάλλοντα κόσμο, για παιδιά, καθώς και του θεμελιώδους «Αλφαβηταρίου». Μιας ανθολογίας, η οποία συγκέντρωσε εκείνα τα έργα που, κατά τη γνώμη του, αποτελούσαν το αναγκαίο ανάγνωσμα κάθε παιδιού στη Ρωσία του 19ου αιώνα. Από τα παιδιά ενός ράφτη, μέχρι αυτά του αυτοκράτορα. Αυτή ήταν η κύρια ιδέα του Τολστόι. Η ένωση της Ρωσίας μέσω εκείνων που αποτελούν το μέλλον της.
Ο Τολστόϊ για τα παιδιά
Η παιδαγωγική ιδέα του Τολστόι βασίζεται στην αναστολή της βίας στο νου και στο χαρακτήρα του παιδιού, για να μαθαίνει μόνο εκείνα που το ενδιαφέρουν και που τα βρίσκει ωφέλιμα. Αυτές οι ιδέες έρχονταν σε αντίθεση με τις αρχές της διδασκαλίας που ήταν διαδεδομένες στη Ρωσία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στα σχολεία της Εκκλησίας. Ο Τολστόι επιχείρησε να δοκιμάσει όλο το παιδαγωγικό του σύστημα στα παιδιά της Γιάσναγια Πολιάνα και σε άλλα γειτονικά κτήματα, όπου οι άρχοντες δεν είχαν αντιρρήσεις.
Το σχολείο της Γιάσναγια Πολιάνα εγκαινιάστηκε το 1859. Δεν είχε κτίρια. Τα παιδιά παρακολουθούσαν τα μαθήματα στο φυλάκιο της εισόδου στο κτήμα, καθώς και στο κτίριο, όπου ζούσαν οι ίδιοι οι Τολστόι, καθώς και στη πτέρυγα δίπλα τους. Η διδασκαλία πραγματοποιούνταν από φοιτητές, τους οποίους ο Τολστόι βρήκε στη Μόσχα, και από τον ίδιο τον Λέοντα, και αργότερα την Σόφια Αντρέγεβνα. Προκειμένου να διευρύνει τις γνώσεις του γύρω από το διδακτικό έργο, ο Τολστόι ταξίδεψε στην Ευρώπη, και μελέτησε τα συστήματα διδασκαλίας.
Η βασίλισσα Λογοτεχνία
Ακόμη και τώρα, στο σπίτι του στην Γιάσναγια Πολιάνα μπορεί κανείς να δει εργαλεία, αρκετά σύνθετα για την εποχή τους, όπως ένα μικροσκόπιο. Και όλα αυτά τα εκθέματα ήταν εισηγμένα από το εξωτερικό. Τα παιδιά μελετούσαν τις τροχιές των ουράνιων σωμάτων, τις βάσεις της Φυσικής, της Χημείας, των Μαθηματικών, της Γεωμετρίας. Και φυσικά, τον μεγαλύτερο ρόλο είχε η Λογοτεχνία. Ο Τολστόι δημιούργησε τρία “Αλφαβητάρια”, έχοντας αφιερώσει μερικά χρόνια ζωής σ' αυτά. Κάποια διηγήματα έχουν γραφτεί ειδικά για να μπουν στο «Αλφαβητάριο», όπως το «Όμηρος του Καυκάσου», το οποίο είναι πολύ δημοφιλές στις μέρες μας και έχει μεταφερθεί μερικές φορές στην οθόνη.
Το «Αλφαβητάριο» βασιζόταν σε λαϊκά διηγήματα, σε πνευματικά κείμενα και βίους Αγίων. Είχαν όμως ιδιαίτερη φυσιογνωμία και δεν ανταποκρίνονταν στην εκκλησιαστική αντίληψη για τη ζωή. Όπως η παραβολή «Τρεις γέροντες». Ένας αξιοσέβαστος μητροπολίτης ταξιδεύει με ένα καράβι και περνά δίπλα από ένα βόρειο νησί, όπου, όπως τον ενημερώνουν, ζουν τρεις Αγιοι γέροντες. Εκείνος αποφασίζει να τους επισκεφτεί. «Πώς κάνετε την προσευχή σας;», τους ρωτά. «Πολύ απλά», απαντούν εκείνοι. «Εσείς είσαστε τρεις και εμείς είμαστε τρεις, ελέησον μας!» («Τρεις», δηλαδή η Τριάδα: ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα). «Προσεύχεσθε λάθος», τους λέει ο μητροπολίτης. Και έπειτα αρχίζει να τους μαθαίνει πώς πρέπει να προσεύχονται με τον τρόπο της Εκκλησίας. Συνεχίζει το ταξίδι του και βλέπει τους τρεις γέροντες να τον πλησιάζουν, περπατώντας το νερό, σαν να ήταν στεριά. «Πατέρα», φωνάζουν, «θύμισέ μας πώς να κάνουμε σωστά την προσευχή! Το έχουμε ξεχάσει!” Αναστατώθηκε ο μητροπολίτης: «Να προσεύχεστε όπως προσεύχεστε πάντα! Εγώ, ο αμαρτωλός, δεν μπορώ να σας το μάθω!». Αυτή είναι η ουσία της μεθόδου του Τολστόι: Η «αληθινή ζωή», και όχι το «άψυχο γράμμα».
Παράδεισος Παιδαγωγικής
Γενικά, αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματα των παιδιών του Τολστόι για τη ζωή τους στη Γιάσναγια Πολιάνα, θα καταλήξει οπωσδήποτε στο συμπέρασμα, ότι ο Τολστόι ήθελε να οργανώσει στη Γιάσναγια Πολιάνα έναν παράδεισο και το πέτυχε. Όμως η Παιδαγωγική, ως σύστημα και πρακτική, δεν ταίριαξε με τη ζωή των νιόπαντρων.
Το 1862 ο Λέων Τολστόι έγραψε στον φίλο του Ιβάν Πετρόβιτς Μπορίσοφ: «Όλα με το σπίτι πάνε μια χαρά, και ζούμε έτσι ώστε δεν χρειάζεται να πεθάνουμε». Όμως με την «τελευταία ερωμένη» του, όπως έλεγε ο ίδιος την Παιδαγωγική, είχε χωρίσει. Όχι μόνο λόγω του γεγονότος ότι το περιοδικό του «Γιάσναγια Πολιάνα», που κυκλοφορούσε το 1862, και όπου ο Τολστόι δημοσίευε της παιδαγωγικές του προτάσεις, δεν είχε ζήτηση. Οχι μόνο επειδή τα παιδιά των χωρικών δεν είχαν χρόνο να μελετούν, επειδή δούλευαν πολύ στα χωράφια. Ο βασικός λόγος ήταν μάλλον ότι η Παιδαγωγική δεν συμπορευόταν με τα ενδιαφέροντα της νέας συζύγου. Και πώς να γινόταν, όταν οι αγροτικοί δάσκαλοι που έρχονταν στη Γιάσναγια Πολιάνα για πρακτική και ανταλλαγή εμπειρίας, κάπνιζαν στο σαλόνι, ενώ η Σόνια, η οποία έμεινε γρήγορα έγκυος, δεν άντεχε τον καπνό; Όπως θυμάται η ίδια, «όλοι αυτοί οι νεαροί ντρέπονται την παρουσία μου, και μερικοί με κοιτούσαν εχθρικά, νοιώθοντας ότι εδώ θα τελειώσει η στενή τους επαφή με τον Λέοντα Νικολάεβιτς, ο οποίος θα μεταφέρει όλα τα ενδιαφέροντά του στην οικογενειακή ζωή».
Τα σχολεία του Τολστόι δεν βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη Ρωσία του 19ου αιώνα, ούτε του 20ου. Στις μέρες μας, υπάρχουν μόνο μερικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπου όχι τόσο η διδασκαλία, όσο η αγωγή διδάσκεται με τον τρόπο του Τολστόι. Περιέργως, στην Ιαπωνία υπάρχουν μερικά σχολεία όπου τα παιδιά διδάσκονται με τη μέθοδο του Τολστόι.
Ο Τολστόι είναι πολύ γνωστός ως συγγραφέας. Λιγότερο γνωστός ως φιλόσοφος και θρησκευτικός ομιλητής. Ακόμη λιγότερο είναι γνωστός ο Τολστόι-δάσκαλος, δημιουργός μιας εντελώς καινούργιας μεθόδου διδασκαλίας γραφής και γνώσεων για το περιβάλλοντα κόσμο, για παιδιά, καθώς και του θεμελιώδους «Αλφαβηταρίου». Μιας ανθολογίας, η οποία συγκέντρωσε εκείνα τα έργα που, κατά τη γνώμη του, αποτελούσαν το αναγκαίο ανάγνωσμα κάθε παιδιού στη Ρωσία του 19ου αιώνα. Από τα παιδιά ενός ράφτη, μέχρι αυτά του αυτοκράτορα. Αυτή ήταν η κύρια ιδέα του Τολστόι. Η ένωση της Ρωσίας μέσω εκείνων που αποτελούν το μέλλον της.
Ο Τολστόϊ για τα παιδιά
Η παιδαγωγική ιδέα του Τολστόι βασίζεται στην αναστολή της βίας στο νου και στο χαρακτήρα του παιδιού, για να μαθαίνει μόνο εκείνα που το ενδιαφέρουν και που τα βρίσκει ωφέλιμα. Αυτές οι ιδέες έρχονταν σε αντίθεση με τις αρχές της διδασκαλίας που ήταν διαδεδομένες στη Ρωσία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στα σχολεία της Εκκλησίας. Ο Τολστόι επιχείρησε να δοκιμάσει όλο το παιδαγωγικό του σύστημα στα παιδιά της Γιάσναγια Πολιάνα και σε άλλα γειτονικά κτήματα, όπου οι άρχοντες δεν είχαν αντιρρήσεις.
Το σχολείο της Γιάσναγια Πολιάνα εγκαινιάστηκε το 1859. Δεν είχε κτίρια. Τα παιδιά παρακολουθούσαν τα μαθήματα στο φυλάκιο της εισόδου στο κτήμα, καθώς και στο κτίριο, όπου ζούσαν οι ίδιοι οι Τολστόι, καθώς και στη πτέρυγα δίπλα τους. Η διδασκαλία πραγματοποιούνταν από φοιτητές, τους οποίους ο Τολστόι βρήκε στη Μόσχα, και από τον ίδιο τον Λέοντα, και αργότερα την Σόφια Αντρέγεβνα. Προκειμένου να διευρύνει τις γνώσεις του γύρω από το διδακτικό έργο, ο Τολστόι ταξίδεψε στην Ευρώπη, και μελέτησε τα συστήματα διδασκαλίας.
Η βασίλισσα Λογοτεχνία
Ακόμη και τώρα, στο σπίτι του στην Γιάσναγια Πολιάνα μπορεί κανείς να δει εργαλεία, αρκετά σύνθετα για την εποχή τους, όπως ένα μικροσκόπιο. Και όλα αυτά τα εκθέματα ήταν εισηγμένα από το εξωτερικό. Τα παιδιά μελετούσαν τις τροχιές των ουράνιων σωμάτων, τις βάσεις της Φυσικής, της Χημείας, των Μαθηματικών, της Γεωμετρίας. Και φυσικά, τον μεγαλύτερο ρόλο είχε η Λογοτεχνία. Ο Τολστόι δημιούργησε τρία “Αλφαβητάρια”, έχοντας αφιερώσει μερικά χρόνια ζωής σ' αυτά. Κάποια διηγήματα έχουν γραφτεί ειδικά για να μπουν στο «Αλφαβητάριο», όπως το «Όμηρος του Καυκάσου», το οποίο είναι πολύ δημοφιλές στις μέρες μας και έχει μεταφερθεί μερικές φορές στην οθόνη.
Το «Αλφαβητάριο» βασιζόταν σε λαϊκά διηγήματα, σε πνευματικά κείμενα και βίους Αγίων. Είχαν όμως ιδιαίτερη φυσιογνωμία και δεν ανταποκρίνονταν στην εκκλησιαστική αντίληψη για τη ζωή. Όπως η παραβολή «Τρεις γέροντες». Ένας αξιοσέβαστος μητροπολίτης ταξιδεύει με ένα καράβι και περνά δίπλα από ένα βόρειο νησί, όπου, όπως τον ενημερώνουν, ζουν τρεις Αγιοι γέροντες. Εκείνος αποφασίζει να τους επισκεφτεί. «Πώς κάνετε την προσευχή σας;», τους ρωτά. «Πολύ απλά», απαντούν εκείνοι. «Εσείς είσαστε τρεις και εμείς είμαστε τρεις, ελέησον μας!» («Τρεις», δηλαδή η Τριάδα: ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα). «Προσεύχεσθε λάθος», τους λέει ο μητροπολίτης. Και έπειτα αρχίζει να τους μαθαίνει πώς πρέπει να προσεύχονται με τον τρόπο της Εκκλησίας. Συνεχίζει το ταξίδι του και βλέπει τους τρεις γέροντες να τον πλησιάζουν, περπατώντας το νερό, σαν να ήταν στεριά. «Πατέρα», φωνάζουν, «θύμισέ μας πώς να κάνουμε σωστά την προσευχή! Το έχουμε ξεχάσει!” Αναστατώθηκε ο μητροπολίτης: «Να προσεύχεστε όπως προσεύχεστε πάντα! Εγώ, ο αμαρτωλός, δεν μπορώ να σας το μάθω!». Αυτή είναι η ουσία της μεθόδου του Τολστόι: Η «αληθινή ζωή», και όχι το «άψυχο γράμμα».
Παράδεισος Παιδαγωγικής
Γενικά, αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματα των παιδιών του Τολστόι για τη ζωή τους στη Γιάσναγια Πολιάνα, θα καταλήξει οπωσδήποτε στο συμπέρασμα, ότι ο Τολστόι ήθελε να οργανώσει στη Γιάσναγια Πολιάνα έναν παράδεισο και το πέτυχε. Όμως η Παιδαγωγική, ως σύστημα και πρακτική, δεν ταίριαξε με τη ζωή των νιόπαντρων.
Το 1862 ο Λέων Τολστόι έγραψε στον φίλο του Ιβάν Πετρόβιτς Μπορίσοφ: «Όλα με το σπίτι πάνε μια χαρά, και ζούμε έτσι ώστε δεν χρειάζεται να πεθάνουμε». Όμως με την «τελευταία ερωμένη» του, όπως έλεγε ο ίδιος την Παιδαγωγική, είχε χωρίσει. Όχι μόνο λόγω του γεγονότος ότι το περιοδικό του «Γιάσναγια Πολιάνα», που κυκλοφορούσε το 1862, και όπου ο Τολστόι δημοσίευε της παιδαγωγικές του προτάσεις, δεν είχε ζήτηση. Οχι μόνο επειδή τα παιδιά των χωρικών δεν είχαν χρόνο να μελετούν, επειδή δούλευαν πολύ στα χωράφια. Ο βασικός λόγος ήταν μάλλον ότι η Παιδαγωγική δεν συμπορευόταν με τα ενδιαφέροντα της νέας συζύγου. Και πώς να γινόταν, όταν οι αγροτικοί δάσκαλοι που έρχονταν στη Γιάσναγια Πολιάνα για πρακτική και ανταλλαγή εμπειρίας, κάπνιζαν στο σαλόνι, ενώ η Σόνια, η οποία έμεινε γρήγορα έγκυος, δεν άντεχε τον καπνό; Όπως θυμάται η ίδια, «όλοι αυτοί οι νεαροί ντρέπονται την παρουσία μου, και μερικοί με κοιτούσαν εχθρικά, νοιώθοντας ότι εδώ θα τελειώσει η στενή τους επαφή με τον Λέοντα Νικολάεβιτς, ο οποίος θα μεταφέρει όλα τα ενδιαφέροντά του στην οικογενειακή ζωή».
Τα σχολεία του Τολστόι δεν βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη Ρωσία του 19ου αιώνα, ούτε του 20ου. Στις μέρες μας, υπάρχουν μόνο μερικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπου όχι τόσο η διδασκαλία, όσο η αγωγή διδάσκεται με τον τρόπο του Τολστόι. Περιέργως, στην Ιαπωνία υπάρχουν μερικά σχολεία όπου τα παιδιά διδάσκονται με τη μέθοδο του Τολστόι.
Ο Πάβελ Μπασίνσκι είναι συγγραφέας, κριτικός και
ιστορικός της Λογοτεχνίας. Έχει γράψει τα βιβλία για τον Λέοντα Τολστόι «Λέων
Τολστόι: Φυγή από τον παράδεισο» (2010) και «Άγιος εναντίον του Λέοντα» (2013).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου