Μια επίκαιρη συνομιλία με τον Τολστόι 2.0

• 

Η συναναστροφή με τον θάνατο, συχνά, φτιάχνει την τέχνη οικουμενική!

Απρίλιος 1857 ∙ Ο 28χρονος αριστοκράτης Λέων Τολστόι βιώνει στο Παρίσι αποκάλυψη εμβληματική. Τον δημόσιο αποκεφαλισμό του ληστή και δολοφόνου, Φραγκίσκου Ρισό.
« … Το θέαμα μου έκανε τέτοια εντύπωση, που θα μου πάρει καιρό να την ξεπεράσω … Αυθάδης κι αλαζονική η επιθυμία να αποδοθεί δικαιοσύνη, ο «Νόμος του Θεού»!  Δικαιοσύνη(!), που ερμηνεύεται από δικηγόρους, κάθε ένας από τους οποίους στηρίζεται στις αρχές της εντιμότητας, της θρησκείας και της αλήθειας, τις οποίες ακυρώνουν διαρκώς. Με αυτές ακριβώς τις ίδιες διατυπώσεις, που δολοφόνησαν τον βασιλιά, αλλά και τον Chenier, τους δημοκρατικούς, αλλά και τους αριστοκράτες… Ο νόμος του ανθρώπου – ανοησίες!  Η αλήθεια είναι ότι το κράτος είναι μια συνωμοσία, όχι μόνο εκμετάλλευσης, αλλά και -κυρίως- διαφθοράς…».
Κάποια χρόνια νωρίτερα ο Ντοστογιέφσκι αμνηστεύτηκε από τον Τσάρο, λίγα μόλις λεπτά πριν από την εκτέλεσή του.  Την ίδια ημέρα έγραψε στον αδελφό του:
« …Δεν κλαψούρισα, δεν παραπονέθηκα, δεν έχασα το κουράγιο.  Η ζωή, η ζωή βρίσκεται παντού, είναι μέσα μας… Θα βρίσκονται άνθρωποι δίπλα μου, και το να είσαι άνθρωπος ανάμεσα σ’ ανθρώπους είναι το να παραμείνεις άνθρωπος για πάντα … Αυτό είναι η ζωή, τούτος ο σκοπός της… Κοιτώ το παρελθόν και αναλογίζομαι, πόσο χρόνο σπατάλησα στο τίποτα, πόσος χρόνος χάθηκε άσκοπα, λανθασμένα, βαρετά, στην ανικανότητά μου να ζήσω… Πόσο λίγο την εκτίμησα, πόσες φορές αμάρτησα απέναντι στην καρδιά και την ψυχή – τότε η καρδιά ματώνει. Η ζωή είναι δώρο, είναι η ίδια η ευτυχία, κάθε λεπτό μπορεί (οφείλει) να είναι μια αιωνιότητα ευτυχίας».  
Επιστροφή στο δωμάτιο του Τολστόι, όπου ξεκινά σχολιάζοντας τη ρωσική λογοτεχνία:
«…Έχω πολύ μέτρια άποψη».
Δίστασε για λίγο.
«Ξαναδιαβάζω Πούσκιν. Θεέ μου, τι παρακμή, τι τρομερή παρακμή από τον Πούσκιν στους σημερινούς συγγραφείς. Σαν σκέπτομαι Ρώσους συγγραφείς, σταματώ στον Ντοστογιέφσκι, τον Τουργκένιεφ, τον Οστρόφσκι. Ο Τσέχοφ;  Ο Τσέχοφ είναι χαρισματικός, ένας μάστορας της ειρωνείας, μα το έργο του δεν έχει αρκετή ουσία ∙ Λείπει το βαθύ συναίσθημα!».
Χαμογέλασε και συμπλήρωσε χαμηλόφωνα:
«Όσο μικρότερος ο αριθμητής, τόσο μικρότερο το κλάσμα. Κι αν ο αριθμητής το μηδέν, τότε, όποιος κι αν είναι ο παρανομαστής, το αποτέλεσμα μηδέν. Η παρακμή της λογοτεχνίας στη Ρωσία, αλλά και στις άλλες χώρες, οφείλεται στην απουσία άλλων στοιχείων παρεκτός της έπαρσης, η οποία είναι ο αριθμητής, που εκμηδενίζει… Ο Ίψεν, ο Όσκαρ Ουάιλντ και άλλοι, όλοι τους γεμάτοι τεράστια έπαρση. Διαβάζοντας Πούσκιν βλέπω ταπεινοφροσύνη, ομορφιά σε κάθε γραμμή».
…
« …Δεν υπάρχει μεγαλύτερος εχθρός του εκλεκτισμού στην τέχνη από τον ταπεινό υπηρέτη σας – εμένα. Οφείλω να πω όμως, ότι όταν η τέχνη υποστηριζόταν από τους αριστοκράτες, οι καλλιτέχνες κατέβαλαν προσπάθειες να υπηρετήσουν τα λεπτά γούστα των πατρώνων. Όταν, όμως, οι μάζες εξελίχθηκαν σε πάτρωνες των τεχνών, τότε οι καλλιτέχνες, στην προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν τη μάζα, απώλεσαν τη λεπτότητα.
Λέγεται: «Πρέπει να μετράς τη γνώμη των ηλιθίων, διότι αυτοί είναι πάντα η πλειοψηφία!». Αυτός είναι ο κανόνας, που υπηρετούν οι σύγχρονοι συγγραφείς…».
«Κόμη, ποια είναι η γνώμη σας για το Εβραϊκό ζήτημα;».
«Τα περισσότερα από αυτά, που μου προσάπτονται για το συγκεκριμένο θέμα, είναι υπερβολές. Προσωπικά, όλοι οι προβληματισμοί βρίσκουν την απόκρισή τους στη θρησκευτική μου άποψη για τη ζωή. Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Γι’ αυτό δεν θα έπρεπε να υφίσταται τέτοιο πράγμα σαν το "Εβραϊκό ζήτημα", το "Γερμανικό", ή το "Ιαπωνικό".  Δεν θα έπρεπε να τίθεται κανένα "Εβραϊκό", κανένα "Πολωνικό", κανένα "Ρώσικο" - όλοι οι άνθρωποι είμαστε αδέλφια. Είναι λυπηρό, επώδυνο, το να καταβάλουμε προσπάθεια να συνειδητοποιήσουμε αυτό το πολύ απλό! Αν βρίσκονται κάποια άσχημα χαρακτηριστικά στον ρωσικό ιουδαϊσμό, τούτα οφείλονται στις φρικτές διώξεις, στις οποίες τους έχουμε υποβάλει! Πώς νιώθω για τα αντισημιτικά αισθήματα των Ρώσων;
Συχνά απεχθανόμαστε περισσότερο αυτούς, τους οποίους βλάπτουμε, παρά εκείνους, που μας βλάπτουν! Αυτή είναι η αλήθεια της ρωσικής συμπεριφοράς έναντι των Ιουδαίων».
…
Σηκώθηκε και κοίταξε εκστατικά έξω από το παράθυρο:
«Τι όμορφο σούρουπο!… Ναι, γερνώ και οι δυνάμεις μου με εγκαταλείπουν. Το τέλος πλησιάζει γοργά. Και όμως, όσο μεγαλώνω, τόσο πιο ευτυχής! Δεν το κατανοείτε.  Όταν ήμουν στην ηλικία σας, τότε και εγώ το αγνοούσα. Ναι, όσο γεροντότερος, τόσο πιο ευτυχής!
Πέστε μου, ποια είναι η θρησκευτική σας άποψη για τη ζωή; Να είστε ειλικρινής. Λίγοι άνθρωποι είναι ειλικρινείς, όταν απαντούν αυτό το ερώτημα.
…Η θρησκεία οφείλει να είναι η ανώτερη μορφή αγάπης, αλλιώς αυτή είναι δίχως ουσία. Όλες οι θρησκείες βασίζονται στην αγάπη, όμως ο Χριστιανισμός στην ανώτερη μορφή της».
«Στη ζωή ή τη θεωρία;».
«Έως τώρα, μόνο στη θεωρία. Όμως, ο κόσμος εξελίσσεται στην τελείωση. Δεν μπορεί όμως να προσεγγίσει το τέλειο παρά μόνο αν κατευθύνουμε την εσωτερική θρησκευτική μας συνείδηση προς μια ανώτερη μορφή αγάπης. Με αυτήν την ανώτερη μορφή αγάπης, ως νόμο και κανόνα, θα φτάσουμε στην τελειότητα».
Δύο χρόνια μετά, η μοίρα το ‘φερε, η γήινη υπόσταση του κόμη Τολστόι να ανταμώσει τον βαρκάρη του Αχέροντα στον σιδηροδρομικό σταθμό του Αστάποβο…
Λίγες ημέρες αργότερα, εξέπνευσε από πνευμονία.
Τα τελευταία λόγια:
«Όλοι αποκαλύπτουμε τα πιστεύω μας. Αυτό είναι το τελευταίο δικό μου… Τέλος!».