Πριν
το 1723
|
Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ
ήλθε στον κόσμο στις 21 Μαρτίου του 1685. Την ίδια μέρα πεθαίνει ο
μεγαλύτερος αδελφός του Ιωάννης Ιωνάς.
Γεννήθηκε στην πόλη ΄Αϊζεναχ
(Eisenach) της Θουριγγίας (Thüringen) που ανήκε στο δουκάτο της
Σαξωνίας-Βαϊμάρης και βρίσκεται στο κέντρο της σημερινής Γερμανίας.
Ο Μπαχ προέρχεται από τη μεγάλη
γενεά των Μπαχ που απαντώνται διάσπαρτοι γεωγραφικά και χρονικά με κυριότερη
ενασχόληση τη Μουσική.
|
Η
γενέτειρα του Μπαχ στο Χάρτη της Γερμανίας
|
Την εποχή του Μπαχ η μουσική, για
θρησκευτικούς αλλά και κοσμικούς λόγους, διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή.
Στις περισσότερες οικογένειες μεσαίας ή ανώτερης τάξης υπήρχαν άτομα που
έπαιζαν κάποιο μουσικό όργανό και πολύ περισσότερα που μπορούσαν να
συγκροτήσουν μία μικρή χορωδία. Η Μουσική διδάσκονταν στα δημοτικά σχολεία
παράλληλα με τη γραφή και την ανάγνωση και τα μουσικά εγχειρίδια συναγωνίζονταν
σε κυκλοφορία ακόμη και την Αγία Γραφή. Εκτός των άλλων οργάνων δέσποζαν το
εκκλησιαστικό όργανο και το κλειδοκύμβαλο.
|
ς
Το
σπίτι όπου διέμενε η οικογένεια του Μπαx στο Αϊζεναχ
|
Η εκπαίδευση του Μπαχ άρχισε στο
"Λατινικό Σχολείο" του Αϊζεναχ όπου λόγω των καλών επιδόσεων του
κέρδισε τάξεις. Η μουσική του εκπαίδευση συμπληρώθηκε με τη βοήθεια του
μουσικού πατέρα του.
Σε ηλικία εννέα ετών και σε μικρό
χρονικό διάστημα ο Μπαχ ορφάνεψε από μητέρα. και μετά από πατέρα και την
ανατροφή του ανέλαβε ο αδελφός του Ιωάννης Χριστόφορος , οργανίστας στο ΄Ορντουρφ (Ohrdruf) πόλη
κοντά στο Αϊζεναχ. Μετά τις μέρες του θρήνου ήλθαν για τον Μπαχ καλλίτερες. Από
πολιτιστική και μορφωτική άποψη το περιβάλλον στο ΄Ορντουρφ ήταν εξαιρετικό. Ο
Μπαχ συνέχισε με επιτυχία τις σπουδές του και παράλληλα, υπό την επιρροή του
αδελφού του επιδόθηκε με επιτυχία στη σπουδή του εκκλησιαστικού οργάνου.
|
Κλειδοκύμβαλο
ή Κλαβιέ ή
Κλαβιτσέμπαλο ή Τσέμπαλο ή
Κλαβενσέν
Το
΄Ορντουρφ περίπου την εποχή του Μπαχ
|
Το 1700 σε ηλικία 15 ετών και για
λόγους που δεν έχουν διευκρινισθεί από τους μελετητές της ζωής του ο Μπαχ
αποφάσισε να εγκατασταθεί στο Λούνεμπουρκ, (Lüneburg), στο βορειοδυτικό
άκρο της Γερμανίας διανύοντας σχεδόν όλη την απόσταση ΄Ορντουρφ-Λούνεμπουρκ
με τα πόδια. Στο νέο του προορισμό συνέχισε τις σπουδές του και εξασφάλιζε τα
προς το ζην χάρις στη μικρή αμοιβή του για την συμμετοχή του στη σχολική
χορωδία και διάφορα τυχερά από τελετές και εκδηλώσεις ως οργανοπαίχτης. Την
περίοδο αυτή ο Μπαχ μελέτησε εντατικά μουσική ερχόμενος σε επαφή με το έργο
σπουδαίων μουσικών αλλά και δεξιοτεχνών της εποχής του.
|
'Αποψη
του σύγχρονου Λούνεμπουρκ
|
Vincent
Lübeck
|
Ο Lübeck ήταν δεξιοτέχνης του
εκκλησιαστικού οργάνου. Ο Μπάχ ξεκίνησε από το
Λούνεμπουρκ, διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της
διαδρομής με τα πόδια, να πάει στο Αμβούργο για να τον ακούσει.
Γυρίζοντας απένταρος και πεινασμένος έψαξε στα αποφάγια
ενός πανδοχείου για να βρεί κάτι βρώσιμο. Τότε ένας πελάτης
από τα πάνω δωμάτια του πέταξε δύο κεφάλια ρέγγας. Ο Μπαχ
προσπαθώντας να τα φάει διαπίστωσε ότι ο σπλαχνικός
άγνωστος είχε βάλει σε ένα από αυτά ένα χρυσό νόμισμα!
|
|
Τελειώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές
το 1702 ήταν σε θέση να δώσει εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο. Οι επιδόσεις του
έδειχναν ότι θα μπορούσε να σπουδάσει Νομική ή Θεολογία, σπουδές που ήσαν
σημαντικές εκείνη την εποχή. Τα ισχνά έως επισφαλή οικονομικά του όμως του
απέκλεισαν αυτή τη δυνατότητα και έτσι αποφάσισε να στραφεί επαγγελματικά προς
τη Μουσική. Μετά από κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες κατόρθωσε να εξασφαλίσει
μία θέση οργανίστα στην πόλη του Άρνσταντ (Arnstadt). Στην πόλη αυτή έζησε έως
τα 22 του χρόνια Τα καθήκοντα του συμπεριελάμβαναν και την διδασκαλία των
μαθητών της χορωδίας. Το έργο αυτό, λόγω της αυστηρότητας του Μπαχ δημιούργησε
πολλές προστριβές μεταξύ του Μπαχ και των όχι κατά πολύ μικρότερων μαθητών του
αλλά και με τις εκκλησιαστικές αρχές.
|
Άρνσταντ
: Ο Μπάχ βρήκε εδώ την πρώτη του κανονική δουλειά
Το
Εκκλησιαστικό όργανο του Άρνσταντ που κατασκευάσθηκε το 1703. Ο
Μπαχ όχι μόνο ήταν δεξιοτέχνης εκτελεστής αλλά διέθετε και πολλές
τεχνικές γνώσεις. Με εντολή του συμβουλίου του Άρνσταντ ο Mπαχ επέβλεψε
την κατασκευή και εγκατάσταση του.
|
O Μπαχ δεν ήταν ευχαριστημένος από
την ζωή του και τη δουλειά του στο Άρνσταντ και επιζητούσε μία ευκαιρία
για να φύγει. Μετά από πολλές οπισθοδρομήσεις η απαγκίστρωση του από το
Άρνσταντ έγινε δυνατή με την εμφάνιση μίας αξιόλογης θέσης οργανίστα στον ναό του Αγίου
Βλασίου στο Μυλχάουζεν (Mühlhausen) που ήταν η αυτοκρατορική πόλη. Θέση που θα
βελτίωνε τα προβληματικά οικονομικά του.
|
Η
εκκλησία του Αγίου Βλασίου στο Μυλχάουζεν.
Το
συμβόλαιο πρόσληψης του Μπαχ ως οργανίστα προέβλεπε ότι όφειλε "πίστη
και σεβασμό στους εκπροσώπους των αρχών της πόλης" και "αποφυγή
κάθε επαφής με πρόσωπα αμφιβόλου ηθικής και τιμιότητας"
|
Την περίοδο αυτή ο Μπαχ νυμφεύθηκε
την δεύτερη εξαδέλφη του που ήταν επίσης μία Μπαχ: Τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ. Στο
νέο του περιβάλλον ο Μπαχ ένοιωσε να τον περιβάλλει και η εκτίμηση των νέων
εργοδοτών του που την εξέφραζαν εμπράκτως και έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά.
Όμως δεν έπαυε να εξαρτάται από ο εκκλησιαστικό συμβούλιο και τις εσωτερικές
του διενέξεις. Μία με άμεσο αντίκτυπο στο συνθέτη είχε να κάνει με το αν η
εκκλησιαστική μουσική επένδυση θα είχε ή όχι ασκητικό χαρακτήρα. Ο Μπαχ
οποίος πίστευε ότι ακριβώς ο μουσικός πλούτος είναι που συμβάλλει στη επαφή του
ανθρώπου με το Θείο ένοιωθε να πιέζεται Ο ανεξάρτητος χαρακτήρας
του τον ώθησε στην αναζήτηση άλλης επαγγελματικής διεξόδου. Οι επιτυχημένες συνθέσεις
που είχε παρουσιάσει είχαν σημαντική απήχηση και έτσι ο Μπαχ μπόρεσε να
κερδίσει τη θέση του οργανίστα στο παρεκκλήσιο της αυλής του δούκα της
Βαϊμάρης.
|
'Εργο
που φέρεται
ως
πορτραίτο του Μπαχ
σε
νεαρή ηλικία
|
Στη Βαϊμάρη δόθηκε στον Μπαχ η δυνατότητα
να προχωρήσει τις δικές του συνθέσεις αλλά και να μεταγράψει έργα άλλων
σπουδαίων συνθετών της εποχής του. Εκεί απέκτησε τα πρώτα του παιδιά αλλά
ένοιωσε και τη συντριβή της απώλειας. Δύο παιδιά που γέννησε η Μαρία Βαρβάρα
πεθαίνουν αμέσως. Και όχι μόνο αυτό. Εσωτερικές τριβές στην οικογένεια του
δούκα είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία άσχημου κλίματος για το συνθέτη. Ο
Μπαχ για άλλη μια φορά θέλει να εργασθεί αλλού.
|
Ο
πύργος του δούκα Σαξονίας-Βαϊμάρης Βίλχελμ
Ερνστ εργοδότη του Μπαχ. Εδώ
εκτελέστηκαν σπουδαία έργα του Μπαχ
'Ομως
στο περιβάλλον αυτό ποτέ δεν έπαψαν να θεωρουν το Μπαχ "υπηρέτη-μουσικό".
|
Μετά από μία περιπετειώδη
αποδέσμευση, το 1717, ο Μπαχ μετακινήθηκε στο Κέτεν (Cöthen) όπου ο πρίγκηπας
Λεοπόλδος του ανέθεσε τα καθήκοντα του
αρχιμουσικού της αυλής. Στο φιλελεύθερο Κέτεν ο Μπαχ βρήκε ένα
δημιουργικό περιβάλλον που του έδωσε τη δυνατότητα να ασχοληθεί με το έργο του,
να γνωρίσει κόσμο και καταξίωση. Την εποχή αυτή, φιλοξενούμενος του ηγεμόνα του
Βρανδεμβούργου, συνέθεσε τα εκπληκτικά Βρανδεμβούργια Κοντσέρτα. Mπόρεσε
επίσης να
επιμεληθεί και την μουσική καθοδήγηση του ταλαντούχου, μεγαλύτερου γιου του
Βίλχελμ Φρίντεμαν προς χάριν του οποίου συνέθεσε το εγχειρίδιο "Μικρό
Βιβλίο για το Κλαβιέ". Δυστυχώς αυτή η ωραία περίοδος της ζωής του Μπαχ
δεν κράτησε πολύ. Το 1719 η οικογένεια Μπαχ χάνει άλλο ένα παιδί. Το 1720 ενώ
συνόδευε τον πρίγκηπα σε ένα ταξίδι η Μαρία Βαρβάρα αρρώστησε και σε λίγες ώρες
πέθανε. 'Έζησαν με το Μπαχ 13 χρόνια και απέκτησαν 7 παιδιά από τα οποία
επέζησαν 4. 'Όταν ο Μπαχ συνήλθε πήρε μία μεγάλη απόφαση: Να πάρει ότι απέμεινε
από την οικογένεια του και να εγκαταλείψει την αυλή.
|
Τα
ανάκτορα του Κέτεν και ο περιβάλλων χώρος.
|
Οι βιογράφοι του συμφωνούν με την
ακόλουθη εξήγηση: Ο Μπαχ ήταν ένας άνθρωπος που θρήσκευε. Αν και αγαπούσε τον
κόσμο και ουδέποτε ένοιωσε αναχωρητής είχε την ανάγκη να εκφράζει τη
θρησκευτικότητα του και μέσω της Τέχνης του. Στην αυλή του Κέτεν υπήρχε
μία συνεχής ζήτηση για κοσμική μουσική, που στη σύνθεση της ήταν βέβαια
απαράμιλλος, αλλά η θρησκευτική μουσική ερχόταν σε δεύτερη μοίρα. Από τον Μπαχ
έλλειπε το εκκλησιαστικό όργανο η χορωδία και το ευλαβές εκκλησίασμα.
|
Ένα
διάγραμμα με τα μέρη που έζησε ο Μπαχ. Δεν
περιλαμβάνονται τόποι όπου έκανε μικρά ταξίδια όπως η Δρέσδη, το
Βερολίνο το Πόσδαμ κ.α.
|
Η εφαρμογή της απόφασης δεν ήταν
εύκολη γιατί οι θέσεις ήσαν λίγες. Μία προσπάθεια να εργασθεί στο Αμβούργο δεν
ευοδώθηκες αν και ο Μπαχ ήταν η πρώτη επιλογή του συμβουλίου. Ο λόγος ήταν ότι
ο νεοπροσλαμβανόμενος έπρεπε να κάνει μία δωρεά στο εκκλησιαστικό ταμείο κάτι
που η υπερηφάνεια του δεν του επέτρεπε να δεχθεί αφού ισοδυναμούσε με
αγοροπωλησία της θέσης. Εν τω μεταξύ ο Μπαχ γνώρισε την 'Άννα Μαγδαληνή Βίλκε υψίφωνο,
νεώτερη του κατά 17 χρόνια. Νυμφεύθηκαν το 1721.
Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ έγραψε το
«Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο». Προς χάριν της Άννας Μαγδαληνής
έγραψε το «Μικρό Βιβλίο της Άννας Μαγδαληνής Μπαχ» για να τη βοηθήσει
να μελετήσει το κλειδοκύμβαλο.
Η ευκαιρία μετακίνησης που
επιζητούσε ο Μπαχ εμφανίσθηκε το 1722 με ένα δυσάρεστο περιστατικό. Λόγω αιφνιδίου θανάτου
του μουσικού διευθυντή (κάντορα) του Αγίου Θωμά της
Λειψίας η θέση του έμεινε κενή.
|
Από
το μικρό βιβλίο της Άννας Μαγδαληνής
|
|
Μετά
το 1723
|
Ο Μπαχ αφού εξετάστηκε από τις αρχές κέρδισε την θέση του κάντορα
και εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Λειψία το 1723. Το συμβόλαιο που υπέγραψε
περιελάμβανε πολλούς όρους και δεσμεύσεις. Τρεις δήμαρχοι, δύο αντιδήμαρχοι και
δέκα πάρεδροι καθώς και ο πρύτανης και αντιπρύτανης της σχολής του Αγίου
Θωμά ήσαν οι άμεσοι προϊστάμενοι του.
Σε αντίθεση με το Κέτεν όπου ο Μπαχ αναφερόταν μόνο στον πρίγκηπα.
Επιπλέον όφειλε να διδάσκει στους οικότροφους μαθητές της σχολής Λατινικά και έπρεπε να τους επιβλέπει έως την ώρα του
βραδινού ύπνου. Επίσης έπρεπε να συμμετέχει με την χορωδία των παιδιών στις
τελετές της πόλης και να συνθέτει ένα νέο έργο σε κάθε επίσημη περίσταση.
Υπολογίζεται ότι έπρεπε να συνθέτει γύρω στις 60 καντάτες το χρόνο. Ψάλλονταν μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου (εκτός της
Τεσσαρακοστής) και συχνά παρεμβάλλονταν το από άμβωνος κήρυγμα. Εντούτοις ο
Μπαχ κατόρθωσε και έδωσε εξαιρετικά έργα τα οποία είχαν άμεση απήχηση στο
εκκλησίασμα.
|
Δεξιά
ο Αγιος Θωμάς της Λειψίας όπως ήταν την εποχή του Μπαχ. Αριστερά
η Σχολή. Στο ίδιο κτήριο ζούσε ο κάντορας οι οικότροφοι και γινόνταν
τα μαθήματα.
|
H εγκατάσταση στη Λειψία λίγο αργότερα συνοδεύτηκε από τη
γέννηση του πρώτου παιδιού του Μπαχ από την Άννα Μαγδαληνή. Απέκτησαν μαζί 13
παιδιά από τα οποία όμως 7 χάθηκαν σε μικρή ηλικία.
Τα πράγματα στην Λειψία δεν ήταν για τον Μπαχ όπως τα είχε
λογαριάσει. Συχνότατα αναπολούσε τις μέρες του Κέτεν. Είχε να αντιπαλέψει με τη
μετριότητα την τσιγκουνιά και τη στενομυαλιά των προϊσταμένων του αλλά και με
την απειθαρχία, την έλλειψη φροντίδας και πόρων που ταλαιπωρούσαν τη σχολή.
Επιπλέον το ανταγωνιστικό Μουσικό
Κολλέγιο (Collegium Musicum) της Λειψίας που είχε ιδρυθεί το 1702 από τον
μεγάλο Γεώργιο Φίλιππο Τέλεμαν προσήλκυε του πλέον ικανούς μαθητές της πόλης.
|
Ο
σπουδαίος Γερμανός συνθέτης Γεώργιος
Φίλιππος Τέλεμαν (1681–1767)
Νονός
του Κάρολου Φίλιππου Εμμανουήλ,
γιού
του Μπαχ.
|
Παρ΄όλα αυτά ο Μπαχ κατόρθωσε με πολλές προσπάθειες να βάλει σε κάποια
τάξη τη σχολή
να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του και να συνθέσει ένα μεγάλο έργο που είχε
συλλάβει από καιρό. Το Πάσχα του 1724 οι πιστοί συγκλονίστηκαν από τα «Κατά
Ιωάννην Πάθη». Μπροστά στα μάτια του κατασυγκινημένου εκκλησιάσματος ο Μπαχ
παρέταξε 3 χορωδίες, και τραγουδιστές για τους κύριους ρόλους και τις αφηγήσεις
(ρετσιτατίβα) που συνέδεαν τους διαλόγους. Η μεγαλοφυΐα και η θρησκευτικότητα
του Μπαχ έβαλαν μέσα το ναό το θέατρο για την αναπαράσταση του Δράματος. Ο Μπαχ ενδιαφέρθηκε για την ουσία: Να αγγίξει
τις καρδιές των απλών ανθρώπων. Αδιαφόρησε πλήρως για τις αγκυλώσεις των προϊσταμένων
του. Η αντίδραση των τελευταίων υπήρξε ψυχρή. Ωστόσο του ζήτησαν να ετοιμάσει
κάτι ανάλογο για το ναό του Αγίου Νικολάου!
Δύο χρόνια αργότερα.
15 Απριλίου 1729.
Μεγάλη Παρασκευή.
Στις δώδεκα και μισή το μεσημέρι οι καμπάνες του Αγίου Θωμά ήχησαν πένθιμα.
Ο Μπαχ επιστράτευσε τις δυνάμεις των καλλίτερων μαθητών του,
της Άννας Μαγδαληνής και της πρωτότοκης κόρης του Κατερίνας Δωροθέας για να
κρατήσει, επί τρεις και πλέον ώρες καθηλωμένο το εκκλησίασμα να παρακολουθεί το
καλλίτερο ορατόριο του, μνημείο του Πολιτισμού μας: «Τα Κατά Ματθαίον Πάθη».
Λέγεται ότι κάποια γυναίκα σταυροκοπήθηκε
λέγοντας «Ο Θεός να μας
συγχωρέσει…Πρόκειται για Όπερα»
|
Αλμπρεχτ
Ντύρερ: Πάθη
|
Οι εκκλησιαστικές αρχές της Λειψίας αυτή τη φορά αντέδρασαν
επικαλούμενες όρο του συμβολαίου του Μπαχ με το οποίο υπόσχονταν ότι «για να κρατήσω
την τάξη στην Εκκλησία θα προσέξω να μην κρατάει η μουσική πάρα πολύ και να μη φαίνεται θεατρική». Στηριζόμενες
και σε διάφορες παρατυπίες του Μπαχ προχώρησαν σε μείωση των αποδοχών του. Αυτό
που περισσότερο όμως προκάλεσε τις αρχές ήταν η εμμονή του Μπαχ να εκφράζει τις απόψεις του και τις διαφωνίες
με τη μέγιστη δυνατή σαφήνεια αδιαφορώντας πλήρως για τις συνέπειες της
παρρησίας του.
Τα επόμενα δύο χρόνια ο Μπαχ εκτός από την οδύνη του θανάτου,
που ήταν τακτικός επισκέπτης στην οικογένεια του, είχε να αντιμετωπίσει τις
μικρότητες των προϊσταμένων και τη μεγάλη ανέχεια-βαριά για ένα πολυφαμελίτη-στην
οποία είχε οδηγηθεί. Η δημιουργικότητα του αρχίζει να κάμπτεται και δίνει έργα
ανάξια του ταλέντου του.
|
Πρωϊνή
προσευχή στην οικογένεια Μπαχ
|
Το 1731 συνέβη ένα γεγονός που άλλαξε τη ζωή του Μπαχ και
που αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι κατισχύουν των θεσμών. Εκλέγεται πρύτανης στη
Λειψία ο Ιωάννης Ματίας Γκέσνερ μορφωμένος εργατικός και πειθαρχημένος γνώστης
της αξίας του Μπαχ. Μέσα σε λίγους μήνες κατόρθωσε να αλλάξει πολλά πράγματα:
Ενδιαφέρθηκε για τους μουσικούς, τις απολαβές τους τις συνθήκες ζωής τους, το
έργο τους, τις υποδομές και προχώρησε σε βελτιώσεις αντιμετωπίζοντας με διπλωματικότητα
αλλά και αποφασιστικότητα τις αρχές. Ο Μπαχ άρχισε πάλι να μεγαλουργεί. Μπόρεσε
μάλιστα να κάνει και δεύτερη δουλειά ενισχύοντας τα προβληματικά οικονομικά του.
Έχοντας ήδη αναλάβει και τη διεύθυνση του Μουσικού Κολλεγίου μπορούσε να
μετέχει σε αμειβόμενες μουσικές εκδηλώσεις σε εμπορικές εκθέσεις καφενεία κ.α.
Ένα από τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Μπαχ αυτά
τα χρόνια ήταν η εξασφάλιση, κυρίως επαγγελματική των παιδιών του προσπάθεια
που του έδωσε χαρές αλλά και απογοητεύσεις. Μία από τις χαρές ήταν ο διορισμός
του γιου του Κάρολου Φίλιππου ως κλαβεσενίστα στην αυλή της Πρωσίας.
|
Το
κτήριο που στέγαζε το κοσμικό καφενείο του Τσίμερμαν.
Ο
Μπαχ ενίσχυε τα ασθενή οικονομικά του παίζοντας εδώ
|
Το 1734 ό Γκέσνερ παραιτήθηκε από τη θέση του πρύτανη για να
γίνει καθηγητής στο Γκαίτινκεν. Οι αρχικά καλές σχέσεις του Μπαχ με το νέο
πρύτανη βαθμηδόν επιδεινώθηκαν, η Μουσική στη σχολή του Αγίου Θωμά
περιήλθε σε δεύτερη μοίρα προς χάριν
άλλων μαθημάτων και ο Μπαχ βαθμηδόν τέθηκε
στο περιθώριο. Αυτά στο μικρόκοσμο της Λειψίας και σε πλήρη αντίθεση με το
γεγονός ότι το έργο του άρχισε να αποκτά ευρύτερη αναγνώριση στην λοιπή
Γερμανία και όχι μόνο.
Προέκυψαν νέες συνθήκες που οδήγησαν σε απώλεια εισοδημάτων
και βύθισαν το συνθέτη στη δυσπραγία. Η όραση του άρχισε να εξασθενίζει και η
υγεία της Άννας Μαγδαληνής να κλονίζεται. Ο Μπαχ άρχισε να απέχει από τις
κοινωνικές εκδηλώσεις όχι όμως και από τη δημιουργία: Εκτός από τη σύνθεση
ασχολήθηκε τη μελέτη έργων άλλων
συνθετών κυρίως Ιταλών και καταπιάστηκε με την επινόηση βελτιώσεων σε μουσικά
όργανα. Θεωρείται ότι κάποια συγκεκριμένη τροποποίηση που εισηγήθηκε στους
κατασκευαστές οδήγησε στη δημιουργία του τωρινού πιάνου. Μία από τις χαρές του
ήταν να αναλαμβάνει πραγματογνωμοσύνες για εκκλησιαστικά όργανα.
|
Η
γειτονιά του Μπαχ στη Λειψία
|
Το 1747 ο Μπαχ έλαβε την ικανοποίηση μίας μεγάλης
αναγνώρισης. Ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος ο Β’, που στην αυλή του εργαζόταν
ο Κάρολος Φιλιππος Μπαχ, καλλιεργημένος και ερασιτέχνης
μουσικός ζήτησε να γνωρίσει τον Μπαχ.
Αναφέρουν ότι ο Φρειδερίκος ετοιμαζόταν να παίξει με την ορχήστρα
της αυλής όταν πληροφορήθηκε την έλευση του Μπαχ. Άφησε αμέσως το φλάουτο του
και είπε με επισημότητα στους παριστάμενους: «Κύριοι ο γέρο Μπαχ έφθασε!»
Τον δέχθηκε με τιμές και ως αντίδωρο ο Μπαχ όταν
επέστρεψε στη Λειψία του έστειλε τη «Μουσική Προσφορά». Ο βασιλιάς
δεν έδωσε την δέουσα σημασία στο δώρο του Μπαχ. Γεγονός που ο Μπαχ
που ήξερε να ζυγίζει τους ανθρώπους σχολίασε δηκτικά: «Δεν αγαπούσε τη Μουσική όσο έδειχνε αλλά
το φλάουτο του».
Με την αρχή του 1750, ύστερα από σκληρή εργασία ολοκλήρωσε
το μνημειώδες έργο του «Η Τέχνη της Φούγκας» έργο που φίλος του Μπαχ
χαρακτήρισε «Πολύ μεγάλο γιαυτό τον κόσμο».
|
Ο
Μπαχ σε ώριμη ηλικία.
Το
πιό γνωστό ίσως πορτραίτο του
|
Την άνοιξη του 1750 η όραση του
Μπαχ είχε εξασθενήσει τόσο ώστε να μη μπορεί ούτε να μετακινηθεί. Το
Μάρτιο,
γενέθλιο μήνα του Μπαχ, ένας διάσημος οφθαλμίατρος ανέλαβε να τον
χειρουργήσει. Μία μόλυνση στα μάτια του Μπαχ έκανε μία δεύτερη επέμβαση
αναγκαία. Ο
Μπαχ βυθίστηκε στο σκοτάδι και μαζί στην απελπισία. Για ένα ανεξήγητο
λόγο
βρήκε στιγμιαία το φως του στις 18 Ιουλίου.
Στις 19 Ιουλίου ζήτησε να μεταλάβει
των Αχράντων Μυστηρίων. Στις 25 Ιουλίου ο Μπαχ νοιώθοντας καλλίτερα ζήτησε να
γίνουν κάποιες προσθήκες στο τελευταίο έργο του «Κύριε, ιδού με ενώπιον του
θρόνου Σου». Έφυγε στις 28 Ιουλίου του 1750.
|
Ο
τάφος του Μπαχ στον Άγιο Θωμά της Λειψίας
|
Μετά το θάνατο του Μπαχ η οικογένεια του σκορπίστηκε.Η Μαρία Μαγδαληνή
έζησε σε μεγάλη ένδεια μαζί με τη μεγάλη ανύπανδρη κόρη της με
μοναδικό σχεδόν πόρο τις ελεημοσύνες των γειτόνων, Δέκα χρόνια αργότερα τον ακολούθησε. Μας άφησε
τις αναμνήσεις της στο γνωστό «Μικρό
Χρονικό της Άννας Μαγδαληνής Μπαχ». Κάπου στις πρώτες σελίδες του γράφει: «Πιστεύω
ειλικρινά ότι δύο μόνο γυναίκες υπήρξαν πραγματικά ευτυχισμένες στη Θουριγγία:
η Μαρία Βαρβάρα Μπαχ, ξαδέλφη και πρώτη γυναίκα του Σεβαστιανού και εγώ, η δεύτερη».
Τα επόμενα χρόνια το έργο του Μπαχ σιγά- σιγά ξεχάστηκε και πέρασε
στην αφάνεια. Επανήλθε οριστικά στο προσκήνιο κατά το 1ο τέταρτο
του 19ου αιώνα. Αυτό χάρις στη φροντίδα του συνθέτη Φέλιξ Μέντελσον
ο οποίος αγάπησε το έργο του Μπαχ και χρησιμοποίησε οικογενειακούς
πόρους (προέρχονταν από Εβραϊκή οικογένεια τραπεζιτών του Βερολίνου)
για να συγκεντρώσε έργα του. Μάλιστα ο Μέντελσον μετέγραψε δύο φορές
τα «Τα Κατά Ματθαίον Πάθη».
|
Φέλιξ
Μέντελσον (1809-1847)
'Ολοι
μας έχουμε ακούσει το πασίγνωστο «Γαμήλιο Εμβατήριο»
του
οποίου είναι ο συνθέτης και προέρχεται από τη μουσική επένδυση που
συνέθεσε για το «Όνειρο καλοκαιρινής νύκτας»
του Σαίξπηρ
|
|
Μικρό
Γλωσσάριο
Πληκτροφόρο: 'Οργανο με πλήκρα (κλαβιέ, πιάνο...)
Οpus: (λατ. έργο) Συλλογή συνθέσεων του ιδίου συνθέτη που έχουν
συνάφεια.
Kονσέρτο ή Κοντσέρτο (concertο): Έργο όπου κάποιο όργανο
ή όργανα (=μεγάλο κοντσέρτο ή concerto grosso) διαλέγεται-ανταγωνίζεται
με την υπόλοιπη ορχήστρα
Φούγκα: (fuga (Λατ) φυγή, fuge (Γερμ.) κλείδωση, αρμός) Σύνθεση όπου δύο ή περισσότερες φωνές
εισέρχονται διαδοχικά και επεξεργάζονται με παραλλαγές το
ίδιο μουσικό θέμα.
Σονάτα: 'Εργο για δύο ή περισσότερα όργανα.
Ορατόριο: Έργο με μελοποιημένο θρησκευτικό θέμα.
'Oπερα (opera (Λατ) εργασία) Έργο με μελοποιημένο κοσμικό θέμα.
Συνδυάζει υποκριτική, μουσική, χορό, σκηνικά..
Είδος x, για όργανο y, σε (κλίμακα) z: Ένας τυποποιημένος τρόπος
περιγραφής ενός έργου: Τί είδος είναι, ποιά είναι τα κύρια όργανα,
σε ποιά μουσική κλίμακα στηρίζεται.
BWV (Bach
Werke Verzeichnis) Ο επίσημος κάτάλογος έργων του Μπαχ. Τα έργα έχουν αριθμηθεί όχι χρονολογικά
αλλά με βάση το είδος.
|
Ακούγοντας Μπαχ
Υπάρχει κάποια σειρά την οποία ένας ακροατής πρέπει να
ακολουθήσει για να γνωρίσει το έργο Μπαχ;
Η γνώμη μου είναι πως όχι. Η μουσική απόλαυση εν πολλοίς
είναι ανεξάρτητη από τη δυσκολία της ερμηνείας. Μπορούμε να αρχίσουμε με ένα
έργο που θα μας προσελκύσει. Απλώς αξίζει κάποιος να θυμάται, και ειδικά οι
νέοι που ίσως έχουν συνηθίσει σε πιο απλά ακούσματα, ότι υπάρχουν και κομμάτια
που θέλουν μία εξοικείωση η οποία επιτυγχάνεται αν τους δώσουμε λίγο χρόνο. Ας
θυμούνται ακόμη ότι ένα έργο έχει περισσότερα να μας δείξει αν σεβασθούμε την αυτοτέλεια του. Που
σημαίνει ότι μία τουλάχιστον φορά πρέπει να το ακούσουμε όλο. Ασφαλώς η ψυχολογική διάθεση της στιγμής καθώς
και η περίσταση παίζουν ρόλο. Υπάρχουν έργα του Μπαχ χαρωπά ή παιχνιδιάρικα
υπάρχουν άλλα με μελαγχολικές πινελιές όπως επίσης υπάρχουν και εκείνα που
ξεχειλίζουν από δύναμη και σε πλημμυρίζουν αισιοδοξία. Καλό είναι να έχει κανείς
υπόψη του ότι ναι μεν το έργο είναι ίδιο αλλά η ερμηνεία του δίνει νέα διάσταση. Για παράδειγμα
υπάρχουν άνθρωποι που νοιώθουν πιό άνετα ακούγοντας το «Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο» όχι
με κλαβιέ αλλά με πιάνο. Ακόμη ενώ οι λόγιες ερμηνείες έχουν το
δικό τους πιστό κοινό, τολμηρότερες και πιό σύγχρονες βρίσκουν
ενθουσιώδεις θιασώτες. Ο Μπάχ ήταν ένας αλλά είναι και ένας για
τον καθένα.
|
|
Βοηθήματα
Ως
κύριο βοήθημα για αυτό το σημείωμα είχα το ωραίο βιβλίο για τον
Μπαχ που έγραψε ο Γεώργιος Ν. Δρόσος από τη μουσική σειρά του Ζαχαρόπουλου.
Εχει 400 σελίδες, πλούσια εικονογράφηση, μικρό σχήμα και πάει παντού:
Γ.Ν.
Δρόσος, Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ,
1996
Επίσης
βοήθεια βρήκα και στα ακόλουθα έργα:
Bompiani,
Εγκυκλοπαίδεια Παγκόσμιας Μουσικής, 8 τόμοι, ΑΛΚΥΩΝ, ΑΘΗΝΑ,
1993
Julian
Rushton, Κλασική Μουσική, μετ. Μιρέλλα Σιμωτά-Φιδετζή, Σ.Ι.
ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ, 1994
Michael
Kennedy, The Concise Oxford Dictionary of Music, OXFORD UNIVERSITY
PRESS, 1990
Peter
Williams, J.S. Bach. A Life in Music, CAMBRIDGE UNIVERSITY
PRESS, 2007
Douglas R. Hofstadter, Gödel, Escher, Bach: An Eternal Golden
Braid, Penguin, 1979
και
βέβαια στο ανεκτίμητο:
Το
μικρό χρονικό της Άννας Μαγκνταλένα Μπαχ
σε
μετάφραση Τατιάνας Κωνσταντινίδη από τις εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ
Ως
ήταν φυσικό βρήκα σημαντική βοήθεια σε αρκετές πηγές του διαδικτύου
που μου είναι αδύνατον να παραθέσω όλες. Μερικοί σύνδεσμοι υπάρχουν πιο κάτω.
|
Αγαπημένα
Μερικά από τα αγαπημένα
μου έργα του Mπαχ είναι:
To ίδιο:
Κοντσέρτο για πληκτροφόρο σε σι ελάσσονα
αριθ. BWV 1058 (ελαφρά διασκευή του προηγουμένου)
|
|
Οι
μουσικές μου γνώσεις είναι περίπου μηδενικές. Θα ήταν πιό συνετό
να διαλέξω ένα από τα πολλα άρτια κείμενα
που υπάρχουν. Ήθελα όμως να ετοιμάσω, εστω και με ατέλειες, κάτι με τα δικά μου χέρια.
Έτσι! Ως απότιση φόρου τιμής.
|
|
Βασική
Ιστοσελίδα για τον Bach
|
Συμπλήρωμα
της προηγούμενης
|
|
'Εργα
του Bach σε αρχεία Midι
|
«Η Τέχνη της Φούγκας»
'Εργα
κλασικής μουσικής σε αρχεία Midi
|
|
'Εργα
για πιάνο πολλών συνθετών, σε mp3.
|
'Εργα
πολλών συνθετών, σε mp3
|
|
Για
τον Μπαχ και τους μουσικούς της εποχής του
|
. 
Tρίτο
Πρόγραμμα
Καλή
μουσική στο ραδιόφωνο ή τον υπολογιστή σας
Δυστυχώς
ένα κατώτερο των περιστάσεων πολιτικό προσωπικό εξανάγκασε το Τρίτο σε
σιγή. Δεν είναι θέμα ελλείμματος πόρων. Πολύ πιο απλά είναι θέμα
έλλείματος Πολιτισμού.
|
