ARETI MAUROGIANNI - Geniko: στα μονοπάτια της σκέψης

Jacques Derrida (1930-2004)

Ο Ζακ Ντεριντά (1930 – 2004) ήταν Γάλλος φιλόσοφος γεννημένος στην Αλγερία στις 15 Ιουλίου 1930, γνωστός και ως θεμελιωτής της αποδόμησης.Το πιο γνωστό του έργο είναι το »Περί Γραμματολογίας» όπου και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος αποδόμηση με την πιο ευρεία έννοια ασκώντας βαθιά επίδραση στην λογοτεχνική θεωρία.
Ο Ντεριντά επεξέτεινε τον όρο αποδόμηση,που πρώτη φορά χρησιμοποίησε ο Χάιντεγκερ, επηρεασμένος κι αυτός απο την ιδέα του Νίτσε κατα την οποία«Yπάρχουν πολλών ειδών «αλήθειες» επομένως δεν υπάρχει αλήθεια».Η λεγόμενη θεωρία της «αποδόμησης» αποτέλεσε και αποτελεί μια κριτική της λογοτεχνίας που απορρίπτει τις προηγούμενες θέσεις των στρουκτουραλιστών, οι οποίοι υποστήριζαν την ύπαρξη σχέσης μεταξύ γλώσσας και νοήματος και μεταξύ κειμένου και αντικειμενικής πραγματικότητας. Η αποδόμηση περισσότερο επικεντρώνεται στην ασάφεια και στην αντίφαση στο νόημα.Γιατί όπως έλεγε και ο διαπρεπής Αμερικάνος J. Hillis Miller «αποδόμηση δεν είναι το να αποσυναρμολογήσεις τη δομή ενός κειμένου, αλλά μία υπόδειξη ότι το ίδιο το κείμενο έχει αποσυναρμολογήσει τον εαυτό του». Επιπλέον, η αποδόμηση φιλοδοξεί να αποκαλύψει τα πολλαπλά επίπεδα νοήματος στη γλώσσα καθώς υποστηρίζει ότι κάθε κείμενο αποτελείται από στρώματα εννοιών, ως απόρροιες διαφόρων πολιτιστικών και ιστορικών διαδικασιών, συνεπώς το νόημά του δεν είναι οριστικό αλλά συνάρτηση της ερμηνείας που του δίνει ο αναγνώστης του. Έτσι, ένας αναγνώστης μπορεί να διερευνήσει τα κρυμμένα νοήματα ενός κειμένου, τα οποία μπορεί να μην γνωρίζει ούτε ο συγγραφέας. Αυτή η στρατηγικής ανάλυσης θεωρία εφαρμόζεται στη λογοτεχνία, στη γλωσσολογία, στη φιλοσοφία και σε άλλες επιστήμες. .

Ο Ντεριντά φθάνει ακόμα στο συμπέρασμα ότι οι λέξεις δεν έχουν καθορισμένο σημείο αναφοράς και ότι όλα τα γραπτά κείμενα αντιφάσκουν μεταξύ τους, ότι οι απαντήσεις βρίσκονται μέσα στις ίδιες τις ερωτήσεις και ότι η αποδόμηση αντιστέκεται στην τυραννία της εύκολης απάντησης. Ο Ντεριντά ήταν γνωστός για την αντίδρασή του απέναντι στην παραδοσιακή τάξη και σκέψη. Πρότασε τη σημαντικότητα της γραφής και όχι του λόγου, του περιθωρίου και όχι της κύριας σελίδας, της υποκειμενικότητας και όχι της αντικειμενικότητας.
Συγκεκριμένα κατά τον Ντεριντά, η δυτική σκέψη, φιλοσοφική και καθημερινή, είναι δομημένη στη βάση ορισμένων θεμελιωδών διπόλων,όπως πχ: καλό/κακό, είναι/μηδέν, παρουσία/απουσία, αλήθεια/ψεύδος, ταυτότητα/διαφορά, άνδρας/γυναίκα, ζωή/θάνατος, φύση/πολιτισμός, ομιλία/γραφή. Αυτή τη δομημένη σκέψη ο Ντεριντά τη θεωρούσε λανθασμένη.Η θεωρία της αποδόμησης αλλά και γενικότερα τα έργα και οι απόψεις του Ντεριντά βρήκαν πολλούς υπερασπιστές αλλά και πολλούς επικριτές.
Τέλος ο Ντεριντά αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των μεταναστών στη Γαλλία, κατά του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής και για την αποφυλάκιση αντικαθεστωτικών στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία.Ο Ζακ Ντεριντά πέθανε στις 8 Οκτωβρίου του 2004, ύστερα από μακροχρόνια μάχη με την επάρατο νόσο.
ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/biographies/7#ixzz4EUxjYZry
Η «θεωρία της αποδόμησης» υποστηρίζει ότι κάθε κείμενο αποτελείται από στρώματα εννοιών, απόρροια πολιτιστικών και ιστορικών διαδικασιών, συνεπώς το νόημά του δεν είναι οριστικό αλλά συνάρτηση της ερμηνείας που του δίνει ο αναγνώστης του. Έτσι, ένας αναγνώστης μπορεί να διερευνήσει τα κρυμμένα νοήματα ενός κειμένου, τα οποία μπορεί να μην γνωρίζει ούτε ο συγγραφέας. Η θεωρία αυτή στρατηγικής ανάλυσης εφαρμόζεται στη λογοτεχνία, στη γλωσσολογία, στη φιλοσοφία και σε άλλες επιστήμες.
Αποφθέγματα και αποσπάσματα απ’το έργο του του Ντεριντά:
Το όνομα είναι η πρώτη σημασιολογική ενότητα. Είναι το ελάχιστο σημαίνον στοιχείο. Είναι μια σύνθετη «φωνή σημαντική» της οποίας κάθε στοιχείο είναι αυτό τούτο ασήμαντο (άσημος). Το όνομα μοιράζεται αυτό το γνώρισμα με το ρήμα και μόνον η αχρονία του το διακρίνει από αυτό.
Πριν φθάσει στο όνομα ο Αριστοτέλης είχε απαριθμήσει όλα τα μέρη της λέξεως που αποτελούν ήχο χωρίς σημασία (φωνή άσημος). Λ.χ. το γράμμα, το στοιχείον, το έσχατον συστατικό, αποτελεί μέρος της λέξεως, αλλά δεν έχει αυτό τούτο νόημα. Το γράμμα δεν δηλώνει εδώ την γραφική μορφή αλλά το φθογγικό στοιχείο (φωνή αδιαίρετος). Η ασημαντότητά του δεν είναι αόριστη. Γράμμα δεν είναι οποιαδήποτε φωνητική εκπομπή στερείται νοήματος. Αυτή η φωνασκία δεν έχει νόημα, αλλά πρέπει να εντάσσεται «φυσικά» στον σχηματισμό ή την σύνθεση μιας «φωνής σημαντικής», να ανοίγει την δυνατότητα ενός ονόματος ή ενός ρήματος, να συμβάλλει στο «λέγειν τα όντα». Αυτή είναι η διαφορά ζώου και ανθρώπου και τα 2 κατά τον Αριστοτέλη μπορούν να εκφέρουν αδιαίρετους ήχους, αλλά μόνον ο άνθρωπος μπορεί να τους κάμνει γράμμα: «Το γράμμα είναι αδιαίρετος ήχος, όχι οποιοσδήποτε, αλλά όποιος από την φύση μπαίνει σε σύνθετο ήχο. Γιατί και τα ζώα εκφέρουν αδιαίρετους ήχους που κανένα τους δε το λέω γράμμα» (1456β 22-25). Ο Αριστοτέλης δεν αναλύει αυτή τη διαφορά, την ερμηνεύει δια της τελεολογικής ανασκόπησης. Κανένα εγγενές γνώρισμα δεν διακρίνει το άτομο του ζώου του από το γράμμα. Μόνο από τη σημαίνουσα φωνική σύνθεση, το νόημα και την αναφορά, θα διακριθούν λοιπόν η ανθρώπινη φωνή και η κραυγή του ζώου. Το νόημα και την αναφορά, δηλαδή την δυνατότητα να σημανθεί κάτι δι’ ενός ονόματος. Ίδιον των ονομάτων είναι ότι σημαίνουν κάτι, ένα ον ανεξάρτητο, ταυτόσημο με τον εαυτό του και που αποβλέπεται ως τέτοιο. Ιδού το σημείο όπου η θεωρία του ονόματος, όπως απορρέει, από την έννοια της μεταφοράς, αρθρώνεται με την οντολογία.» – Jacques Derrida: «Η λευκή μυθολογία. Η μεταφορά μέσα στο φιλοσοφικό κείμενο» σελ.63
Η εποχή του σημείου είναι ουσιωδώς θεολογική και ίσως να μην τελειώσει ποτέ.
Για ένα πράγμα θα λέγαμε πως μπορούμε να εμπιστευτούμε την γλώσσα,προδίδει πάντοτε κάθε απόπειρα υπέρβασής της.(»Η γραφή και η διαφορά»,σελ 433)