Ο υπαρξιστής Νικολάι Μπερντιάγεφ

Ο υπαρξιστής Νικολάι Μπερντιάγεφ

Posted by positivus under φιλοσοφία | Ετικέτες: υπαρξισμός, φιλοσοφία |
Leave a Comment 

 

 

 

 

 

 

Rate This

Ο Nicolai Berdyaev (1874-1948) ήταν ρώσος φιλόσοφος, και καταγόταν από αριστοκρατική φιλελεύθερη οικογένεια. Αρχικά γράφτηκε στη στρατιωτική σχολή του Κιέβου, την οποία εγκατέλειψε, για να σπουδάσει φυσικές επιστήμες και δίκαιο.

Η ενεργής πολιτική του δράση είχε ως συνέπεια την σύλληψή του το 1898 και την τριετή εξορία του στη βόρεια Ρωσία μεταξύ 1900 και 1903. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του γράφει τα πρώτα του έργα. Με τη λήξη της εξορίας του το 1904 πραγματοποιεί ολιγόμηνο ταξίδι στην Χαϊδελβέργη όπου παρακολουθεί τις παραδόσεις του Βίλχελμ Βίντελμπαντ. Ανάμεσα στα 1908 και 1911 ταξίδεψε και πάλι στην Ευρώπη για να μελετήσει τη φιλοσοφία και να έλθει σε επαφή με φιλελεύθερους πολιτικούς εξορίστους της πατρίδας του.

Το 1914 επειδή επέκρινε με δημοσίευμά του την πολεμική στάση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας σε βάρος των ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους, καταδικάζεται σε εξορία στη Σιβηρία. Η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως ματαίωσε την εκτέλεση της ποινής του. Το 1919 συστήνει στη Μόσχα την Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια και το 1920 αρχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας φιλοσοφία. Το περιεχόμενο της δράσης του αυτής και ειδικότερα η από μέρους του κριτική του υλισμού και του αθεϊσμού, είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αστυνομία και να του επιβληθεί ισόβια εξορία. Έτσι μαζί με άλλους διαφωνούντες προς το κομμουνιστικό καθεστώς διανοούμενους απελάθηκε το 1922. Το Βερολίνο θα είναι ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, και θα παραμείνει από το 1922 μέχρι το 1924. Κατόπιν, το 1924, θα εγκατασταθεί στο Παρίσι, όπου και πέθανε. Κατά την παραμονή του στη Γερμανία ίδρυσε την Ακαδημία της Φιλοσοφίας και της Θρησκείας, την οποία μετέφερε στο Παρίσι, όπου, παράλληλα, εξέδιδε το περιοδικό O δρόμος .

Πολυάριθμες είναι οι αυτοτελείς δημοσιεύσεις του. Ο Φ. Λάνγκε και η κριτική φιλοσοφία, 1900, Ο υποκειμενισμός και ο ατομικισμός στην κοινωνική φιλοσοφία 1901. Τα γράφει την περίοδο της εξορίας του. Σε αυτά τα πρώτα δημοσιεύματά του αποπειράται να συνδυάσει μαρξισμό και γερμανικό ιδεαλισμό.

Η παρισινή περίοδος είναι για τον Μπερντιάεφ περίοδος συστηματοποίησης της σκέψης του: Η ρωσική σκέψη για την Εκκλησία 1926, Μαρξισμός και θρησκεία 1929, Ο Χριστιανισμός και η πάλη των τάξεων 1931, Η αλήθεια και το ψεύδος του κομμουνισμού 1932, Το Εγώ και ο κόσμος των αντικειμένων 1933, Η μοίρα του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο 1934, Πνεύμα και πραγματικότητα 1937, Δουλεία και ελευθερία 1944, Υπαρξιακή διαλεκτική του θείου και του ανθρώπινου 1947, Αυτογνωσία1949 ή Όνειρο και πραγματικότητα 1953, Το Βασίλειο του πνεύματος και το βασίλειο του Καίσαρα 1952.

Η θεματογραφία του Μπερντιάεφ είναι αυτή στην οποία και άλλοι Ρώσοι φιλόσοφοι του ύστερου 19ου αιώνα επικεντρώνονται: Φιλοσοφική ανθρωπολογία, ηθική, κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία, φιλοσοφία της ιστορίας και φιλοσοφία της θρησκείας.

Πρωτεύουσα θέση στη φιλοσοφική διδασκαλία του Νικολάι Μπερντιάγεφ, ο οποίος ανήκε στο ρεύμα του θεϊστικού υπαρξισμού, κατέχει η έννοια της «μη-οντικής ελευθερίας», με την οποία θέλησε να ορίσει τον αδέσμευτο δυναμισμό, που αποτελεί το πιο βασικό χαρακτηριστικό της πραγματικότητας. H ουσία κάθε όντος, κατά τον Μπερντιάγεφ, είναι η πορεία του, η συνεχής τάση του να υπερβαίνει την εκάστοτε υφιστάμενη κατάσταση του. Υπ’ αυτή την έννοια η μη-οντική ελευθερία του κάθε όντος δεν είναι κάτι δεδομένο αλλά συνιστά προΰπόθεση της εκάστοτε υφιστάμενης κατάστασης του, είναι η δυνατότητα του να γίνει εκείνο που κάθε φορά είναι.

Επίκεντρο δηλαδή της σκέψης του είναι η ελευθερία απαλλαγμένη από κάθε υπαρκτικό προσδιορισμό. Γι’ αυτό και την προσδιορίζει ως μη οντική-ελευθερία. Ως μη κάτι ταυτιζόμενο με την κατάσταση που βρίσκεται ένα όν, η μη οντική ελευθερία προηγείται του όντος και προηγείται ως δυνατότητα και μόνο εκείνου που πρόκειται να γίνει κάθε φόρα. Η ουσία του κάθε όντος είναι τελικά η πορεία προς μια υπέρβαση της εκάστοτε υφιστάμενης κατάστασής του. Η αιτία της μη-οντικής ελευθερίας που την προσδιορίζει χωρίς να της περιχαρακώνει είναι ο Θεός, η κατεξοχήν ελεύθερη ύπαρξη.

Για τον Μπερντιάεφ ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, το οποίο ενεργεί ελεύθερα προς την κατεύθυνση του να καταστεί ον. Η κριτική προς την σοσιαλιστική αντίληψη για την κοινωνία και τον άνθρωπο όπου κυριαρχεί η εργαλειοποίηση έχει σαν αφετηρίες της όχι μόνο το χριστιανισμό, αλλά και τον Καντ. Στον αντίποδα του σοσιαλιστικού παραδείγματος βρίσκεται ένας προσωποκεντρικός σοσιαλισμός.

Από την άποψη αυτή, ως δυνατότητα εκείνου που πρόκειται να γίνει, τουτέστιν του όντος, η μη-οντική ελευθερία προηγείται του όντος. Αυτό σημαίνει ότι η μη-οντική ελευθερία δεν ταυτίζεται με την ύπαρξη, ήγουν την κατάσταση υπό την οποία ένα ον υφίσταται πράγματι σε μία δεδομένη στιγμή. To γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν υποδηλώνει ότι η μη-οντική ελευθερία ως καθαρή, αδέσμευτη από κάθε προσδιορισμό της ύπαρξης δυνατότητα είναι αυθαίρετη. H μη-οντική ελευθερία έχει μία έσχατη αιτία, η οποία την καθορίζει και την προστατεύει χωρίς, παράλληλα, να αλλοτριώνει τον αδέσμευτο χαρακτήρα της. H έσχατη αιτία της μη-οντικής ελευθερίας δεν είναι άλλη από το Θεό, ο οποίος εξ ορισμού είναι ανέλεγκτος από κάθε είδους περιορισμό.

O Μπερντιάγεφ επικέντρωσε το φιλοσοφικό ενδιαφέρον του στον άνθρωπο ως πρόσωπο, ως ένα εγώ που αποφασίζει να πράττει ελεύθερα, προκειμένου να πραγματοποιήσει τη δυνατότητα του να καταστεί ον. Μία κοινωνία, η οποία αντιμετωπίζει τα μέλη της ως πρόσωπα είναι, κατά τον Μπερντιάγεφ, μία αληθινή κοινωνία. Έτσι, ο Μπερντιάγεφ αντικατέστησε την άποψη της αντικειμενικής, συλλογικής κοινωνιοκρατίας της διδασκαλίας του μαρξισμού – που διέπεται από νόμους οι οποίοι προδιαγράφουν την πορεία των ανθρώπων προς τη δημιουργία της αταξικής κοινωνίας – με τη διδασκαλία της «προσωπικής κοινωνιοκρατίας», που υπαγορεύει μία κοινωνία η οποία αποτελείται από δημιουργικά ελεύθερα πρόσωπα.

Στη θεωρία του μαρξισμού το ιστορικό παρόν – στο οποίο περιλαμβάνεται κάθε ζώσα ανθρώπινη ύπαρξη – υποβαθμίζεται εν ονόματι ενός απώτερου μέλλοντος, όπου υποτίθεται ότι θα εγκαθιδρυθεί η ιδανική, όπως την οραματίστηκαν οι υποστηρικτές της εν λόγω θεωρίας, μορφή της αταξικής κοινωνίας. O Μπερντιάγεφ – υπό την επίδραση των δοξασιών φιλοσόφων, όπως ο Καντ, ο Χέγκελ, ο Νίτσε ή ο Σοπενχάουερ, και μυστικών διανοούμενων και λογοτεχνών, όπως ο Άγγελος Σιλέσιος [Angelus Silesius] και ο Ντοστογιέφκυ [Fiodor Dostoyevski] – αντιπαρατέθηκε προς τον «κόσμο των αντικειμένων» – που περικλείει τα φυσικά πράγματα, τους νόμους της φύσης, τους κοινωνικούς θεσμούς, τον κοινωνικό ρόλο που ανατίθεται στον καθένα μας – θεωρώντας τον ως μία απειλή στην «ελεύθερη πνευματική δημιουργικότητα».

H ίδια, βέβαια, η ανθρώπινη δημιουργικότητα, κατά τον Μπερντιάγεφ, είναι αναπόφευκτα μάταιη, καθώς οι καταστάσεις στις οποίες οδηγεί είναι «ελλιπείς και αποσπασματικές». Ουδεμία από τις «εμφανείς πράξεις» μας μπορεί, τελικά, να αποφύγει την «τραγική αποτυχία». Έτσι, η ιστορία, αν υποτεθεί ότι είναι το πεδίο δράσης των προσώπων, είναι τραγική. H τραγικότητα της ιστορίας, ωστόσο, ούτε άσκοπη είναι ούτε στερείται νοήματος. Γιατί, ακόμη και αν η ιστορία περικλείει την αποτυχία και τον πόνο τον οποίο αυτή συνεπάγεται, δεν παύει να είναι μία «εμβριθής αποτυχία», υπό την έννοια ότι επιτρέπει σε πρόσωπα που ανήκουν στην ιστορία να επιδιώξουν μία μη ιστορική κοινωνία διεπόμενη από τις αξίες του προσώπου, η οποία, σύμφωνα με τον Μπερντιαγεφ, ισοδυναμεί με το βασίλειο του Θεού.

Πηγές: wikipedia, Λεξικό Φιλοσοφίας (Πελεγρίνη)